Władysław Szlengel
1914 Varşova doğumlu Szlengel bir şair, gazeteci, sahne oyuncusu ve üretken bir sanatçıydı. Savaştan önce meşhur bir söz yazarıydı. Çeşitli bestecilerin müzik parçaları için kısa versiyonlu formları sıcak, samimi şiirsel görüntüler yaratırdı. Jadziem Panie Zielonka / Let’s Go Mr. Coachman ve Panna Andzia ma wychodne / Ms. Andzia’s Leave gibi hit şarkıların sözlerini kaleme aldı. Gettonun en popüler şairi, diğer adıyla “batışın tarihçisi” Szlengel, 8 Mayıs 1943’te Varşova Getto Ayaklanması sırasında öldü.
Hakkında daha fazla bilgi için Władysław Szlengel...
Wiera Gran
Savaş patlak verdiği zaman, o 28 albümde 60 şarkı kaydetmişti. İşgal altındaki Varşova'da, Getto kafe ve kabarelerinde şarkı söylemeye devam etti. Ailesinde savaştan sağ kurtulan bir tek o oldu ve hayatının geri kalanında ise, getto dışına çıkmasının sağlanması karşılığında Gestapo ile işbirliği yaptığı suçlamalarıyla mücadele etti. Defalarca masumiyetini ispat etti, fakat birçok kişi onun suçlu olduğuna inanmaya devam etti ve onu dışladı. 1980 yılında suçlamaları ele almak maksadıyla bir otobiyografi yayınladı ve ateşli inkarları zaman içerisinde bir saplantı halini aldı. Hakkında daha fazla bilgi için Wiera Gran ...
Herszl Danielewicz
Herszele olarak bilinen şair bir Musevi folkloru koleksiyoncusu. Sadece Yidiş dilinde yazdı. Folk tarzı iki şiiri oldukça popüler şarkılar haline geldi - Gey oyf boydems, krikh in kelers / Go to the Attics, Get Into the Basements ve de Rashke iz a moyd a voyle / Raszke Is a Good Girl. Ölümünün ardından, en yakın arkadaşı ve şair Icchak Katzeneslon onun anısına bir şiir yazdı.
Gela Seksztajn
Ressam, izole bölgenin, yani Gettonun, en tanınmış isimlerinden birisi. Varşova Gettosunun Yeraltı Arşivi onun çizim, guvaş ve suluboya çalışmalarından oluşan 300’den fazla eserini korumuş. Resimleri bugün, Varşova’da bulunan Musevi Tarihi Müzesi eserlerinin bir bölümünü oluşturuyor. Seksztajn’ın vasiyetinde aşağıdaki cümle yer alıyordu: “Övgü değil, tek istediğim yetenekli kızım Margelit ve benim anılarımızın korunması...”
Hakkında daha fazla bilgi için Gela Seksztajn...
Yisroel Shtern
Ostrołęka doğumlu Yidiş bir şair. İki dünya savaşı arası dönemin en önemli Yidiş şairlerinden biri olarak kabul ediliyor. 1917’de Varşova’ya geldiğinde 17 yaşındaydı ve 1924 yılında Shpitol Lider (Hospital Poems) şiiriyle eleştirmenler tarafından beğeni topladı. İki yıl sonra, Yidiş Eleştiri Başkanını Süslemek için Taçlar adlı uzun denemesi ona önemli bir denemeci unvanı kazandırdı. I. Singer ve Bashevis Singer gibi yazarlarla birlikte, iki savaş arası dönemde haftalık Literarishe Bleter’de yazdı. Makaleleri bazen derginin açılış makalesi oluyordu. Ostrolenke adlı şiirinde doğduğu şehri ve şehrin en fakir bölgesi olan Piaski’yi tasvir eder.
Tüm hayatı aşırı yoksulluk içinde geçti. Gününün yarısında dua eder diğer yarısında da kutsal kitaba çalışırdı. Çoğunlukla aç kalır, bazen tüm günü bir parça ekmekle geçirmek zorunda kalırdı. Gettoda cepleri yırtık bir ceketle dolaşırdı. Hakkında daha fazla bilgi için http://www.yisroelshtern.org
Henryka Łazowertówna
Lehçe şiirleriyle gettoda oldukça popüler olan şairin, Mały Szmugler (The Little Smuggler) şiiri Diana Blumenfeld tarafından şarkılaştırıldı. Şarkının sözleri Varşova’da bulunan Okopowa caddesinden Holokost Kurbanı Çocuklar anıtı üzerinde yazılıdır.
Itzhak Katzenelson
Itzhak, bir çocuk dahi olarak kabul ediliyordu. 12 yaşındayken İbranice, Dreyfuss ve Esterhazy oyunlarını yazdı ve 1899’dan sonra çalışmalarını, yine İbranice periyodik yayınlarda yayınladı. Şiirleri birer gerçeklik, iyimserlik ve mizah mermisi gibiydi. 1912 yılında Habima Haivit (İbrani Sahnesi) tiyatrosunu kurdu. Ayrıca, bir Yidiş drama grubu başlattı ve hem kendi yazdığı eserleri hem de Yidiş yazarların yazdığı oyunları İbraniceye çevirip sahneledi.
