Pośrodku drewnianej, niemal kwadratowej tablicy widnieje Bóg Ojciec. Jego brodatą, siwą głowę o szerokim obliczu wieńczy okazała, zamknięta górą i zwieńczona krzyżykiem korona. Dostojny starzec stoi, trzymając w wyciągniętych przed sobą ramionach bezwładne ciało martwego syna. Z ran na głowie Chrystusa, na jego dłoniach i stopach oraz z otwartego prawego boku spłynęła zakrzepła już krew. Widzimy tu Zbawcę po cierpieniach Pasji i śmierci krzyżowej. Jego biodra opina półprzezroczysta tkanina przepaski, a stopy spoczywają na kuli wyobrażającej niebiańską sferę. W jej wnętrzu widoczna jest wyniesiona na skale budowla obronna, której czerwone dachy celują w rozgwieżdżone niebo. Między opadłą głową Chrystusa a patriarszą brodą Boga widnieje biała gołębica Ducha Świętego. Ukazana została w locie, ale równocześnie jakby miała za chwilę przysiąść na ramieniu Zbawiciela, opiekuńczo rozciągając nad nim swe skrzydło. Różowawa karnacja synowskiego ciała wyraźnie odcina się od pociemniałego granatu obficie fałdowanych szat ojca.
Z przedstawienia "Trójcy Świętej" tchnie uroczysta powaga. Podkreśla ją mięsista tkanina trzymana w tle postaci Boga Ojca przez cztery anioły. Jej złoty wzór (z motywem pary orłów w splotach roślinnej wici), efektownie odcinając się od karminowej czerwieni tła, przydaje całości liturgicznego splendoru. Efekt kolorystyczny tablicy wzmagają zróżnicowane barwy anielskich szat: brzoskwiniowej żółcieni, łososiowego różu, wieczornego błękitu i oliwkowej zieleni. Nadto zza różnobarwnych skrzydeł anielskich przeziera widok na atramentowo ciemne rozgwieżdżone niebo, kontrastujące z popielatoszarym pasmem gruntu wymalowanym w dolnej partii obrazu.
Tablica w warszawskim muzeum, znajdująca się oryginalnie w bazylice Mariackiej w Gdańsku, należy do przedstawień ilustrujących dogmat o Trójcy Świętej i reprezentuje jeden z późnośredniowiecznych wariantów ikonografii trynitarnej. Starszy z nich, zwany "Tronem Łaski" (Tronus Gratiae), wyobraża tronującego ojca, trzymającego przed sobą krzyż z martwym synem. W młodszym wariancie, zwanym "Miłosierdziem Pańskim" (Pietas Domini), do którego należy zaliczyć obraz z Gdańska, pominięto motyw krzyża: Bóg podtrzymuje ciało Zbawiciela za ramiona.
W obu tych odmianach swoistym kompozycyjnym łącznikiem między ojcem i synem jest Duch Święty pod postacią gołębicy. Jak się wydaje, tego typu trynitarne przedstawienia wynikają z teologii św. Pawła, który nazwał Chrystusa zmarłego na krzyżu znakiem przebłagania ojca przez syna, a zarazem symbolem przyjęcia przez ojca ofiary syna i przez nią pojednania z człowiekiem. Przedstawienia młodszego wariantu ilustrują przede wszystkim ideę przyjęcia ofiary i pojednania.
Na gdańskiej tablicy ideę tę zilustrowano sferą universum pod stopami Zbawiciela, który równocześnie jawi się tu jako najdoskonalszy pośrednik między Ziemią a Niebem. Uzasadnieniem tej mediacyjnej funkcji jest jego cierpienie i śmierć krzyżowa - dobitnie podkreślone przez anioły trzymające narzędzia Męki Pańskiej (arma christi), wyobrażone na wewnętrznych stronach (awersach) ruchomych skrzydeł. Otaczały one do 1945 roku tablicę środkową, gdy znajdowała się ona w wyposażeniu głównej fary Gdańska, tworząc razem trzyczęściową nastawę ołtarzową. Wiadomo, że ołtarz umieszczony był w oratorium p.w. Św. Trójcy, któremu patronował cech szewców i to on zapewne był fundatorem dzieła.
Interesujące jest, że obraz miał swój ścisły odpowiednik w wystroju gdańskiej świątyni - pojedynczą tablicę o identycznym temacie, różniącą się tylko drobnymi szczegółami kompozycji. Po 1945 roku uchodziła ona za zaginioną i dopiero około roku 2000 ustalono, iż od lat 70. XX wieku znajduje się w zbiorach państwowych w Berlinie (dziś w Bode-Museum) jako depozyt jednego z kościołów ewangelickich. Obraz pierwotnie wisiał w gdańskiej bazylice, na tzw. Filarze św. Jerzego, naprzeciw kaplicy patronackiej bractwa o tym samym wezwaniu. Była to na poły rycerska konfraternia o elitarnym charakterze.
Można więc przyjąć, że obraz fundacji szewców powstał na wzór dzieła zamówionego uprzednio przez znamienitszą gildię. Na wcześniejszy okres powstania przechowywanej w Berlinie tablicy wskazują też jej cechy stylowe, bliskie sztuce franko-flamandzkiej początku XV wieku. Pozwoliło to widzieć w pierwowzorze dzieło z okresu ok. 1410-1420, import z Niderlandów lub wytwór artysty stamtąd przybyłego. Jego "kopia" powstała już w Gdańsku, 10-20 lat później, w warsztacie malarza również obeznanego z osiągnięciami sztuki niderlandzkiej.
Autor: Paweł Freus, kwiecień 2011
- "Trójca Święta" (tzw. Pietas Patris - "Pietà ojcowska"), ok. 1435, nieznany malarz działający w Gdańsku, tempera na desce dębowej, 159 x 155,2 cm, pierwotna lokalizacja: kościół Mariacki w Gdańsku, obecnie: Muzeum Narodowe w Warszawie