Olszewski: Dziennikarstwo ma prawo boleć
Dziennikarz to nie polityk, który powinien ważyć plusy i minusy. Dziennikarstwo ma prawo boleć – mówi o swojej książce "Najlepsze buty na świecie" Michał Olszewski, tegoroczny laureat Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego za reportaż literacki.
Agata Szwedowicz: Martin Pollack pisał o "Skażonych krajobrazach", miejscach, gdzie wydarzyły się niewyobrażalne tragedie. Z Pana książki wynika, że cała Polska usiana jest takimi miejscami. Jakie są strategie budowania życia w miejscu, które całemu światu kojarzy się z mrokiem i nieszczęściem jak Oświęcim czy Treblinka? Jak pogodzić życie i codzienne sprawy z pamięcią i szacunkiem wobec zmarłych?
Michał Olszewski: Strategie są, powiedziałbym, niewyszukane. Ludzie żyją tam normalnym życiem i większości z nich nic złego się nie śni. Prowadzą swoje warsztaty, wychodzą z dziećmi na spacery. Niektórzy nie znoszą miejsc pamięci, twierdząc, że uniemożliwiają im normalne życie. Ale to wybieg i szukanie winnego. Minęło siedemdziesiąt lat, trudno, żeby rany doskwierały tak mocno jak tuż po wojnie. Wspomnienia niewygodne spychane są w głąb świadomości i bardzo rzadko wychodzą na powierzchnię. Jak pogodzić konieczność normalnego życia z szacunkiem wobec zmarłych? Nie wchodzić na chama w przestrzeń kaźni, nie udawać, że to miejsce może być "normalne". Nigdy nie będzie.
Pisze Pan, że historia jest w Polsce polem "interpretacyjnych gier". Jakie to gry? Czemu służą? Czy w ogóle możliwe jest przyjęcie jakiejś wersji historii bez tych "interpretacyjnych gier"?
Każdy z nas ma swoją politykę historyczną. Pisząc o interpretacyjnych grach zwracałem uwagę na to, że II wojna światowa w Polsce staje się częścią popkultury, że można wywijać z nią hołubce, które jeszcze niedawno byłyby nie do pomyślenia. To proces zbiorowy – II wojna światowa boli nas coraz mniej, w związku z tym coraz śmielej sobie z nią poczynamy.
Zebrane w książce reportaże pisał Pan przez dziesięć lat. Wyłania się z nich dość przerażający obraz Polski po transformacji. Gdzie zrobiliśmy wszyscy błąd? A może po prostu takie jest życie wszędzie i zawsze?
To zwyczajne życie, podobną książkę dałoby się napisać w Niemczech czy USA, może kiedyś spróbuję. Moja Polska to kraj wiecznych emigrantów, gastarbeiterów, to kraj małych społeczności, w których feudalne zależności są nadal żywe. Wybrałem do książki opowieści o splotach, dramatach, traumach, bo dziennikarz nie jest od pisania o jasnych stronach świata. Dziennikarz to nie polityk, który powinien ważyć plusy i minusy. Dziennikarstwo ma prawo boleć.
Czy reportaż powinien być zaangażowany? Czy w ogóle możliwe jest obiektywne opisanie rzeczywistości?
Dziennikarzowi wolno znacznie mniej niż prozaikowi. Dziennikarz ma prawo fantazjować, nawet wymyślać alternatywne historie, pod warunkiem, że informuje o tym czytelnika. Mam problemy z tym, czym jest reportaż zaangażowany. Jak reporter krzyczy, płacze, rozdziera szaty, to jest bardziej zaangażowany niż ten, który stara się spokojnie oddać sprawę? Pojęcia nie mam.
Ryszard Kapuściński, patron nagrody […] pisał, że reportaż ma moc
zmieniania świata. Czy ma Pan takie poczucie? Czy któryś z zawartych w książce reportaży coś zmienił?
Tak, wiele. Na przykład kiedyś opisałem byłych więźniów obozowych, spotykających się w Krakowie. Nie mieli nawet telefonu. Nie mogli doprosić się od urzędników najprostszych rzeczy. Po tekście jedna z uczelni sprawiła im komputer z second-handu. Na pewno sporo zrobiły też materiały o ochronie środowiska, jednym z najistotniejszych obecnie elementów dyskusji publicznej.
Jak zmieniła się praca reportera od czasów Kapuścińskiego? Media przeszły długą drogę od tamtego czasu. Teraz nie potrzeba nam reportaży o Afryce, żeby dowiedzieć się, co się tam dzieje. W Internecie są wszystkie możliwe informacje, tylko klikać. Do czego potrzebne nam są dziś reportaże?
Nic nie zastąpi bezpośredniego spotkania z bohaterem. Żadna rozmowa telefoniczna, żadna wideokonferencja, choćby najdłuższa nie da tego, co w reportażu najistotniejsze – detalu. Reporter ma mówić detalem, widokiem z okna bohatera, sposobem, w jaki nakłada jedzenie do talerza, tym, jak wygląda na tle domu rodzinnego. O człowieku trzeba opowiadać ciągle i ciągle. Wiemy bardzo dużo, ale człowiek nadal jest ciekawy.
[{"nid":"5683","uuid":"da15b540-7f7e-4039-a960-27f5d6f47365","type":"article","langcode":"pl","field_event_date":"","title":"Jak by\u0107 autorem - w kinie?","field_introduction":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. Wyj\u0105tki te by\u0142y rzadkie w przesz\u0142o\u015bci, dzi\u015b s\u0105 nieco cz\u0119stsze, ale i dobrych film\u00f3w dzi\u015b mniej ni\u017c to kiedy\u015b bywa\u0142o.","field_summary":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. ","topics_data":"a:2:{i:0;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259606\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:5:\u0022#film\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:11:\u0022\/temat\/film\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}i:1;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259644\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:8:\u0022#culture\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:14:\u0022\/temat\/culture\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}}","field_cover_display":"default","image_title":"","image_alt":"","image_360_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/360_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=dDrSUPHB","image_260_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/260_auto_cover\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=X4Lh2eRO","image_560_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/560_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=J0lQPp1U","image_860_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/860_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=sh3wvsAS","image_1160_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/1160_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=9irS4_Jn","field_video_media":"","field_media_video_file":"","field_media_video_embed":"","field_gallery_pictures":"","field_duration":"","cover_height":"266","cover_width":"470","cover_ratio_percent":"56.5957","path":"pl\/node\/5683","path_node":"\/pl\/node\/5683"}]