Obraz został zamówiony w 1623 roku przez opata cystersów Leona Rembowskiego II u pochodzącego ze Śląska, działającego na terenie Gdańska, malarza królewskiego Hermanna Hana. Jak ważny był to projekt świadczy kontrakt podpisany z Hanem, w którym malarz zgodził się wiernie wykonać zaproponowaną przez opata kompozycję oraz zobowiązał się, że płótno namaluje sam, bez pomocy żadnego z uczniów.
Półkoliście zamknięty, dużych rozmiarów obraz można podzielić na trzy części: górną, dolną i środkową. Pierwsza z nich, główna i największa zarazem, przedstawia koronację Madonny przez Trójcę Świętą w postaci Boga Ojca, Chrystusa i Gołębicy Ducha Świętego. Druga część, poniżej sceny koronacji, w głębi obrazu, mieści wyobrażenie nieba z niezliczoną ilością świętych prezentowanych warstwowo: patriarchowie, prorocy, apostołowie, męczennicy i męczennice, czterej doktorowie Kościoła i święci zakonnicy. Dolna partia dzieła jest trójplanowa - na pierwszym planie prezentuje równe wielkością grupie Koronacji, portretowo ujęte, zwrócone ku Marii klęczące postaci dostojników kościelnych i duchownych po lewej stronie oraz możnych i magnaterię po prawej; za tą grupą na osi kompozycji w dalekim tle widać tłum szlachty, za którym z kolei przedstawiono budynek kościoła pelplińskiego wśród zastępów klęczących w niebie świętych.
Bodaj najwięcej uwagi wielu interpretatorów obrazu poświęciło identyfikacji przedstawionych na pierwszym planie postaci klęczących duchownych i świeckich. Duchowny z tiarą w rękach to papież, być może Grzegorz XV, ale brak dostatecznych danych zbliża do twierdzenia, że chodzi tu raczej o symboliczną obecność głowy Kościoła Katolickiego adorującego Madonnę. Za papieżem klęczą m.in. prymas Wawrzyniec Gembicki, biskup diecezji kujawsko-wrocławskiej Andrzej Lipski oraz fundator obrazu opat Leonard Rembowski II. Analogicznie po prawej stronie ukazany został cesarz Ferdynand II trzymający koronę cesarską oraz król Zygmunt III Waza w paradnym stroju, za którym klęczy rycerz trzymający w ręku model kościoła, być może jest to fundator świątyni pelplińskiej książę pomorski Mszczuj II (zm. 1295). Za nim znajdują się symboliczne postaci dawnych fundatorów klasztoru pelplińskiego bądź właścicieli Pelplina. Najbardziej eksponowaną postacią tej części obrazu jest ubrany w książęcy płaszcz i trzymający koronę królewicz Władysław IV Waza. Wśród stojącej w tle grupy szlachciców i magnaterii badacze dopatrują się portretów hetmana Stanisława Koniecpolskiego bądź regimentarza chocimskiego Stanisława Lubomirskiego, kanclerza Stanisława Albrechta Radziwiłła, hetmana Lwa Sapiehy, Marcina Kazanowskiego, marszałka Mikołaja Wolskiego, kanclerza Wacława Leszczyńskiego i księcia Krzysztofa Zbaraskiego.
Pod względem teologicznym obraz odpowiada założeniom sztuki katolickiej ściśle określonym i stosowanym w ikonografii kościelnej po Soborze Trydenckim. Protestanci odrzucali kult Marii, kościół katolicki natomiast szczególnie podkreślał jej rolę i znaczenie. Wyeksponowany wątek maryjny na obrazie pelpliński łączy się z wątkiem politycznym - Maria koronowana jest na Królową Nieba, jak również na Królową Polski. Jest adorowana przez społeczeństwo oraz najwyższych przedstawicieli władzy świeckiej i kościelnej zarazem, którzy łączą swe siły w walce z postępującą w Europie Reformacją. Na obrazie nie brakuje również wątków związanych z klasztorem cystersów pelplińskich. Przedstawieni są zarówno pierwsi fundatorzy, jak i ważniejsi żyjący i nieżyjący duchowni zakonu.
Pelplińska "Koronacja Marii", wraz z podobnym kompozycyjnie obrazem w Oliwie, również autorstwa Hermanna Hana, stanowi wzór dla licznie malowanych w XVII wieku naśladownictw, z których warto wymienić te z kościołów w Jeżewie, Marcinkowicach, Tucznie, Wieleniu, Pępowie, Radzyniu Chełmińskim i Złotowie.
Literatura:
- "Hermann Han. Mistrz światła i nokturnu. Narodziny baroku w sztuce dawnej Rzeczypospolitej", red. Marcin Osowski, katalog wystawy, Muzeum Diecezjalne w Pelplinie, 2008;
- Janusz St. Pasierb, "Problemy ideowe i formalne pomorskich i wielkopolskich przedstawień 'Koronacji Madonny' w XVII wieku", "Studia Theologica Varsoviensia", nr 1/1963, s. 115-239;
- Jacek Tylicki, "Hermann Han - Holender z Gdańska", "Biuletyn Historii Sztuki", nr 1-2/2009, s. 201-204.
Autor: Katarzyna Mączewska, grudzień 2009.
- Hermann Han
"Koronacja Marii"
1623-1624
ołtarz główny katedry w Pelplinie