Józef Wieniawski, brat Henryka Wieniawskiego, urodził się 23 maja 1837 roku w Lublinie, zmarł 11 listopada 1912 roku w Brukseli. Kształcił się w Paryżu, Weimarze oraz Berlinie. Wraz z bratem występował w salach koncertowych m.in. Polski, Rosji, Niemiec, Austrii i Francji. Był także jednym z założycieli Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego, profesorem konserwatorium w Moskwie i w Brukseli, gdzie powstały jego wszystkie kompozycje orkiestrowe.
"Nie tylko Henryk Wieniawski jest ostoją tej dynastii, również i Józef. Obaj występowali w Poznaniu, i jemu też winni jesteśmy i szacunek, i jednocześnie podziw" – powiedział dyrektor Międzynarodowego Konkursu im. H. Wieniawskiego Andrzej Wituski, który zapowiedział także starania o zapoczątkowanie prac nad stworzeniem katalogu wszystkich dzieł Józefa Wieniawskiego.
Jednym z pierwszych nauczycieli Wieniawskiego w Lublinie był Franciszek Synek. W wieku dziesięciu lat przeniósł się do Paryża, gdzie pobierał czteroletnie studia w konserwatorium, kształcił się w klasach fortepianu Piotra Józefa Zimmermanna i Antoniego Franciszka Marmontela. Technikę gry na fortepianie doskonalił również u wuja Edwarda Wolffa. Lekcję kompozycji i kameralistyki pobierał u Karola Walentego Alkana. Uczelnię ukończył z najwyższym wyróżnieniem otrzymując Prémier Grand Prix (z gry na fortepianie oraz z harmonii).
Karierę wirtuozowską i twórczość kompozytorską rozpoczął już w wieku 10 lat u boku starszego brata w Paryżu. Młodzieńcy występowali razem jako "cudowne dzieci", wywołując sensacje i wybuchy oklasków w salach koncertowych Cesarstwa Rosyjskiego (ok. 200 koncertów w ciągu dwóch lat), Niemiec, Austrii, Belgii i Francji.
W 1859 roku przeniósł się do Warszawy, gdzie poświęcił się organizacji poranków i wieczorów muzycznych, na których oprócz niego występowali m.in. J. Hornziel, J. Goebelt, A. Wieniawski (brat), M. Kalergis, M. Więckowska, F. Dulcken, później także Ignacy Jan Paderewski.
Następnie zamieszkał w Paryżu, gdzie bawiącemu tam dwukrotnie Stanisławowi Moniuszce oddał cenne usługi w propagowaniu jego kompozycji we Francji. Dzięki staraniom Józefa Wieniawskiego ukazały się w 1862 roku w Paryżu 34. pieśni Moniuszki z tekstem francuskim w nakładzie G. Flaxlanda, a także III Litania ostrobramska (Echos de Pologne). Starał się również o wystawienie jednej z oper Moniuszki we Francji.
W 1864 roku przeniósł się do Moskwy, gdzie początkowo był nauczycielem tak zwanych klas muzycznych przy tamtejszym oddziale Rosyjskiego Towarzystwa Muzycznego, a od 1866 roku profesorem i sekretarzem rady artystycznej konserwatorium. Po roku otworzył jednak prywatne klasy muzyczne, w których miał około 700 uczniów (wg Jana Kleczyńskiego).
W 1870 roku ponownie osiadł w Warszawie, dokąd wcześniej przyjeżdżał często z koncertami. W 1871 był jednym z członków-założycieli Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego. W tym samym roku dał trzeci i ostatni koncert w Krakowie; w 1872 wystąpił w Dreźnie a w 1875 zagrał jedyny recital we Wrocławiu.
Józef Wieniawski rozwinął w Warszawie szeroką i intensywną działalność, zwłaszcza kiedy objął w 1875 roku po Aleksandrze Zarzyckim funkcję dyrektora Towarzystwa Muzycznego. Urządzał koncerty symfoniczne i zapraszał do współpracy najwybitniejszych solistów zagranicznych. Po trzech latach działalności zrezygnował z ubiegania się o reelekcję i wyjechał do stolicy Francji.
W 1878 roku objął stanowisko nauczyciela gry fortepianowej w Konserwatorium w Brukseli, gdzie z sukcesem organizował koncerty kameralne w Palais des Beaux Arts (wspólnie z Jenő Hubayem) oraz w Salle de la Grande Harmonie (we współpracy z Eugènem Ysaÿe'm). W 1889 roku ożenił się z Melanią Hilsheimer, córką drezdeńskiego bankiera, z którą miał syna i dwie córki, Elżbietę - skrzypaczkę i wiolonczelistkę, oraz Marcelę. Od 1900 roku dawał własne Séances de Piano. W 1896 roku za całokształt pracy otrzymał godność członka honorowego WTM. Jeden z ostatnich koncertów dał Wieniawski w Lipsku w 1910 roku. Dokonał kilku nagrań na wałkach pianolowych.
