Akcja filmu rozgrywa się w latach 1711-1713. Słowak Juraj Janosik uczestniczył w antyhabsburgskim powstaniu Franciszka II Rakoczego, a po jego klęsce został wcielony do armii cesarskiej. W trakcie służby wartowniczej pomógł w ucieczce z więzienia niejakiemu Tomaszowi Uhorczykowi, który w podzięce miał go wykupić z armii i wciągnąć do swej bandy. Po wycofaniu się Uhorczyka ze zbójnickiej profesji, Janosik z jego namaszczenia objął funkcję kapitana (herszta). Po niespełna dwóch latach rabowania został schwytany i postawiony przed sądem pod zarzutem licznych grabieży i udziału w zabiciu księdza. Następnego dnia po procesie zawisł - ku przestrodze innych - na haku. Tyle o Janosiku mówią dokumenty procesowe. Inaczej zbójnik zapisał się w ludowym przekazie - jako powstaniec Rakoczego i odtrącony kochanek, który poszedł w góry na zatracenie, ale odnalazł się na zbójnickiej ścieżce. Prześladowany przez hajduków grabił, ale nie zachowywał łupów dla siebie, przeciwnie - rozdawał je biednym. Romantyczna legenda dodała jeszcze opowieści o licznych sercowych podbojach zbójnikach, jego niezwykłym sprycie i czarodziejskiej wręcz mocy, pozwalającej uniknąć pościgu.
Film Agnieszki Holland i Kasi Adamik to poszukiwanie złotego środka. Owszem, stara się uporządkować chronologię zdarzeń, ale jednocześnie cofa się przed odarciem swego bohatera z romantycznej otoczki. W ujęciu Václava Jiráčka Janosik to młody mężczyzna (dokumenty procesowe dowodzą, że urodził się w roku 1688), świadomy swej odmienności - skłonności do samotniczego trybu życia czy wrażliwości innej niż u ludzi z jego otoczenia, wbrew ówczesnej góralskiej tradycji niechętny zbójowaniu. Ta odmienność, jakże nowocześnie zaznaczona przez Jiráčka, dała mu miejsce przywódcze, ale też stała się przyczyną tragedii - nazbyt wyrozumiały dla zdrajców, nie potrafił uchronić się przed sprzedawczykami (wśród nich intrygująca kreacja Michała Żebrowskiego), zbyt stęskniony za ciepłem domu rodzinnego czy przyjacielskiego, dał się złapać zanim wypełnił swoje plany przybrania innego nazwiska i ujawnienia się, by móc poślubić swą ukochaną - kobietę podobnie jak on wyróżniającą się spośród góralskiej społeczności.
Agnieszka Holland i Kasia Adamik, kreśląc uwspółcześniony wizerunek swego bohatera, lecz zachowując walory przygodowo-kostiumowego widowiska, nie mogły przekreślić romantycznej legendy swego bohatera. W ich opowieści pojawia się przewidująca przyszłość wiedźma (zaskakująca Maja Ostaszewska), jest też surowość krajobrazu i elementy folkloru - umiejętnie podkreślone muzyką Antoniego Łazarkiewicza - od góralskiego wesela na hali po wyznaczające upływ czasu obrzędy nocy świętojańskiej. Jest także miejsce na zarysowanie specyfiki rejonu, w którym rozgrywa się akcja filmu - węgiersko-słowacko-polskiego pogranicza z jego obyczajowością i kulturowym zróżnicowaniem. Ale "Janosik. Prawdziwa historia" to przede wszystkim film o tak charakterystycznym dla romantyzmu pragnieniu wolności. Jak zauważa Bożena Janicka:
Bohater romantyczny zawsze odczuwa głębiej zło świata, to jego problem, przypadłość - pisze recenzentka miesięcznika "Kino" (9/2009). - "Lecz film opowiada o czymś jeszcze, na pewno prawdziwym: o pragnieniu wolności jako naturalnej potrzebie człowieka, istniejącej poza polityką i jej hasłami, o które się tylko ociera. Nie ma lepszego miejsca i trafniej dobranej społeczności by ukazać to pragnienie bardziej wiarygodnie. Stłumione przez wieki poddaństwa w warstwie pańszczyźnianych chłopów, wynaturzone przez stulecia samowoli w kaście szlachty - tutaj, w górach, gdzie poddaństwo nie miało niewolniczego charakteru jak w gospodarce folwarcznej a górale potrafili się przed nim bronić, przemawia z wielką siłą. I chyba właśnie po to, by doświadczyć pełni wolności Janosik z filmu Agnieszki Holland i Kasi Adamik został zbójnikiem.
- Janosik. Prawdziwa historia, Polska-Słowacja-Czechy-Węgry 2009. Reżyseria: Agnieszka Holland, Kasia Adamik, scenariusz: Eva Borušovičová, zdjęcia: Martin Štrba, muzyka: Antoni Łazarkiewicz, scenografia: František Lipták, Marek Zawierucha, kostiumy: Anita Hroššová, Magdalena Tesławska, montaż: Michał Czarnecki, Marek Královský, dźwięk: Krzysztof Jastrząb. Występują: Václav Jiráček (Janosik), Ivan Martinka (Uhorczik), Michał Żebrowski (Huncaga), Sarah Zoe Canner (Barbara), Katarzyna Herman (Zuzanna), Danuta Szaflarska (babcia Janosika), Marian Dziędziel (Sziposz), Táňa Pauhofová (Anusia), Matúš Krátky (Mikulas Sustek). Produkcja: Apple Film Production - In Film Praha - Charlie's - TVP S.A. - Eurofilm Studio - HBO Central Europe. Współfinansowanie: Polski Instytut Sztuki Filmowej, Ministerstwo Kultury Republiki Słowackiej. Dystrybucja: Syrena Films. Czas wyświetlania: 137 min. W kinach od 4 września 2009 roku.
Autor: Konrad J. Zarębski, sierpień 2009.