Film dokumentalny w reżyserii Jakuba Stożka z 2010 roku.
Kadr z filmu "Poza zasięgiem", reż. Jakub Stożek
Karolina Siankowska ma siedemnaście lat, jej siostra Klaudia jest o rok młodsza. Przez większość życia wychowywały się bez matki, która najpierw siedziała w więzieniu, a później wyjechała za granicę. Ojciec pił, dopiero w ostatnich latach zaczął się leczyć z uzależnienia. Oglądając pamiątki rodzinne, dziewczyny znalazły laurkę urodzinową z napisem: "Dla najlepszego taty na świecie", którą kiedyś przygotowały dla ojca. "To jedyna rzecz, którą zrobiłyśmy z własnej woli" - komentuje jedna z nich. Szybko utraciły z ojcem bliski kontakt, wychowaniem dziewczynek zajęła się babcia oraz ciotka, a tak naprawdę zostały zmuszone przez trudną sytuację rodzinną szybko nauczyć się odpowiedzialności i samodzielności. Imponują dojrzałością, same rozwiązują własne problemy, wspierają się nawzajem w każdej sytuacji. Klaudia ma problemy ze wzrokiem - z powodu zaniedbań w leczeniu właściwie na jedno oko nie widzi. "Dlaczego nie przyszłaś z rodzicami, tylko z siostrą?" - pyta zdumiona okulistka.
Teraz, kiedy dziewczyny znalazły się u progu dorosłego życia, jeszcze raz próbują odbudować relacje rodzinne. Z ojcem, z którym mieszkają, kontakt jest trudny, ale jest. Gorzej z matką, nawet nie znają jej adresu. Próbują ją "namierzyć": odwiedzają urzędy, studiują dokumenty, w końcu jedna z sióstr podkrada babci numer telefonu matki. Dzwonią. Matka jest zaskoczona, cieszy się, ale reaguje z pewnym dystansem. Mieszka i pracuje w Paryżu, zaprasza dziewczyny do siebie. Pierwsza ma jechać Karolina, później Klaudia. Karolina wyrusza, wioząc w plecaku wideolist nagrany przez Klaudię. Towarzyszy jej kamera Jakuba Stożka, dokumentująca jej podróż w poszukiwaniu matki. W domu pozostała Klaudia czekająca z niecierpliwością na relację z wyprawy siostry.
Pierwsze zdziwienie, a nawet lekkie rozczarowanie - na lotnisku nikt na nią nie czeka. Telefonuje do matki, w końcu po wielu próbach udaje się jej dodzwonić. Umawiają się pod wieżą Eiffla. Jeszcze jeden telefon precyzujący miejsce spotkania, córka opowiada matce, jak jest ubrana, by łatwo się znalazły. O mamie wie, że jest blondynką, ma 160 centymetrów wzrostu i waży 48 kilogramów. Czeka, bardzo się denerwuje, jednocześnie jest ogromnie ciekawa spotkania. Matka nie nadchodzi, robi się wieczór. Pośród tłumu pod wieżą Eiffla można dostrzec kilka szczupłych blondynek, być może któraś z nich jest matką Karoliny i Klaudii. Karolina jeszcze raz wykręca w telefonie jej numer. Odzywa się automatyczna sekretarka. Matka jest poza zasięgiem.
Przejmujący, pełen suspensu dokument Jakuba Stożka kończy wideolist Klaudii, który nie trafił do adresatki: "Zawsze chciałam mieć matkę. Przez tyle lat jej nie miałam, bo ciebie nie było, ale teraz mam nadzieję, że będę ją miała, nie na pięć minut, a potem znowu za czternaście lat, tylko już normalnie, że będę miała...". I po dłuższej pauzie Klaudia dodaje: "Ciekawa jestem, bo tak jak wszyscy mówili, to jestem taka podobna do ciebie, bo wszyscy mówili, że jestem cała Bożena, i wzrost, i włosy, i oczy. No, się okaże...".
