Resimdekiler: Magdalena Popławska ve Adam Ferency, Shakespeare'e göre Afrika Masalları oyununda, Krzysztof Warlikowski; fotoğraf: Marie-Francoise Plissart / Théâtre de la Place, Liège
Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy)
1885-1939
Öne çıktığı konular: Saf form, absürt, resim, fotoğraf, eksantriklik, bağımlılıktan kurtulduğu sırada uyuşturucu kullanımı, Witkacy olmak.
Benzerleri: Yok
Kantor
1915-1990
Öne çıktığı konular: devrimci gösteriler, vitrin mankenlerini oyuncu olarak kullanma, öncelikli olarak tiyatro tarihindeki her limiti aşma
Benzerleri: Dadaist sanatçılar, Alfred Jarry (her ne kadar ondan daha çok içip daha uzun yaşamış olsa da), Antonin Arthaud (her ne kadar onun kaderi daha az trajik olsa da)
Jerzy Grotowski
Lived: 1933-1999
Öne çıktığı konular: Tiyatroda devrimci yaklaşım, bir araç olarak sanat yaklaşımı ve kutsal sayılanda yeni boyutlar arayışı, tiyatro ötesi eylemler, Peter Brook’a ilham olma, Avrupa ve ABD’de çağdaş tiyatro hareketlerinin canlandırılması konusundaki büyük etki.
Benzerleri: Joseph Chaikin ve Bertolt Brecht (tiyatro yoluyla toplumsal dönüşüme inanma)
Konrad Swinarski
1926-1975
Öne çıktığı konular: Bertold Brecht hayranlığı ve işbirliği, sahne tasarımının yenilikçi ve vizyoner kullanımı, metin adaptasyonlarında yenilikçi yaklaşımı, Alman politik tiyatrosuyla Polonya’nın görsel ve edebi sanatlardaki geleneklerini harmanlayarak sunmak, Lupa, Warlikowski, Jarocki, Jarzyna ve daha birçokları için öncü olmak.
Benzerleri: Aynı zamanda ilham da verdiği Polonyalı tiyatro yönetmeni Lupa ve Warlikowski.
DEVAMINDAKİLER
Krystian Lupa
Doğum tarihi: 1943
Öne çıktığı konular: Metine yenilikçi yaklaşım, Thomas Bernhard metinlerinin sahnelenmesi, kendi sahne tasarımlarını yapması
Etkilendiği isimler: Kantor, Swinarski, ve… Witkacy
Krzysztof Warlikowski
Doğum tarihi: 1962
Öne çıktığı konular: Çağdaş metinlerinde devrimci sahne adaptasyonları, Shakespeare eserlerine yenilikçi yaklaşım, Avrupa’nın en önemli sahneleri için hazırladığı opera türünde yapımlar.
Etkilendiği isimler: Swinarski, Lupa
Tarihin çalkantılı olayları ile iç içe geçen insan maneviyatının, karmaşık ve temel bağlantısı, sadece Polonya tiyatrosu ikonlarının yaratıcılığı için itici bir güç olmakla kalmadı; Polonya ve Polonyalıların, tiyatroya verdiği büyük önemin de temel faktörü oldu.
Polona Tiyatrosunun geçmişten günümüze yolculuğuna dair diğer metinlerimiz:
Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy)
1885-1939
Öne çıktığı konular: Saf form, absürt, resim, fotoğraf, eksantriklik, bağımlılıktan kurtulduğu sırada uyuşturucu kullanımı, Witkacy olmak.
Witkacy, eserleri en çok çevrilen yazarlardan bir tanesi. Eserleri, Avrupa, Güney Amerika, Japonya, ABD’da 30’dan fazla dilde yayınlandı. Sanatçı, aynı zamanda oyunları uluslararası tiyatro sahnelerinde en çok sahnelenen isimlerden biri. Bugün hemen her sezon mutlaka en az bir Witkacy oyunu sahneleniyor veya resimlerinden derlenen bir sergi açılıyor. Witkacy’nin tüm dünyada hayranları bulunuyor.
