Opracowana rzeźbiarsko z każdej strony, odkuta w wapieniu figura o wysokości 113 cm przedstawia stojącą Marię trzymającą Dzieciątko. Madonna ukazana jest w wystudiowanym kontrapoście: wspiera się na prawej nodze, lewą – zgiętą w kolanie – wysuwa nieznacznie ku przodowi. Na okrytej chustą głowie nosi wysoką koronę. Odziana jest w szatę spodnią oraz narzucony nań obszerny płaszcz, który tyłem opina dość ciasno jej sylwetkę, przodem natomiast układa się w mięsiste fałdy. Z lewej strony postaci mają one kształt paralelnych, "misowatych" form, z prawej strony zaś, dzięki przełożeniu poły płaszcza przez lewe ramię Marii, opadają swobodną kaskadą. Mimo dekoracyjności układu fałdy oddane są z realistycznym odczuciem ich przestrzenności.
Z obfitością draperii szat Madonny kontrastuje nagość Dzieciątka siedzącego na jej lewym ramieniu. Matka pochyla ku synkowi swą pełną dziewczęcej urody twarz i subtelnym gestem prawej dłoni podaje mu jabłko. Chrystus opiera prawą rączkę o owoc, przyjmując go niechętnie, z bojaźnią wyraźnie malującą się na jego obliczu i czytelną w dynamicznej pozie. Znakomitość kompozycji i wybitne wartości statuaryczne figury idą w parze z subtelnością opracowania detalu: finezyjnym wykrojem przymkniętych oczu Marii i koronkowością palców jej dłoni czy miękkością modelowania dziecięcego ciałka Chrystusa. Walory rzeźbiarskiego opracowania niewątpliwie podkreślała pierwotna polichromia, dziś tylko częściowo zachowana: delikatne brzoskwiniowe odcienie karnacji matki i syna, biel (lub czerwień) płaszcza z błękitnym podbiciem, złocenia brzegów szat i korony Marii oraz włosów Chrystusa, wreszcie zieleń ośmiobocznego cokołu.
Piękna forma w tym znakomitym posągu jest ściśle skorelowana z subtelnymi aluzjami do ważkich treści. Cielesna uroda Marii, opisywana szeroko w traktatach teologicznych, jest niewątpliwie wyrazem piękna duchowego, jakie powinno cechować Matkę Boga. Obfitość materii płaszcza, zdolnego okryć i ochronić nie tylko samą Marię, może być aluzją do idei Marii – Matki Miłosierdzia, która ze względu na Boże Rodzicielstwo ma szczególną łaskę wstawiennictwa u swego syna za grzeszną ludzkością. Domniemana biel płaszcza mogłaby być odniesieniem do barwy szat godowych zbawionych opisanych w "Apokalipsie", z kolei jego czerwień przywoływałaby kolor krwi przelanej przez Zbawcę. Wyraźną aluzję do Ofiary na Golgocie czyni motyw jabłka. Pozwala on widzieć w Marii Nową Ewę, swą pokorną zgodą na Wcielenie naprawiającą nieposłuszeństwo Pramatki, która, kosztując owocu z Drzewa Poznania, sprowadziła na ród ludzki Grzech Pierworodny. Jego skutki zniósł, Zbawczą ofiarą z własnego życia złożoną na Drzewie Krzyża, Chrystus – Nowy Adam. Na tę ofiarę, ponawianą w ofierze eucharystycznej, wskazuje także ostentacyjnie okazywana przez matkę nagość syna ukazanego z całą prawdą i konkretnością dziecięcego i zarazem męskiego ciała, dobitnie akcentującego pełnię człowieczeństwa Zbawiciela.
Pochodząca z nieustalonej wrocławskiej świątyni figura zaliczana jest do tzw. stylu pięknego, którego istotą była idealizacja twarzy, pełne wdzięku pozy i wystudiowane gesty postaci, miękkie i dekoracyjne opracowanie fałdów ich szat oraz ogólny liryczny nastrój przedstawień. Ten nurt stylowy charakterystyczny był dla sztuki krajów Europy Środkowej przełomu XIV i XV stulecia, lecz jego geneza, ścisły zakres terytorialny i chronologiczny oraz precyzyjna charakterystyka formalna zaliczanych do niego dzieł są wśród badaczy przedmiotem sporów bez ostatecznych rozstrzygnięć. Panuje jednak zgoda, iż najwybitniejsze wytworzone przez "styl piękny" zjawiska należą do pierwszych w dziejach środkowoeuropejskiej sztuki, które odrębnością wyrazu i wysokim poziomem artystycznym konkurować mogą z wytworami zachodniej Europy.
Do czołowych dzieł "stylu pięknego" należą tzw. "Piękne Madonny" – są wręcz jego synonimem. Te kamienne figury, sięgające metra wysokości, cechujące się najwyższym poziomem wykonawstwa, znane są z terytorium dawnego Królestwa Czech, nadto Państwa Krzyżackiego, krajów austriackich i południa Niemiec. Tworzą zbiór obejmujący kilkadziesiąt dzieł, który można podzielić ze względu na cechy kompozycji na dwie grupy terytorialne: śląsko-pruską i czesko-salzburską. "Piękna Madonna z Wrocławia" reprezentuje pierwszą z nich, charakteryzującą się motywem trzymania Dzieciątka przez Marię nad nogą odpoczywającą oraz asymetrycznym układem draperii szat Matki Boskiej. Jak się wydaje, czołowym dziełem tej grupy była figura, która do II wojny światowej znajdowała się w kościele Świętych Janów w Toruniu. Najsłynniejsze "Piękne Madonny" zwyczajowo datuje się na lata ok. 1390-1400. Przesłanki natury stylistycznej, historycznej i technologicznej wskazują, że najwybitniejsze z tych figur, a do nich wypada zaliczyć wrocławską, powstały najprawdopodobniej w Czechach – zapewne w Pradze, która za panowania króla Wacława IV (1378-1419) należała do najważniejszych ośrodków artystycznych Europy.
Autor: Paweł Freus, listopad 2009 r.
"Piękna Madonna z Wrocławia"
Królestwo Czeskie (Śląsk lub Praga?)
lata ok. 1390-1400