1942 yılında, şairin eşi Chana ve iki oğlu Treblinka’ya götürülüp öldürüldü. Katzenelson başına gelen olaylar nedeniyle yıkılmıştı ancak hala hayatta kalması için ona güç veren bir oğlu daha vardı. Oğluyla birlikte Getto dışında bir sığınağa yerleşene kadar Varşova Getto Ayaklanmasına katıldı. Fransa Vittel’deki bir tutuklu kampında Pinkas Vittel / The Vittel Book’u ve en iyi bilinen şiiri Dos lid fun oysgehargeten yiddishen folk / Song of the Murdered Jewish People’ı yazdı. Hakkında daha fazla bilgi için Itzak Katzenelson...
Artur Gold
Kemancı ve besteci Gold, daha çok dans parçaları yazmıştır. Tango Milonga ve Jesienne róże (Autumn Gold) gibi fokstrot ve tango şarkıları yazıyordu. 1942 yılında, Treblinka soykırım kampına götürüldü ve burada bir kamp orkestrası kurdu. Bu, zamanla dansçı ve şarkıcıların ve hatta Varşova’dan gelen birkaç oyuncunun da dahil olduğu bir topluluk haline geldi. 1943 yılında, kampın son haftalarında orkestradan arkadaşı olan müzisyenlerle birlikte vuruldu.
Emanuel Ringelblum
Ringelblum, 22 Kasım 1940 yılında Varşova Gettosunun kapanış haftasında Oneg Szabat araştırma grubunun ilk toplantısını düzenledi. Oneg Szabat üyeleri, getto hayatını ve Polonya’daki Musevi halkın kaderini belgeledi. Belgeler, Ringelblum ve işbirliği yaptığı kişilerin topladığı arşivlerde korundu. Arşivler koruma amaçlı gömülmüştü ve büyük bölümü savaş sonrası gettonun yıkıntıları arasında bulundu. Arşiv, raporlar, mektuplar, günlükler, edebi metinler, okul çocuklarının çalışmaları, günlük gazeteler ve yeraltı bildirileri, posterleri ve el ilanlarının yanı sıra Judenrat ve Alman işgalcilerine ait resmi belgelerden oluşuyordu.
Władysław Szpilman
Savaştan önce Szpilman, piyanist ve besteci olarak Polonya Radyosu ile birlikte çalışıyordu. 1944 Temmuz ayına kadar gizlendiği Aryan bölgesine kaçmadan önce Varşova Gettosunda bulunan Café Sztuka’da çalıyordu.
Varşova Ayaklanmasının bastırılmasından sonra, Polonyalı arkadaşlarından ve herhangi muhtemel yardımdan uzak bir şekilde saklanmaya devam etti. Niepodległość caddesinde yanmış bir villaya sığındı. Burada Wehrmacht Yüzbaşı Wilm Hosenfeld tarafından bulunarak yardım edildi. Szpilman’ın kaderi Roman Polanski’nin ünlü filmi The Pianist / Piyanist filminin temelini oluşturdu. Hakkında daha fazla bilgi için Władysław Szpilman...
Diana Blumenfeld
Çoğunlukla Yidiş dilinde söyleyen şarkıcı, piyanist ve oyuncu. Diana Blumenfeld Varşova Gettosu tiyatrolarındaki performanslarının yanı sıra, küçük kafe kulüplerde şarkı söylüyor ve özel konserler veriyordu. Derin ve özgün altosu bestecilere ilham veriyordu; özellikle de Pola Braun’a... Braun, tanınmış bir besteci ve şairdi. Aynı zamanda, Władysław Szlengel ile birlikte ünlü Getto gazetesi Living Journal’ın yaratıcı ortağıydı.
Miriam (Marysia) Eisenstadt
İkinci Dünya Savaşı çıktığında Miriam Eisenstadt okuldan daha henüz mezun olmuştu. 1940 yılında ailesi yurt dışına çıkma düşünceleri içerisindeyken, sonunda Polonya’da kalmaya karar verdiler ve çoğu Yahudi aile gibi onlar da gettoya hapsoldu.
En zorlu pasaj ve kadansları okuyabilen bir lirik sopranoydu. Bu yüzden ona “Gettonun bülbülü” ismini takmışlardı. Sıradışı bir ses rengi vardı. Tekniğinin yanı sıra duyarlılığı ve ustalığıyla da takdir topluyordu. Getto trajedinizini doğru bir şekilde ifade ediyor ve şarkıları, acı içindeki Musevilerin üzüntüleri ve umutlarını yansıtıyordu. Dinleyicileri onun, gettoda yaşayanların son zamanlarını daha çekilebilir hale getirmek gibi bir görevi olduğunu düşünürdü. Hakkında daha fazla bilgi için Maria Ajzensztadt...
Gerszon Sirota
Sirota genellikle “kantorların kralı” ya da Yahudi Caruso olarak anılırdı. Dünya çapında bir fenomen olarak, Polonya dışındaki Yahudi topluluklar arasında da ünlenmişti. Sirota, ilk kez Leo Loev ile birlikte 1912 yılında ABD’ye gitti ve Carnegie Salonu’ndaki başarılı konserler serisini başlattı. 1913 ve 1921 yıllarında ABD’ye geri dönerek Metropolitan Opera Salonu ve Kessler Tiyatrosu’nda sahne aldı. Bir dizi duayı kendi sesiyle popülerleştirdi. Repertuarında, daha çok Avrupa sahnelerinde sunduğu seküler besteler de bulunuyordu.
Gettodan kaçması için bir fırsat sunulmasına rağmen, çocuklarını terk etmeyi reddetti ve tecrit edilmiş Yahudi cemaatiyle birlikte kaldı. Grand Sinagogu’nda dini müzik konserleri vermeye devam etti.
Hakkında daha fazla bilgi için Gerszon Sirota…
Çeviren ve düzenleyen: Didem Bilgin