Polonya’nın popüler halk dansı Mazurka, dışarıdan bakıldığında diğer bir çok halk dansı gibi, köy yaşamı içerisinde yaratılan ve köylüler tarafından yapılan bir dans türü. 16. yüzyıldan bu yana var olan bu dans türü, Polonya’nın kırsalından başlayarak kısa sürede Almanya, Danimarka ve İsveç’e kadar tüm Orta Avrupa’ya yayıldı. Fransa’da Mazurka, Napolyon’un yanında savaşan Polonya lejyonlarına bir teşekkür mahiyetinde yapılır oldu. Moda haline gelen bu dans da, diğer birinci-sınıf şeyler gibi, Paris’ten İtalya, Avusturya’dan İber Yarımadası’na ve Azor Adaları, Cape Verde, Kanarya Adaları, hatta çok uzaklardaki Brezilya’ya kadar yayıldı. Yaklaşık bir yüzyıl sonra, bu avare ritim, hareket ve melodiler, ünlü Alman koreograf Pina Bausch tarafından melankolik Fado müziği ile birleştirildi. Masurca Fogo (Fiery Mazurka') adı verilen dans füzyonu, daha sonra Tanztheater Wuppertal’da izleyiciyle buluştu.
Sławomir Czekalski, Grup Dobrzelin, Mazurkas of the World 2010, fotoğraf: Artur Chmielewski / basın materyalleri
Mazurka, ulaştığı bir çok bölgede yerel kültüre adapte edildi. Her yıl düzenlenen ve klasik, caz ve Polonya halk danslarının farklı çeşitlerinin izlenebildiği Wszystkie mazurki świata / Mazurkas of the World festivalinin organizatörleri, Mazurka’nın Polonya tarihi için önemini şöyle vurguluyor:
“Polonya kırsallarındaki mazurka ile Chopin tarafından yazılan mazurkaları yan yana dinlediğinizde Chopin’in Polonya’sı ve günümüz Polonya’sının hikayesini dinliyor gibisinizdir...”
16. yüzyılda, Polonya'nın kuzeydoğu bölgesinde yaşayan Mazurlar’ın ortaya çıkardığı Mazurka, vatansever ideolojiyi benimseyen Polonyalı soylular tarafından popüler hale geldi.
Mazurka’nın müziği 3/4 veya 3/8 ritim ölçüsünde gider. Müzisyenler kadar dans edenler için de doğaçlamaya çok elverişli olan mazurkada belirlenmiş figürler yoktur ve 50'den fazla değişik adım bulunur. Serbest tarzda dans edildiği zaman, mazurkada sayısız figür yaratmak mümkün.
Oberek ve Polka
Aslında Mazurka, en popüler Polonya halk dansı olabilir, fakat varlığını sürdüren tek geleneksel Polonya halk dansı değil. Oberek ve Polka adı verilen dans türleri, Polonya kadar Orta Avrupa’nın bir parçası haline gelmiş durumdalar.
Derler ki, bir dans pistindeki en iyi dansçıyı seçmek için, başının üzerinde bir bardak su ile Oberek yapabilen kişiyi bulmanız kâfi. Enerjik bir tür olan bu dansı yapabilmek için ritmi yakalayıp gerisini hayal gücünüze bırakmanız yeterli. Hayalinizde ise, ayaklarınızın altından hızla akan bir nehir varken, bir yandan da kayadan kayaya sekerek gittiğinizi canlandırmanız gerek. Oberek tarzında sekmeyi çözdüğünüz anda, partnerinizi omuzundan yakalayıp dönmeye başlayabilirsiniz—öne arkaya eşit aralıklarda kay ve bir o yana, bir bu yana sallan. İşte, bu kadar!
Oberek, "obracać się" deyişinden türemiş; anlamı ise, “fırıl fırıl dönmek”. Bu yüzden olsa gerek, geçmişte Polonya kırsallarında insanlar, bu dansı yapabilmek için dansın yapılacağı odadaki tüm eşyayı dışarı çıkarırlar, ardından da müziğin ve özgürce dans etmenin keyfini çıkarırlarmış. Oldukça hareketli bir tür olan Oberek, birlikte dans etme üzerine ilginç bir algı üzerine kurgulanıyor: Dansçılardan biri, müzisyenlerin önüne gelir ve kısa bir şarkı söyler, insanlar yavaş yavaş odanın etrafında yürümeye başlar... Ta ki, adımları hızlanarak dönmeye başlayana dek. Sonra, bir anda ani bir yön değişikliğiyle birlikte atmosfere beklenmedik bir kargaşa ve neşe hakim olur. Dans duayeni Zgorzelski, Oberek hakkında “Bu dans, ‘kendim için değil, partnerim ve diğer dans edenler için buradayım ve onlar da benim için buradalar’ duygusuyla ilgilidir. Her şey dönmektedir: siz, partneriniz ve çevrenizdeki tüm çiftler. Avrupa’da bunun başka bir benzeri yok. Bu bizim dilimizdir ve tarihimizi anlatır” diyor.
19. yüzyılda Avrupa’da (özellikle de Çek Cumhuriyeti, Almanya, İtalya ve Polonya’da) popüler olan Polka dansının ise, Polonya tarihi ve mizacı hakkında tamamen farklı bir anlatımı var. Ana vatanı Çek Cumhuriyeti olan Polka dansı, ismini 1917 yılında Polonyalıların Rus İmparatorluğu’na karşı başlattığı Kasım Ayaklanması direnişçilerine ve Polonyalı kadın şarkıcı Esmeralda’ya borçlu.
Polonya halk dansları bu kadarla sınırlı değil. Başlangıçta bir zafer dansı olan, 17. yüzyılda saray dansına, zaman içinde de halk dansına dönüşen Polonez, Frédéric Chopin’in besteleriyle ulusal bir simge haline gelmiş durumda. Özellikle Krakow bölgesinden çıkan ve ismini de oradan alan Krakowiak dansı ise, atları taklit eden figür ve mimikleriyle dikkat çeker. Bu dans da yine bir çift dansı olarak yapılıyor.
Çeviren ve düzenleyen: Didem Bilgin
Ek kaynaklar: NY Times, Merriam Webster, StreetSwing, FolkWords