Rozpoczęte w 1902 studia na Politechnice Warszawskiej porzucił w 1905 na rzecz nauki w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych. W 1907 wyjechał do Paryża, by kontynuować edukację w Académie "La Palette" pod kierunkiem Charlesa Guérina i Georgesa Desvalliéres'a. Od 1908 często wyjeżdżał na studyjne plenery do Bretanii, zatrzymywał się w Pont-Aven, Le Pouldu i Doëlan, gdzie spotkał Władysława Ślewińskiego. Był blisko związany z krytykami Adolfem Baslerem i André Salmonem, którzy promowali jego malarstwo. Regularnie uczestniczył w paryskich Salonach: Jesiennnym (od 1909), Niezależnych, Tuileries i Majowym. Po wprowadzeniu się w 1915 do pracowni na Montparnassie nawiązał bliskie kontakty z kręgiem paryskiej awangardy, Lipchitzem, Picassem, Jacobem, Matissem, Grisem, Severinim i Metzingerem. Często wyjeżdżał w południowe rejony Francji, m.in. do Sanary-sur-Mer i Cassis; nadal odwiedzał też Bretanię poszukując malarskich motywów w Douarnenez i Perros-Guirec. W 1920 przyjechał na krótko do Polski. W czasie okupacji hitlerowskiej przebywał początkowo w Owernii, gdzie poznał Roberta i Sonię Delaunay. Ukrywając się w Roussillon koło Apt zaprzyjaźnił się z Samuelem Beckettem. Do Paryża powrócił w 1941 roku. Indywidualnie wystawy Haydena odbyły się w znanych galeriach Paryża: Druet (1911), Rosenberg (1919), de l'Effort Moderne (1919), Zborowski (1923), Bernheim (1928), Zak (1928, 1933), Drouant (1933), Pétrides (1939) i Suillerot (1953, 1957, 1965). Rok 1923 wyznacza początek regularnej współpracy artysty ze znakomitym marszandem Leopoldem Zborowskim. W 1924 Hayden wziął udział w ekspozycji polskich twórców czynnych w Paryżu zorganizowanej w krakowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych. Swą twórczość prezenował także w Londynie w Waddington Gallery (1959, 1961, 1964, 1967). Retrospektywne pokazy malarstwa artysty miały miejsce m.in. w Musée National d'Art Moderne w Paryżu (1968), Musée des Beaux-Arts w Rennes (1979) oraz Musée d'Art Moderne w Troyes i Hugh Lane Municipal Gallery w Dublinie (1994-1995).
Na wczesną twórczość Haydena oddziałał syntetyzm szkoły Pont-Aven i malarstwo Ślewińskiego (Le Pouldu, 1909). Płynny kontur określał w obrazach artysty stopniowo cofające się w głąb plany bretońskich pejzaży. Miękki dukt pędzla oddawał subtelne modulacje zieleni, brązów i żółcieni w partii plaż i wybrzeży odcinających się od błękitów i fioletów morskiej tafli. Nasycona gama barw o kontrastowych zestrojach potęgowała siłę wyrazu utwalonych na płótnach Haydena epizodów życia codziennego i rozrywek mieszkańców Le Pouldu. Geometryzacja form i kompozycyjna dyscyplina w obrazach powstałych w latach 1912-1914 ujawniły inspiracje sztuką Cézanne'a i estetyką wczesnego kubizmu. Echa lekcji Cézanne'a brzmią w pejzażach przedstawiających skupiska rozłożystych drzew i ukryte w ich cieniu zabudowania; stąd charakterystyczna synteza kształtów i analiza rozmaitych niuansów zieleni i brązów. Poszukiwanie nowej przestrzeni obrazowej znamienne dla sztuki Grisa, Severiniego i Picassa, Hayden zasymilował tworząc martwe natury i portrety mniej rewolucyjne w założeniach, lecz śmiało upraszczające formy i arbitralnie określające ich przestrzenne relacje (Kobieta z wachlarzem, 1912; Martwa natura z fajką i gazetą, ok. 1913).
W okresie 1915-1921 obok motywów pejzażowych i martwych natur (Martwa natura z kartami i szachownicą, 1915) pojawiły się w twórczości Haydena typowe dla kubistycznej ikonografii kompozycje z postaciami muzykantów i aktorów; nowa tematyka odzwierciedlała kontakty, jakie artysta nawiązał z awangardową grupą muzyczną "les Six" i kompozytorem Erikiem Satie. Słynna kompozycja Haydena z 1919, Trzej muzykanci (obecnie w muzeum w Lyonie), w której postacie ludzkie sprowadzone są do wzajemnie przenikających się i nakładających płaszczyzn barwnych, stała się źródłem inspiracji dla późniejszego o kilka lat obrazu Picassa o identycznym tytule. Prace artysty z tego okresu, wyróżniające się bogatą, zróżnicowaną fakturą o kontrastowo zestawionych płaszczyznach, bliskie były poetyce kubizmu syntetycznego (Martwa natura z butelką rumu, 1918). W latach 1922-1953 twórca porzucił intelektualne rygory kubizmu dając wyraz swej kolorystycznej wrażliwości i przywiązaniu do obserwacji natury (Pejzaż, 1923); malował ujęte w realistycznej konwencji pejzaże i portrety pokrewne stylistyce Mojżesza Kislinga, nie pozbawione reminiscencji i odniesień do sztuki dawnych mistrzów. Do tego nurtu należą przedstawienia aktów, w których czytelne są wpływy neo-klasycystycznych tendencji rozpowszechniających się w sztuce europejskiej w latach 1920-ych, a także inspiracje czerpane z późnej twórczości Renoira (Na plaży, ok. 1930). W zrównoważonych kompozycyjnie i kolorystycznie pracach Haydena z lat 1920-ych i 1930. uderza masywność proporcji modelek i mistrzowskie oddanie ich karnacji; bryłę wydobywa tu subtelny modelunek światłocieniowy, obłość ramion i kolan uwypuklają delikatne refleksy słonecznego światła (Kąpiące się, 1922; Akt śpiącej kobiety, 1922). W martwych naturach sumarycznie traktowane formy oddaje swobodny, miękki dukt pędzla, tony barwne zyskują świetlistość i nabierają dźwięczności. W końcowej fazie twórczości Hayden wykorzystał swe kubistyczne doświadczenia tworząc dekoracyjne kompozycje o mocno podkreślonych walorach linii i plamy barwnej; obrazy te sytuowały się niekiedy na pograniczu sztuki abstrakcyjnej. Post-kubistyczny sposób syntetyzowania form przejawił się przede wszystkim w martwych naturach, oszczędnych w środkach wyrazu, operujących płaską, jednorodną plamą koloru i wątłym konturem schematycznie opisującym kształty przedmiotów. Dekoracyjną płaskość kompozycji o wertykalnie spiętrzonym układzie planów intensyfikował często dwutakt czerni i czerwieni dopełniony akcentami szarości (Martwa natura z wazą, 1968). Zakres środków ekspresji poszerzył artysta o litografię barwną. Posługując się tą techniką tworzył kompozycje o uproszczonych, zrytmizowanych formach; kontrastowe zestroje barw zamkniętych w wąskim rejestrze zwierał czarnym konturem (Koncert, 1969).
Autor: Irena Kossowska, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, lipiec 2004.