Stożek w swym filmie nie sięga po wyrafinowane środki wyrazu czy efektowne figury stylistyczne. Opowiada w sposób prosty, klarowny, bez dodatkowych ozdobników. Jego kamera towarzyszy bohaterkom opowieści, nie wtrąca się w ich rzeczwistość, a dyskretnie obserwuje. Jest im przyjazna, a one absolutnie nie odczuwają jej obecności. W pierwszych partiach filmu dowiadujemy się od Karoliny i Klaudii, że ojciec jest przeciwny tej realizacji. Owszem, byłby zadowolony, gdyby to on decydował, co zostanie na ekranie, ale na taką współpracę nie mógł przystać reżyser, nie godzą się także z takim postawieniem sprawy jego bohaterki. Początkowo miał to być film o relacji córek z ojcem, w trakcie realizacji projekt diametralnie się zmienił. Dzięki temu otrzymujemy przekaz, który ujmuje zawartą w nim prawdą. Ostatnie partie filmu, kiedy Karolina szuka w Paryżu matki, a kamera jej w tych poszukiwaniach dyskretnie towarzyszy, dosłownie porażają autentyzmem, tworząc pomiędzy widzem a bohaterkami tej dokumentalnej opowieści wyjątkową emocjonalną więź.
"Kluczową sprawa w filmie jest prawda. Prawda, którą ludzie bardzo często mylą z faktami, a to nie jest to samo. Wielu osobom wydaje sie, że to są pojęcia tożsame, a prawda leży często gdzieś pomiędzy faktami albo powyżej faktów. Ona nie jest tak oczywista, jak fakty. Podstawą w działaniu reżysera, dokumentalisty zwłaszcza, jest podążanie za prawdą. Jeżeli nie fałszuje rzeczywistości, to uważam, że idzie właściwą drogą. Czasem, trzeba sobie uczciwie powiedzieć, że ta prawda też boli. Nie zawsze jest tak, że uda się nakręcić film w taki sposób, by kogoś to nie zabolało" - powiedział reżyser "Poza zasięgiem" portalowi stopklatka.pl po premierze swego dokumentu na Krakowskim Festiwalu Filmowym, gdzie uhonorowano go najwyższym laurem - Złotym Smokiem.
Jakub Stożek (ur. 1978 w Krakowie) jest absolwentem filologii angielskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim (2001) oraz reżyserii na Wydziale Radia i Telewizji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach (2008). Za swe etiudy szkolne - "Wszystko się ułoży" (2006), "Bez upadku" (2008) - otrzymał nagrody na festiwalach w Malescorto, Gliwicach, Katowicach, Kazimierzu Dolnym, Krakowie i Wrocławiu. "Poza zasięgiem" jest jego profesjonalnym debiutem dokumentalnym.
- "Poza zasięgiem", Polska 2010. Reżyseria, scenariusz i montaż: Jakub Stożek, zdjęcia: Michał Sosna, montaż: Barbara Snarska, dźwięk: Mikołaj Kaczmarczyk, kierownictwo produkcji: Agata Zajączkowska, opieka artystyczna: Krzysztof Zanussi. Produkcja: Darklight Film Studio (przy wsparciu finansowym Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej). Kolor. Czas trwania: 30 min.
Nagrody:
- KANewka Dziennikarzy na 11. Festiwalu Kina Amatorskiego i Niezależnego KAN we Wrocławiu, 2010;
- Grand Prix Złoty Smok w Międzynarodowym Konkursie Filmów Krótkometrażowych oraz wyróżnienie Jury w Konkursie Polskim na 50. Krakowskim Festiwalu Filmowym, 2010;
- Nagroda za najlepszy film krótkometrażowy na 7. Międzynarodowym Festiwalu Kina Dokumentalnego DOCSDF w Meksyku, 2010;
- Wyróżnienie na 14. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym "Off Cinema" w Poznaniu, 2010;
- Wyróżnienie na 7. Międzynarodowym Festiwalu Filmów Niezależnych w Brive, 2010; Wyróżnienie na 33. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Sundance, 2011;
- Nagroda w kategorii najlepszy film offowy na 2. Kult Off Kino Festiwal w Poznaniu, 2011;
- Nagroda Stowarzyszenia Filmowców Ukraińskich na 9. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym "Docudats UA" w Kijowie, 2011;
- Nagroda za najlepszy dokument na 16. Międzynarodowym Festiwalu Filmów Dokumentalnych "It's All True" w São Paulo - Rio de Janeiro, 2011;
- Nagroda Publiczności na 7. Festiwalu Filmów Polskich w Nowym Jorku, 2011;
- Nagroda dla najlepszego krótkometrażowego filmu dokumentalnego na 10. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym DOKUFEST w Prizren, 2011;
- Wyróżnienie FIPRESCI na 3. Międzynarodowym Festiwalu Filmu Dokumentalnego "Flahertiana" w Perm, 2011;
- Wyróżnienie Specjalne na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Dokumentalnych w Montrealu, 2011.
Autor: Jerzy Armata, listopad 2011.