Kompozycja powstała na zamówienie niemieckiego radia Westdeutscher Rundfunk z okazji siedemsetlecia katedry w Münster, w której 30 marca 1966 roku odbyło się prawykonanie utworu pod dyrekcją Henryka Czyża. Kompozytor miał na uwadze również przypadającą wówczas rocznicę tysiąclecia chrztu Polski. W Polsce wykonano "Pasję" po raz pierwszy 22 kwietnia 1966 roku w Filharmonii Krakowskiej. 10 czerwca odbyło się wykonanie utworu na dziedzińcu Zamku na Wawelu, 24 września zaś Pasja zaprezentowana została podczas festiwalu "Warszawska Jesień". We wszystkich polskich wykonaniach brał udział Chór i Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Krakowskiej pod dyrekcją Henryka Czyża.
Krzysztof Penderecki odrodził w swoim utworze starą formę muzyczną związaną najsilniej z twórczością Jana Sebastiana Bacha, ale sięgającą korzeniami średniowiecznego misterium religijnego. Przystosował ją jednak do czasów współczesnych, zarówno w zakresie środków muzycznych, jak i koncepcji ideowej. Mówił:
Zamierzeniem moim było odejście od relacji statycznej, od opowiadania wydarzeń ewangelicznych. "Pasja" w zamyśle jest dynamicznym, a niekiedy nawet drapieżnym przeżyciem.
Utwór dedykowany żonie Elżbiecie przeznaczony jest na chór chłopięcy, trzy chóry mieszane, trzy głosy solowe (sopran, baryton i bas), recytatora i wielką orkiestrę symfoniczną. Kompozytor wykorzystuje łaciński tekst Ewangelii św. Łukasza z wstawkami zaczerpniętymi z wielkopostnych hymnów, psalmów i trenów. "Pasja" trwa około 80 minut i składa się z dwudziestu czterech odcinków. W pierwszym z nich – hymnie "O Crux, ave" – przedstawiony zostaje podstawowy materiał melodyczny. Tworzą go dwie serie dwunastotonowe, wykorzystywane potem przez kompozytora w najróżniejszych układach w całej kompozycji. Jednak przy całej nowoczesności języka Penderecki stworzył dzieło przystępne dla zwykłego melomana, o zrozumiałej treści, konstrukcji i emocji. Sam mówił:
Nie zależy mi na tym, jak "Pasja" zostanie określona, czy jest tradycjonalna, czy awangardowa. Dla mnie jest po prostu autentyczna. I to wystarczy.
Powodzenie "Pasji" było niezwykłe już od samego prawykonania. Na koncert w Münster przyjechało ponad siedemdziesięciu dziennikarzy z całej Europy. Przybył także nuncjusz papieski i biskup Münster oraz dyrektor Westdeutscher Rundfunk. Pojawiły się opinie, że prawykonanie dzieła Pendereckiego odegrało istotną rolę w procesie normalizacji stosunków pomiędzy Polską a Niemiecką Republiką Federalną! Jeszcze w roku prawykonania "Pasja" znalazła się w programie Biennale Muzyki Współczesnej w Wenecji. W następnych latach wykonywano ją wielokrotnie w całej Europie, Stanach Zjednoczonych, Ameryce Południowej i Japonii. Pojawiły się liczne nagrania. Do dziś pozostaje "Pasja" jednym z nielicznych utworów współczesnych wykonywanych chętnie podczas abonamentowych koncertów filharmonicznych.
Tekst: Polskie Centrum Informacji Muzycznej, Związek Kompozytorów Polskich, listopad 2001.