Krystian Lupa zaadaptował na scenę dzieło filozoficzne. Bohaterem Zaratustry jest człowiek, który doświadcza życia i szuka w nim prawdy. Jest prorokiem głoszącym konieczność samopoznania, która ma przemienić człowieka w nadczłowieka, by ten mógł funkcjonować w świecie, w którym - jak mówił Nietzsche - Bóg umarł. Przeświadczenie o śmierci Boga jest silne, człowiek będzie więc musiał przezwyciężyć sam siebie, stworzyć nowy system wartości, by na nowo odnaleźć się w świecie. Zaratustra rozpoczyna swoją duchową podróż, a towarzyszyć mu w niej będą dwaj uczniowie - Mateusz i Johannes, później przemieniający się w Węża i Orła. Postać Zaratustry kreuje na scenie trzech aktorów. Po młodym Michale Czerneckim, w postać proroka wciela się
Zbigniew W. Kaleta, który pokazuje człowieka dojrzałego i doświadczonego. Ostatnim wcieleniem Zaratustry jest Fritz, sam Nietzsche, grany przez
Krzysztofa Globisza. Tutaj Lupa posługuje się tekstem Schleefa. Fritz zmaga się z ostatnimi latami swojego życia, niedołęstwem, chorobą i szaleństwem. Do tej pory śledziliśmy przemiany duchowe bohatera. Teraz poznamy cielesną stronę egzystencji człowieka zawieszonego między geniuszem a obłędem.
Duchową podróż bohatera Lupa konfrontuje z otaczającym go światem. Kiedy młody Zaratustra naucza, uliczny tłum nie chce go słuchać, woli patrzeć na linoskoczka. Później dojrzały, wyciszony i osamotniony prorok wędruje przez świat zaludniony kolejnymi postaciami wykolejonej cywilizacji. W ostatnich sekwencjach spektaklu Zaratustra-Fritz, który przypłacił samodzielne, intensywne myślenie chorobą, w domowym, mieszczańskim piekle egzystuje z matką i siostrą. W scenie kąpieli, w której jego nagim ciałem zajmują się kobiety, staje nagle niemal bezwolny i bezbronny.
" 'Zaratustra' Lupy to spektakl olśniewający" - pisała Joanna Targoń. - "Nie ma tu inscenizacyjnych popisów, wszystko podporządkowane jest tematowi. Lupa niczego nie upraszcza, nie tłumaczy, pokazuje drogę Zaratustry w całej jej niejasności i zawikłaniu, całej jej prawdzie." ("Gazeta Wyborcza-Kraków" 10.05.2005)
W Zaratustrze Lupa stawia fundamentalne, radykalne pytania o sens człowieczej egzystencji, o sens istnienia bez Boga, o możliwości ludzkiego poznania. Snuje refleksje o drodze, jaką przebywa człowiek i o jego próbach przebudowy duchowej i egzystencjalnej. Pyta o możliwości realizacji wolności i o konsekwencje, jakie płyną z takiej postawy.
"Ilekroć budujemy ład, tworzymy kłamstwo" - mówił reżyser - "Człowiek nogami i korpusem tkwi w osiemnastowiecznym saloniku. Wychyla się z okna i widzi rzekę podczas burzliwej powodzi. Jeśli skoczy cały, porwie go nurt. Jeśli się schowa w pokoju i zamknie okno będzie więźniem, więc musi dokonywać czegoś połowicznie po to, żeby stawiać sobie stopnie albo wbijać haki, na których później mógłby stanąć. Człowiek przemieniający się w dążeniu do prawdy jest prawdą." ("Notatnik Teatralny" 2004, nr 34)
- Zaratustra, wg To rzekł Zaratustra Friedricha Nietzschego i Nietzsche. Trylogia Einara Schleefa, przekład: Sława Lisiecka, Zdzisław Jaskuła (To rzekł Zaratustra), Zbigniew Bochenek (Nietzsche. Trylogia), reżyseria: Krystian Lupa, kostiumy: Piotr Skiba, muzyka: Paweł Szymański, współpraca dramaturgiczna: Ireneusz Janiszewski, projekcje wideo: Zbigniew Bzymek, występują: Michał Czernecki, Zbigniew Kosowski, Tomasz Wygoda, Bogdan Brzyski, Adam Nawojczyk, Sandra Korzeniak, Małgorzata Zawadzka/Joanna Drozda, Zbigniew W. Kaleta, Bogdan Brzyski, Adam Nawojczyk, Zbigniew Kosowski, Andrzej Hudziak, Paweł Kruszelnicki, Bolesław Brzozowski, Tomasz Wygoda, Michał Czernecki, Jerzy Święch, Zygmunt Józefczak, Piotr Skiba, Jacek Romanowski, Urszula Kiebzak, Krzysztof Globisz, Małgorzata Hajewska-Krzysztofik, Tomasz Wygoda, Piotr Skiba, Jerzy Święch, Paweł Kruszelnicki, Agnieszka Mandat, Urszula Kiebzak, Iwona Budner, Katarzyna Gniewkowska, Sandra Korzeniak, Joanna Sydor/Małgorzata Zawadzka. Premiera światowa - Odeon Herodes Atticus w Atenach, podczas Hellenic Festival S.A., czerwiec 2004. Premiera polska - Narodowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie, Scena Kameralna, maj 2005.
Autor: Monika Mokrzycka-Pokora, listopad 2006.