Benzersiz ve yoğun bir ev eğitimi alan sanatçı, dönemin soyut sanat, fütürizm, Dadaizm ve yapısalcılık akımlarından kısmen etkilendi. Tüm bu avangart akımlardan dışlanan Witkacy, bir dönem ne kendisine destek olacak bir grup ne de izleyici kitlesi bulabildi. Sanatçının çalışmaları, ancak ölümünden sonra ulusal ve uluslararası arenada değer görmeye başladı.
Sanatın hemen her alanında çalışmalar yaratan Witkacy, 40 adet oyun yazdı; bunlardan 5’inde aynı zamanda rol aldı. Eserleri, iki savaş arası dönemde Polonya tiyatro sahnelerini kasıp kavuran operet, melodram ve fars gibi hakim eğilimlerle dalga geçiyordu. Ölümünden sonra, birçok çalışması başarılı yönetmenler tarafından sahnelendi ve tiyatronun gelecekteki dâhilerinin yaratıcı çalışmaları için ilham kaynağı oldu.
Witkacy’nin felsefi bakış açısına göre, Varoluşun Gizemi, var olmanın garipliği, bireylerin kimlik birliği ve fani doğasıyla, evrenin sonsuzluğunun yan yana olmasının bir sonucuydu. Ona göre bu gizem asla çözülemez, ancak deneyimlenebilirdi. Sonuçta, Witkacy’ye göre birey, Varoluşun Garipliğine ait Metafiziksel Hissi geçici olarak barındırıyordu, ki bu da kişiye, anlık olarak çocuksu bir merak ve kaygı duygusu veriyordu. Witkacy, bu metafiziksel hissi, fantezi ve grotesk iğrençlikle dolu bir dünya yaratarak şekillendiriyordu: Hayal dünyasıyla gerçeğin var olabilmek için birbiriyle kesiştiği, çocuksu bir merak ve gelecek korkusuna dair fantastik bir dünya.
Witkacy’e göre tiyatro, başka hiçbir sanat dalının sunamadığı bir form sağlıyordu, tüm duyuların karışımına hitap edebilme yetisi, ses ve görüntünün bir arada oluşu, izleyicinin metafiziksel merakıyla direkt etkileşime girebilme imkanı veriyordu. Witkacy’nin sahnesinde her şey mümkündü ve sahnede bir hayal dünyası yaratmaya çalışıyordu. Ona göre tiyatro, izleyicinin Varoluşun Gizemini algılaması açısından, günlük hayatta kolayca yakalayamayacağı istisnai bir kabullenme haline geçiriyordu.
Onun çalışmaları, hiç de geleneksel değil. Tiyatronun bir zamanlar sahip olduğu mistik işlevselliğini geri kazandırma amacıyla, gelenekselin ötesine geçmeye çalışıyor ve aynı zamanda mistik merak yaratma üzerine gidiyor. Bu açıdan, ona Kantor, Grotowski ve Swiniarski gibi isimlerin öncüsü denebilir.
Tadeusz Kantor
1915-1990
Öne çıktığı konular: devrimci gösteriler, vitrin mankenlerini oyuncu olarak kullanma, öncelikli olarak tiyatro tarihindeki her limiti aşma
Benzerleri: Dadaist sanatçılar, Alfred Jarry (her ne kadar ondan daha çok içip daha uzun yaşamış olsa da), Antonin Arthaud (her ne kadar onun kaderi daha az trajik olsa da)
Oldukça üretici ve disiplinlerarası bir sanatçı olan Tadeusz Kantor, eğitimini Kraków’da bulunan Güzel Sanatlar Akademisi’nde tamamladı. Tiyatro macerası sahne tasarımcısı olarak başladı ve iki savaş arası dönemde türün en önemli ismiydi. Görsel sanatlar konusundaki deneyimi, onun daha sonraki sahne deneyimi yaklaşımına ilham verecekti. Bu yüzden, onun tiyatro sahnesini tıpkı bir tuval gibi işlediği düşünülebilir.
Kantor, ressam, yazar, sahne tasarımcısı, tiyatro yönetmeni ve yapımcı olarak, çalışmalarında Dadaist ikon kırıcılığı, Bauhaus estetik idealleri ve Yapısalcılıktan ilham almıyordu. Grotowski'nin çok-kültürlü açıklığının aksine, Kantor, çalışmalarında, neredeyse özellikle, Batı geleneklerine bağlı kaldı.
