"Jadzia", reż. Mieczysław Krawicz, fot. Filmoteka Narodowa, na zdj. Józef Orwid, Jadwiga Smosarska
1 listopada mija 40. rocznica śmierci gwiazdy srebrnego ekranu, Jadwigi Smosarskiej. Z tej okazji kino Iluzjon przygotowało specjalny pokaz "Jadwiga Smosarska - królowa polskiego ekranu w 40. rocznicę śmierci". Będzie można obejrzeć komedię"Jadzia" z 1936 roku oraz dokument poświęcony aktorce.
Wiele nazwisk gwiazd przedwojennego polskiego kina odeszło w zapomnienie. Znają je tylko filmoznawcy i najzagorzalsi kinomani. Nie dotyczy to jednak Jadwigi Smosarskiej. Ani aktorska ekspresja, ani filmy z jej udziałem nie poddały się próbie czasu. I mimo że aktorka występowała w obrazach niezbyt ambitnych, ich urok uwodzi do dziś. Można się zżymać na poziom kinematografii przedwojennej, na powtarzanie schematów popularnego kina amerykańskiego, na sztampę i schlebianie niewybrednym gustom, ale z biegiem lat coraz przyjemniej te filmy się ogląda. Tę przyjemność zapewniają też aktorzy - "nieco zakurzeni" gwiazdorzy, amanci i amantki, w których kochało się pokolenie dzisiejszych osiemdziesięciolatków.
Jadwiga Smosarska urodziła się 23 września 1898. Wychowała się w Jurkach, gdzie jej ojciec był administratorem majątku szwagra. W 1905 roku przeniosła się wraz z rodzicami do Warszawy. Aktorstwa uczyła się w Warszawskiej Szkole Dramatycznej. Debiutowała w teatrze w 1918 roku, ale już w 1919 zagrała w nieukończonym filmie fabularnym "Dla szczęścia". Kolejne filmy, w których brała udział już jako aktorka zawodowa, to głównie produkcje patriotyczne i melodramaty ("Bohaterstwo polskiego skauta", "Orlę", "Cud nad Wisłą", "Tajemnica przystanku tramwajowego", "Iwonka"). Niewiele z tych filmów przetrwało. Równolegle Smosarska występowała na deskach scenicznych - Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, Teatru Miejskiego w Bydgoszczy, Teatru Małego we Lwowie, a także Teatru Narodowego w Warszawie. W 1930 roku, szykując się na nadejście kina dźwiękowego, pobierała lekcje śpiewu. Pierwszym filmem, w którym publiczność mogła usłyszeć jej głos, był patriotyczny "Na Sybir" Henryka Szaro z 1930 roku. Kino dźwiękowe przyniosło jej jeszcze większą popularność. Takie filmy, jak: "Czy Lucyna to dziewczyna?" Juliusza Gardana (1934), "Dwie Joasie" (1935) i "Jadzia" (1936) Mieczysława Krawicza, a także "Barbara Radziwiłłówna" Józefa Lejtesa zapewniły jej wielokrotnie zdobywany tytuł królowej polskiego ekranu w plebiscytach publiczności. Niemałym wydarzeniem towarzyskim był ślub Smosarskiej z inżynierem Zygmuntem Protasiewiczem.
Po raz ostatni Smosarska wystąpiła w filmie "Ułan księcia Józefa" Konrada Toma, komedii historycznej z 1937 roku. Po wybuchu wojny małżeństwo Protasiewiczów, poprzez Łotwę, Szwecję, Norwegię, dotarło do Stanów Zjednoczonych. Jadwiga Smosarska występowała przed publicznością polonijną, a także w Polskim Teatrze Artystów. Uczestniczyła w przeglądach własnych filmów. Pomagała Polakom na obczyźnie i w kraju. W 1958 roku odwiedziła Warszawę, gdzie została ciepło przyjęta przez swoich wielbicieli. Kolejne przyjazdy do Polski to swego rodzaju podróże sentymentalne. Aktorka nie szukała rozgłosu. Ostatecznie Protasiewiczowe zdecydowali się na powrót do Polski. W 1966 roku kupili w Warszawie mieszkanie. Nie zdążyli w nim jednak zamieszkać. Jadwiga Smosarska zmarła 1 listopada 1971. Została pochowana w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Powązkowskim.
W Iluzjonie, oprócz jednej z najbardziej znanych komedii z udziałem Smosarskiej, będzie można zobaczyć dokument Nataszy Ziółkowskiej-Kurczuk "Jadwiga Smosarska" (2008). Film jest próbą zgłębienia fenomenu popularności aktorki. O jej dokonaniach, a także biografii opowiadają wybitni znawcy przedwojennego kina polskiego, m.in. prof. Małgorzata Hendrykowska - autorka książki o Smosarskiej, Stanisław Janicki, prof. Grażyna Stachówna. W filmie znalazły się nigdy dotąd niepublikowane dokumenty, fotografie, listy i inne materiały ikonograficzne z prywatnego archiwum Jadwigi Smosarskiej. Film jest również opowieścią o zmieniających się epokach - przedwojennej Polsce, okresie drugiej wojny światowej, 19 latach amerykańskiej emigracji i powrocie Smosarskiej do kraju na stałe na rok przed śmiercią, w trudnym okresie kolejnego polskiego przełomu. Pokazane są też miejsca związane z aktorką oraz materiały archiwalne zawierające wspomnienia ludzi, którzy ją znali.
Kino Iluzjon
Biblioteka Narodowa
Al. Niepodległości 213, Warszawa
tel. (+48 22) 646 12 60
www.fn.org.pl