Kompozycje Józefa Wieniawskiego
Fortepianowe:
- Polka brillante op. 11 (1852)
- 2 Idylles op. 1: 1. Epanchement, 2. La barque (1854)
- Valse de concert op. 3 (1854)
- Fantaisie et Variations de concert sur des motifs de la Sonnambula de Bellini... op. 6 (1854)
- Valse de salon op. 7 (1855)
- 2 Morceaux de concert: 1. Barcarolle-Caprice op. 9, 2. Romance-Etude op. 10 (1855)
- Tarantelle op. 4 (1855)
- Pensée fugitive op. 8 (1856)
- Adagio e rondo giocoso (1857)
- Fantaisie brillante (1858)
- Polonaise op. 13 (ca. 1858)
- Pieśń bez słów (1858), dod. do nr 13
- Souvenir d'un valse op. 18 (1858), dod. do nr 30
- Menuet D-dur z żywego obrazu scen. Szlachectwo (1859), dod. do nr 46
- Rondeau op. 15 (1859)
- Impromptu op. 19 (1860)
- Souvenir de Lublin. Romance variée op. 12 (ca. 1860)
- Sonata h-moll op. 22 (1860)
- Polonaise triomphale op. 21 (1862)
- 8 Mazourkas op. 23 (ca. 1865)
- 8 Romances sans paroles op. 14 (1869)
- Fantaisie et fugue op. 25 (ca. 1875)
- Etude de concert op. 33 (ca. 1875)
- Deuxième Impromptu op. 34 (ca. 1875)
- Deuxième Tarantelle op. 35 (ca. 1875)
- Deuxième Etude de concert op. 36 (ca. 1875)
- Troisième Polonaise op. 27 (1879)
- Deuxième valse de concert op. 30 (1880)
- Barcarolle op. 29 (1884)
- Ballade op. 31 (1884)
- Nocturne op. 37 (1884)
- Sur l'Océan. Contemplation dis-moll op. 28 (1887)
- 6 pièces romantiques op. 39: 1. Idylle, 2. Evocation, 3. Jeux de Flées, 4. Ballade, 5. Elégie orientale, 6. Scène rustique (1889)
- Mazourka de concert op. 41 (b.r.)
- 24 Etudes de mécanisme et de style op. 44 (1890)
- Rêverie op. 45 (1890)
- Valse-Caprice op. 46 (1890)
- 4-me Polonaise op. 48 (ca. 1895)
- Klavierstücke (in. tyt. Morceaux) op. 51: 1. Impromptu, 2. Etude, 3. Tristesse, 4. Valse (1898)
Kameralne:
- Allegro de sonate op. 2 na skrzypce i fortepian (1848), wspólnie z Henrykiem Wieniawskim
- Grand Duo Concertant na tematy z opery "Łucja z Lammermoor" G. Donizettiego op. 6 (1850),
wspólnie z Henrykiem Wieniawskim (utwór zaginiony) - Duo Concertant na temat ros. hymnu A. Lwowa, wspólnie z Henrykiem Wieniawskim (1851)
- Duet na motywach fińskich na skrzypce i fortepian (1851)
- Grand Duo Polonais D-dur op. 5 na skrzypce i fortepian,
wspólnie z Henrykiem Wieniawskim (op. 8) - Sonata d-moll op. 24 na skrzypce i fortepian (ca. 1875),
- Sonata E-dur op. 26, na wiolonczelę i fortepian (ca. 1875)
- Kwartet a-moll op. 32 na dwoje skrzypiec, altówkę i wiolonczelę (ca. 1880), także transkrypcja na fortepian na 4 ręce
- Trio G-dur op. 40 na fortepian, skrzypce i wiolonczelę (ca. 1885)
Pieśni na głos i fortepian
- 2 op. 17: 1. Pieśń wiosenna, sł. R. Zmorski (1859), 2. Pieśń jesienna, sł. A.Z. Wicherski (1884), dod. do nr 35
- Modlitwa do Najświętszej Maryi Panny Ostrobramskiej op. 16 na głos i fort. lub org., sł. nieznanego autora (1860),
trzy wersje językowe: łac. Ave Maria, niem. Gebet, fr. Prière - 4 Gesänge op. 38: 1. Entzückung (Extase, Zachwycenie), sł. H. Cazalis (1887), dod. do nr 175, 2. Er liebte mich so sehr, sł. E. de Girardin, 3. ich kehre nie zurück, sł. Z. Krasiński, 4. Und hattest du mir nichts zu sagen, sł. V. Hugo (1883)
- 6 Gesänge op. 47: 1. Wach auf, o Herz, 2. Omar der Kalif, 3. Die Spinnerin, 4. Viel Vögel sind geflogen, 5. Mailied, 6. Wand[e]rers Nachtlied (ca. 1895)
- 6 Lieder op. 50 (b.r.)
Orkiestrowe
- Symfonia D-dur op. 49 (1890)
- Uwertury: D-dur (1856?), E-dur op. 28 (1862?), transkr. na fortepian na 4 ręce J. Wieniawskiego, Guillaume le Taciturne ("dramatyczna") op. 43, part. i wersja na fort. na 4 ręce (1897), Wilhelm Orański ("dramatyczna"), wyk. 1897
- Suite romantique op. 41, transkr. na fort. J. Wieniawskiego (ca. 1905)
- Koncert g-moll op. 20 na fortepian i orkiestrę (1858)
- Fantaisie op. 42, na 2 fort. lub 2 fort. i ork. (ca. 1886), wersja na 2 fort. (ca. 1888)
Źródła: PAP, Towarzystwo H. Wieniawskiego