Poeta, prozaik, dramaturg, krytyk literacki, tłumacz, dziennikarz sportowy. Urodził się w 1934 w Nochowie pod Śremem. Zmarł 27 stycznia 2010 w Warszawie.
-
Marian Grześczak ukończył Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, specjalizując się w bohemistyce. Debiutował w 1955 wierszami opublikowanymi (pod pseud. Mariusz Rudin) w "Widnokręgu", dodatku do "Gazety Poznańskiej". Należał do założycieli powstałej w 1956 grupy poetyckiej Wierzbak. W 1959 przeniósł się do Warszawy.
Pierwszy tom Grześczaka - Lumpenezje (1960) - zdobył nagrodę Listopada Poetyckiego za najciekawszy debiut roku oraz nagrodę Czerwonej Róży. Wiersze młodego autora w swojej awangardowej konstrukcji nawiązywały do poezji Przybosia, a ich gwałtowna ekspresja i groteskowe obrazowanie wskazywały na pokrewieństwo z Grochowiakiem. Głównym tematem zbiorku było współczesne miasto, widziane poprzez cechy naturalnego pejzażu, pełne bytów pośrednich między tworami cywilizacji i przyrody (jak w Balladzie o drzewodomach).
Poeta współpracował z "Twórczością" (od 1960), "Tygodnikiem Kulturalnym" (od 1962), "Sceną" (1971-1972), oraz "Literaturą" (1980-1981). Był współzałożycielem pisma "Itd." oraz miesięcznika "Poezja". Należał też do redakcji "Dysku Olimpijskiego" (1969-1970), a od 1969 prowadził dział kulturalny tygodnika "Sportowiec".
W latach 90. Grześczak był konsulem RP na Słowacji i dyrektorem Ośrodka Kultury Polskiej w Bratysławie. W 1996 został prezesem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (do 1999). Ostatnio kierował działem krytyki poetyckiej w "Twórczości".
Styl wyświetlania galerii
wyświetl slajdy
Jest laureatem m.in. Nagrody im. Stanisława Piętaka (1974) i nagrody Ministra Kultury RP za całokształt twórczości (1999). W 2000 otrzymał tytuł honorowego poety Skopje.
Poezja Mariana Grześczaka czerpie z tradycji polskiej i europejskiej awangardy, wyobraźni ludowej i tekstów biblijnych. Uderza w niej tematyczna i formalna różnorodność - od epickich poematów o problematyce społecznej, przez bardzo osobiste liryki, po "wiersze nadsłowne", czyli eksperymenty w duchu poezji konkretnej. W wielu utworach te rozmaite tendencje przenikają się; dziennikarski obiektywizm przedziwnie współgra z gęstą, wieloznaczną metaforyką, a język potrafi być zarazem drapieżny i czuły. Po świetnym debiucie z 1960 dwoma punktami kulminacyjnymi tego pisarstwa są tomy Kwartał wierszy (1980) - zbiór trenów poświęconych ukochanej zmarłej - oraz Snutki (2006) - gdzie inwencja słowotwórcza i swoboda wyobraźni pozwalają dotknąć najważniejszych spraw egzystencji: śmierci, miłości, wiary, problematyki eschatologicznej.
Grześczak jest też tłumaczem wielkich poetów XX-wiecznych, m.in. Vladimira Holana, Miroslava Holuba i Jehudy Amichaja. W 1995 opublikował Antologię izraelską prezentującą współczesnych poetów izraelskich w swoich przekładach.
Poezje:
- Lumpenezje. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1960.
- Wyjście z pozorów. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1961.
- Pożegnanie Norymbergi. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1965.
- Gęste światło. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1965.
- Naczynie poważne. Czytelnik, Warszawa 1967.
- Jasność. Czytelnik, Warszawa 1970.
- Człowiek dźwiga ciężary. Generacje, Warszawa 1972.
- Sierpień, tętnienie. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1975.
- Poezje wybrane. Wybór i wstęp autora, nota biograficzna: Jadwiga Bandrowska-Wróblewska. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1975. Biblioteka Poetów Ex Libris.
- Wiersze wybrane. Wstęp autora. Czytelnik, Warszawa 1977.
- Kwartał wierszy. Czytelnik, Warszawa 1980.
- Niebo jaskółek. Liryki wybrane. Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1999.
- Atena strząsająca oliwki / Athena secouant l'olivier. Oficyna Wydawnicza "Agawa", Warszawa 2003 (tom zawiera tekst polski i równoległy przekład Jerzego Lisowskiego).
- Baran na złotej morwie. Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2004.
- Snutki. Czytelnik, Warszawa 2006.
- Widziane w blasku. Czwartek w czerni. Oficyna Wydawnicza "Agawa", Warszawa 2007.
Przekłady wierszy:
- czeski: Vypouštĕni skřivánka. Wybór i przekład: Oldřich Rafaj. Mladá Fronta, Praha 1976.
- macedoński: Struga na svetlinata. Przekład: Petre Nakovski. Spektar Pres, Skopje 1998.
- słowacki: Bielý až čièrný jas. Przekład: Vlastimir Kovalčik. Štúdio dd, Bratislava 1995.
Wybrane opracowania:
- Michał Głowiński, "Poeta wśród rozgwarów miasta", "Twórczość", 1960, nr 9 (recenzja tomu Lumpenezje).
- Jerzy Kwiatkowski, "Między miastem a Grochowiakiem", "Życie Literackie", 1960, nr 37 (recenzja tomu Lumpenezje).
- Julian Przyboś, "Jeden z zagniewanych gniewnych", "Przegląd Kulturalny", 1960, nr 33 (recenzja tomu Lumpenezje).
- Ryszard Matuszewski, "Marian Grześczak", "Tygodnik Kulturalny", 1965, nr 51.
- Stanisław Barańczak, "Na betonie kwiaty nie rosną", [w:] tegoż, Ironia i harmonia. Szkice o najnowszej literaturze polskiej. Czytelnik, Warszawa 1973.
- Jan Pieszczachowicz, "Poeci! Nie uciekajcie w lasy", [w:] tegoż, Pegaz na rozdrożu. Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1978 (recenzja tomu Wiersze wybrane).
- Iwona Smolka, "Życia nie jest za dużo"; "Pójdziesz w poprzek jasności", [w:] tejże, Lęki, ucieczki, akceptacje. Czytelnik, Warszawa 1984.
- Julian Rogoziński, "Grześczak", [w:] tegoż, Preteksty. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1985.
- "Rzeczywiste, czyli zmyślone. Z Marianem Grześczakiem rozmawia Iwona Smolka", "Nowe Książki", 2005, nr 3 (tam również: Adriana Szymańska, "Bez pięknostek, prosto i otwarcie" [recenzja tomu Baran na złotej morwie]).
- Karol Maliszewski, "Przygoda zaangażowanej awangardy. O poezji Mariana Grześczaka", [w:] tegoż, Rozproszone głosy. Notatki krytyka. Prószyński i Spółka, Warszawa 2006.
Autor: Krystyna Dąbrowska, grudzień 2007. Tekst opracowany do projektu internetowej "Antologii polskiej poezji od Średniowiecza do wieku XXI" wg koncepcji Piotra Matywieckiego.
Aktualizacja: styczeń 2010.