Angele Dubeau & La Pieta, fot. Analekta
Odbywający się co dwa lata Międzynarodowy Festiwal i Konkurs Indywidualności Muzycznych promuje młodych, wyróżniających się muzyków oraz twórczość wybitnego łodzianina, pianisty i kompozytora Aleksandra Tansmana.
Aleksander Tansman, kompozytor i pianista urodził się w Łodzi w 1897 w muzykalnej żydowskiej rodzinie. Jego ciotka była uczennicą Antona Rubinsteina, on sam pierwsze utwory skomponował w wieku lat ośmiu. Podczas I Wojny Światowej nastoletni Tansman grał w Filharmonii Łódzkiej. Pierwsze sukcesy kompozytorskie osiągnął zaraz po odzyskaniu przez państwo polskie niepodległości - w 1919 roku zdobył trzy pierwsze nagrody w pierwszym konkursie kompozytorskim odbywającym się w II RP.
W jego wczesnej twórczości spotkały się dwa żywioły: nowoczesny, awangardyzujący i romantyczny, narodowy - wywodzący się wprost od Fryderyka Chopina. Ponieważ młody kompozytor spotkał się z ostracyzmem polskiej, a szczególnie warszawskiej krytyki muzycznej, zdecydował się wyjechać do Paryża. Paszport odebrał z rąk premiera Ignacego Paderewskiego, który był wielkim admiratorem sztuki Tansmana - w 1927 roku Paderewski pojechał nawet do Stanów Zjednoczonych, żeby zobaczyć debiut łódzkiego kompozytora przed amerykańską publicznością. W Ameryce Tansman spędził czas II Wojny Światowej, w 1946 wrócił do Francji, gdzie mieszkał do śmierci w roku 1986.
Podczas inauguracji festiwalu w Filharmonii Łódzkiej odegrane zostaną "Psalmy" na tenor, chór i orkiestrę, oraz oratorium symfoniczne "Prorok Izajasz" na chór i orkiestrę Tansmana. Wykonywać je będą członkowie Orkiestry Symfonicznej i Chóru Filharmonii Łódzkiej pod batutą Daniela Raiskina i tenor Rafał Bartmiński. Organizatorzy festiwalu podkreślają, że Tansman był "pierwszym polskim kompozytorem XX wieku, który tworzył wielkie dzieła z odwołaniem do tekstów biblijnych".
"Proroka Izajasza" napisał w 1950 roku, utwór jest dedykowany pamięci Żydów zamordowanych podczas II Wojny Światowej.
Konstrukcja kompozycji podobna jest do biblijnej Księgi Izajasza, zawierającej silne wątki mesjańskie. Oratorium rozpoczyna się opisem cierpień narodu żydowskiego, a kończy się wyrażeniem nadziei na lepszą przyszłość, którą przynieść ma powstania państwa Izrael. Utwór wykonano w Tel Awiwie i Jerozolimie na 10-lecie państwa Izrael, w Los Angeles w 300-lecie osadnictwa Żydów w USA i w Łodzi w ramach obchodów 60. Rocznicy Likwidacji Litzmannstadt Ghetto.
Kompozycje Tansmana są także w programie innych wydarzeń festiwalu: 13. listopada na koncercie Minimal Art/ Minimal Music jego "Tombeau de Chopin" zostanie zaprezentowane obok utworów takich twórców jak Phillip Glass, Johnny Greenwood czy Georges Bizet. Eklektyczny, mieszający muzykę XIX wieczną z muzyką współczesną program zostanie wykonany przez Żeńską Orkiestrę Kameralną La Pietà z Kanady, prowadzoną przez Angèle Dubeau.15. listopada w kinie Charlie odbędzie się pokaz filmu "Paris Underground" Gregory'ego Ratoffa z 1945 roku, do którego Aleksander Tansman napisał muzykę – dostał za nią nominację do Oscara. Będzie to polska premiera tego filmu.
Oprócz twórczości Tansmana ważny element programu stanowi twórczość kompozytorów z Europy Środkowej, w tym roku na festiwalu odbędzie się premiera monumentalnego dzieła Kryštofa Mařatki "Vabeni. Vaclav Havel in memoriam" zamówionego przez Festiwal Tansman, Radio France i Toronto Philharmonic. Czeski kompozytor już wcześniej gościł w Łodzi - w 2006 roku został laureatem Konkursu Kompozytorskiego TANSMAN.
Festiwalowi towarzyszy Konkurs Indywidualności Muzycznych im. Tansmana. Udział w konkursie może wziąć każdy kto przyślę nagranie DVD swojego występu w repertuarze wcześniej ustalonym przez regulamin konkursu. Na podstawie 50 nagrań, jury składające się z wybitnych artystów i pedagogów z polski i zagranicy wytypowały cztery osoby, które wystąpią w Łodzi. Konkurs ten ma na celu promowanie nie tyle wybitnych instrumentalistów, doskonałych interpretatorów dzieł muzycznych, co wyróżniające się osobowości, indywidualności. Zdobywca Grand Prix otrzymuje dwanaście tysięcy euro.
Finaliści Konkursu także będą wykonywać utwory Tansmana – w szranki stają młodzi instrumentaliści: Polskę reprezentują Michał Bryła (altówka) i Aleksandra Szurgot (skrzypce), Rosję Alexy Mikhaylenko (klarnet), a Bułgarię Veneta Neynska (fortepian). Szczególnie ciekawie zapowiada się multimedialny spektakl "Muzyka naszych czasów" podczas którego artyści będą improwizować używając fraz zaczerpniętych z muzyki Chopina i Tansmana. Na scenie wystąpią weterani muzyki improwizowanej, m.in. Anna Zaradny, Krzysztof Knittel, Cezary Duchnowski i Pierre Jodlowski.
Odbędzie się także koncert poświęcony pamięci Pawła Kleckiego - przyjaciela Tansmana i Juliana Tuwima. Klecki urodził się w 1900 roku w Łodzi, edukację muzyczną otrzymał w Warszawie, w 1921 roku wyjechał do Berlina. Tam zetknął się z twórczością Arnolda Schönberga - pioniera dodekafonii i atonalności, oraz Wilhelma Furtwänglera - zapewne najsłynniejszego dyrygenta czasów międzywojennych. Klecki skomponował w Niemczech dwie symfonie, trzy kwartety smyczkowe i ponad dwadzieścia pieśni; jego utwory były wykonywane przez Berlińskich Filharmoników, znajdowały się także w repertuarze Furtwänglera. Karierę Kleckiego przerwało dojście do władzy partii narodowosocjalistycznej, jego utwory zostały zakazane w 1933 roku, a sam Klecki ze względu na swoje żydowskie pochodzenie musiał opuścić Niemcy. Po krótkim pobycie we Włoszech i Związku Radzieckim, emigrował do Szwajcarii. W Łodzi wykonane zostaną jego trzy utwory: "Sonata d-dur na skrzypce i fortepian", "Trio d-moll op. 16" i "Pieśni" do słów Tuwima.
Autor: Filip Lech