W 1574 roku, w czasie uroczystości koronacyjnych Henryka Walezego na Wawelu, Zborowski zabił czekanem kasztelana przemyskiego Andrzeja Wapowskiego - obecnie nie ma co do tego pewności - i został za to skazany na banicję. Schronił się na dworze Stefana Batorego w Siedmiogrodzie i choć pomógł mu objąć tron Polski, jako banita został aresztowany i w roku 1584 ścięty. Wywołało to oburzenie szlachty, która wyrok na Zborowskim uznała za przejaw królewskiej tyranii.
Podobnie jak Juliusz Słowacki, Rymkiewicz uważa, że to właśnie wtedy, w czasie tamtych wydarzeń, narodziła się polska wolność, rozumiana jako życie w sporze z losem historycznym i metafizycznym. Autor zastanawia się, co zostało z tego ideału i jak się on przekształca. Wykazuje, że mit polskiej tolerancji nie wytrzymuje konfrontacji ze źródłami historycznymi, które wprost roją się od opisów palenia na stosach, wbijania na pal, ćwiartowania, ścinania i wypędzania - innowierców i katolików, cudzoziemców i Polaków.
Swoją opowieść o rycerskiej Polsce i dawnych Polakach tak różnych od naszych o nich wyobrażeń Rymkiewicz przeplata fragmentami o Heraklicie i Nietzschem, a także o tym, co pił Jan Kochanowski, kiedy siedział pod lipą, i o tym, co widać z okna domu pisarza w Milanówku.
W tygodniku "Polityka" ukazała się recenzja tomu autorstwa Krzysztofa Cieślika pt. "Wolność i bunt" (www.polityka.pl):
" 'Samuel Zborowski' stanowi zwieńczenie nieformalnej trylogii, do której należą także 'Wieszanie' i 'Kinderszenen'. Choć książki te dotyczą odmiennych realiów historycznych, są próbą odpowiedzi na to samo pytanie: czym jest polskość, jaki jest jej najważniejszy składnik, co ją ustanawia? Odpowiedź Jarosława Marka Rymkiewicza najpełniej wyłania się właśnie z 'Samuela Zborowskiego'.
(...)
Od czasu Pawła Jasienicy nikt tak wspaniale nie snuł narracji historycznej. Żaden współczesny polski pisarz nie potrafi też tak pięknie jak Rymkiewicz opowiadać."
Źródło: Wydawnictwo Sic!, www.polityka.pl
Książka została nominowana do Nagrody Literackiej "Nike" 2011 oraz Nagrody Literackiej "Gdynia" 2011.
Jarosław Marek Rymkiewicz (ur. 1935) - krytyk i historyk literatury, eseista, poeta, tłumacz, dramatopisarz. Autor m.in. tomów poezji Zachód słońca w Milanówku (2002), Cicho ciszej (2003) i Do widzenia gawrony (2006), książek eseistycznych o Leśmianie - Leśmian. Encyklopedia (2001), Słowackim - Słowacki. Encyklopedia (2004) i Mickiewiczu - Żmut (2005) oraz Wieszanie (2007) i Kinderszenen (2008).
- Jarosław Marek Rymkiewicz
Samuel Zborowski
Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2010
140 x 210, 360 ss., twarda oprawa
ISBN: 978-83-60457-993
www.wydawnictwo-sic.com.pl