1947 yılında Paris’e yaptığı seyahat, onun ileride resme karşı kişisel yaklaşımını belirleyecek ilhamı yakalamasına vesile oldu. Fakat, Polonya hükümeti Sosyal Realizm’i “resmi” olarak kabul edilen sanat olarak göstermeye başlayınca Kantor, sanat sahnesinden tamamen kayboldu. Ardından, 1955 yılında, 1949 yılından o zamana kadar yaptığı resimleri sergiledi. Bu yıl, Kantor’un birçok eleştirmen ve sektörün önemli isimlerinin desteğiyle, Cricot 2 Theatre adlı topluluğu kurduğu yıl oldu. Bunu 1960’lı yıllarda kurulan Informel Theatre takip etti. Bu tiyatronun yaklaşımında, oyuncular sahnede birer nesne olarak görülüyordu. Fakat iki yıl süren bu tiyatro, Kantor’u hayal kırıklığına uğratarak başarısız oldu.
Oldukça çok seyahat eden Kantor, birçok dini ve kültürel oluşumla bir araya gelme imkanı buldu. Kantor, diğer sanatçıların aksine, Batıya ait olmayan kültürlerle yüzleşme konusunda oldukça cesur davrandı. 1972’de tekrar Nadobnisie i koczkodany / Dainty Shapes and Hairy Apes oyunuyla tiyatroya döndü. Üç yıl sonra da Umarła Klasa / The Dead Class ile onun Ölümün Tiyatrosu adını verdiği sanatsal evresinin son fazına geçti. Bu süre boyunca, en öne çıkan ve en iyi olarak kabul edilen eserlerini yarattı. Bunlar arasında Wielopole, Wielopole (1980), Niech sczezną artyści / Let the Artists Vanish (1985) ve Nigdy już tu nie powrócę / I Shall Never Return Here (1988), ve aynı zamanda ölümünden sonra sahnelenen Dziś są moje urodziny / Today Is My Birthday (1991) oyunları yer alıyor. Bu oyunların tamamının ortak motifleri ölüm, üstünlük ve hafızada kalan tarihti.
Jerzy Grotowski
1933-1999
Öne çıktığı konular: Tiyatroda devrimci yaklaşım, bir araç olarak sanat yaklaşımı ve kutsal sayılanda yeni boyutlar arayışı, tiyatro ötesi eylemler, Peter Brook’a ilham olma, Avrupa ve ABD’de çağdaş tiyatro hareketlerinin canlandırılması konusundaki büyük etki.
Benzerleri: Joseph Chaikin ve Bertolt Brecht (tiyatro yoluyla toplumsal dönüşüme inanma)
20. yüzyılın büyük bölümü boyunca, Polonya Komünist ve Katolik dünya görüşlerinin çatışmasıyla geçti. Özellikle, Tadeusz Kantor ve Jerzy Grotowski, sadece birbirleri arasında değil, bu iki dünya görüşü arasındaki çekişme adına da avangart tiyatroya büyük katkıda bulundular.
İlk önemli teatral manifestosu Towards a Poor Theatre / Yoksul bir Tiyatroya Doğru, oldu. Bu manifestoya göre, tiyatro filmin ezici görüntüsü ile rekabet edemez ve etmemelidir; onun yerine, tiyatro eyleminin köklerine odaklanmalıdır. Jerzy Grotowski, “sekülerleşen sakrum” arayışıyla karakterize edilen, “yoksul tiyatro” adı verilen yaklaşımın yaratıcısı. Burada, oyunculardan geleneksel olarak dinde kutsal insanlardan beklenen sadakat ve adanmışlık aynı derecede bekleniyordu. Grotowski, oyuncuların kendilerini halka sevdirmek ve kabullendirmek için popülist olma veya halka yönelmek yerine, gündelik maskelerinden sıyrılıp tamamıyla kendini açığa çıkartan bir performansa adamaları gerekliliğine yöneliyordu. Yani, klasik, toplum için değil, sanat için sanat yapma tartışmasının bir başka boyutu.