Palę Paryż to odpowiedź
Brunona Jasieńskiego na wydaną w latach dwudziestych nowelę Paula Moranda (który był w Moskwie jako dyplomata francuski)
Palę Moskwę wydaną w tomie "Europe galante" ("Swawolna Europa"). Jasieński uznał nowelę Moranda za paszkwil na Moskwę, stolicę proletariatu światowego. I postanowił odpowiedzieć... Postanowił spalić Paryż! Po raz pierwszy oba utwory zostały opublikowane razem.
"Morand reprezentował najbardziej nienawistną dla Jasieńskiego postawę - podejrzanej elegancji stylu zastępującej prawdziwą sztukę, pogardy dla tragizmu życia, niewiary w jego wielkie cele.
I oto powstaje powieść "Palę Paryż" - odpowiedź na pamflet Moranda. Tylko że pisarz ów chciał spalić stolicę ciężko pracującego proletariatu radzieckiego, bohater zaś powieści Jasieńskiego...
Jaki Paryż miał na myśli Jasieński, gdy skazywał to piękne miasto na symboliczną zagładę?...
[...]Rękoma swego bezrobotnego bohatera Jasieński burzył symbolicznie Paryż wielkich kapitalistów, rentierów i graczów politycznych, wydających Francję na łup zaoceanicznego kapitału. Burzył miasto, w którym syci zagarnęli dla siebie wszystko: piękno, miłość, radość życia.
Rzadko który utwór odpowiedział bardziej na tzw. zamówienie społeczne, niż w owym czasie powieść Jasieńskiego." (z przedmowy Anatola Sterna do polskiego wydania "Palę Paryż" z 1957 roku; tekst za www.republika.pl/mkw98/stern)
Palę Moskwę to frywolna nowela dotycząca spraw erotycznych, a konkretnie niemożności skonsumowania narastającej namiętności między Francuzem i Rosjanką, mieszkanką Moskwy, gdyż w słodkim tête à tête w jej pokoju (we wspólnym mieszkaniu) ciągle przeszkadza jakiś gość lub inny użytkownik tego samego lokalu...
Historia w Palę Paryż rozpoczyna się, gdy Pierre traci pracę w fabryce i miłość. Upokorzony i głodny snuje się po ulicach Paryża. Przypadkiem trafia do laboratorium, gdzie znajomy pokazuje mu probówki z bakterią dżumy. Zrozpaczony Pierre wykrada bakterię i wpuszcza ją do wodociągu...
Ogarnięte epidemią miasto rozpada się na kilkanaście groteskowych państewek: Dzielnica Łacińska staje się niezależną republiką chińską, Hotel de Ville - żydowską, wyspa Cité - policyjną dyktaturą. W Belleville rządzą komuniści. Trwa permanentna wojna, wszyscy walczą o przetrwanie. W dzieje zagłady miasta wplecione są życiorysy poszczególnych bohaterów.
Jasieński tak jak kilkanaście lat później Albert Camus, precyzyjnie opisuje różne postawy wobec dżumy. Z ogarniętego epidemią Paryża ocaleli proletariusze, zamknięci w więzieniu po burzliwych majowych demonstracjach. Wykorzystując sytuację i utrzymując resztę świata w przekonaniu, że w Paryżu wciąż szaleje dżuma, tworzą wzorcową republikę radziecką i pracując przygotowują się do światowej rewolucji.
Za Palę Paryż Jasieńskiego deportowano z Francji, książka przyniosła mu jednak również sławę. Powieść drukował w odcinkach dziennik "L'Humanité", w ZSRR pierwszy nakład 140 tys. egzemplarzy został wykupiony w ciągu kilku dni. W 2003 roku nakładem Éditions du Félin ukazało się kolejne wydanie Palę Paryż po francusku.
Bruno Jasieński (1901-1938) sławę zdobył w wieku 20 lat jako poeta, autor awangardowych wierszy zaszczepiających na polskim gruncie modny w sąsiedniej Rosji, a mający włoskie korzenie, nurt literacki nazwany futuryzmem. Jego utwory, jak But w butonierce czy Marsz szokowały wielu rozmyślnym łamaniem zasad ortografii i fonetyczną pisownią. Ale byli i miłośnicy tego rodzaju twórczości, widzący w niej ożywczy powiew niekonwencjonalnego artyzmu.
Po kilku latach skandalizujących wieczorów autorskich w gronie kolegów-futurystów, Jasieński wyjechał do Francji, gdzie napisał powieść Palę Paryż, opublikowaną na łamach komunistycznego dziennika "L'Humanité", a następnie ogłoszoną w wydaniu książkowym. Napisana w duchu ponurej groteski, fantastyczna, pro-rewolucyjna opowieść stała się skandalem i bezpośrednim powodem wydalenia autora z terenu Francji. Przyniosła mu także międzynarodową sławę i rozgłos pisarza "postępowego". Przyjął zaproszenie władz radzieckich na osiedlenie się w Kraju Rad.
Przez pierwsze lata darzono go licznymi względami. Wydawano jego utwory w dużych nakładach, powierzano mu funkcje w bolszewickich organizacjach. W ZSRR napisał w języku rosyjskim m.in. sztukę sceniczną Bal manekinów oraz powieść socrealistyczną Człowiek zmienia skórę.
Ale łaska czerwonych panów jeździła na bardzo pstrym koniu. W okresie wielkich czystek aresztowano go pod zarzutem szpiegostwa i zamordowano w moskiewskim więzieniu. Nie zdołał ukończyć swojej ostatniej książki Zmowy obojętnych, w której daje wyraz uczuciu strachu przeciętnego człowieka stającego w obliczu wszechobecnej szpiegomanii.
- Bruno Jasieński, Palę Paryż
Paul Morand, Palę Moskwę
Jirafa Roja, Warszawa 2005
125 x 185, 304 ss., miękka oprawa
ISBN 83-89143-45-3
Źródło: Informacja nadesłana