Tomasz Tomaszewski, fotografia z cyklu "Cyganie", 2002, fot. dzięki uprzejmości artysty.
Romowie są tu, a zarazem pozostają nieobecni — ignorowani lub nienawidzeni. Wystawa zaprezentuje m.in. zbiór sztychów, fotografii i obrazów (powstałych od XIX do XX wieku), pokazujących stereotypowy obraz Romów w sztuce polskiej.
"Akt kolonizacji Romów przez europejską większość dokonuje się w sposób najbardziej widoczny na płaszczyźnie wizualnej" - pisze Timea Junghaus w książce towarzyszącej wystawie "Romano kher. O romskiej sztuce, estetyce i doświadczeniu".
Na wystawie "Domy srebrne jak namioty" (tytuł wystawy jest cytatem z wiersza Papuszy) w Zachęcie zebrano prace artystów współczesnych z różnych krajów. Przedstawiają one możliwe drogi wyjścia poza utrwalone klisze, a ich podstawowe tematy to: ukryta integracja a wymuszona asymilacja, nomadyzm jako możliwa alternatywa społeczna, pojęcie "cygańskości", głos Romów w dyskusji o zagładzie. Wspólnym mianownikiem łączącym wiele wątków jest tu architektura.
Szczególna uwaga poświęcona została pojęciu "cygańskości". Okazuje się, że najtrudniej zrozumieć nam mechanizm reprodukcji tożsamości Romów. Wystawa stawia kluczowe w tym kontekście pytania:
"Czym 'cygańskość' jest dla Polaków? Jak kształtowany był wizerunek Cygana z perspektywy kultury większościowej? I w jaki sposób sami Romowie kreowali swój obraz, dostosowując go do oczekiwań otoczenia jako formę przystosowania? Czy da się spod tych notacji wydobyć prawdę o romskiej mniejszości etnicznej? Jaki widzimy tu ślad kolonialnej dominacji? Na jakiej zasadzie i do jakich cech odnosili się 'naśladowcy': artystyczna cyganeria lub New Gypsy?"
Igor Omulecki & Payam Sharifi, z cyklu "Gypsies for Real", 2002
Ważnym punktem odniesienia prac pokazywanych na wystawie są też bieżące wydarzenia i aktualny stosunek społeczeństwa do romskiej mniejszości:
"Od dawna zastanawia nieobecność komentarza społecznego, politycznego czy historycznego na temat historii stosunków polsko-romskich: pełnej pogromów, nietolerancji i niezrozumienia. W roku 2013 konflikty wybuchły we Wrocławiu, gdzie narodowcy chcieli spalić romskie koczowisko, czy w Andrychowie, gdzie mieszkańcy zażądali wysiedlenia romskich sąsiadów. Polski kontekst jest także interesujący ze względu na środowisko artystyczne, które — zwykle wrażliwe społecznie — do tej pory nie sięgnęło po wątek rasistowskich praktyk obecnych w naszych czasach i tuż obok nas" - piszą kuratorzy wystawy.
Czytaj także o wystawie "Kwestia romska. Projekt z większością"...
Historie przemilczane niosą ze sobą o wiele większy potencjał i siłę, niż te wielokrotnie opowiedziane - deklarują twórcy. I taka jest rola wystawy zorganizowanej w Zachęcie: wyprowadzenie romskiej tematyki z marginesów do głównego dyskursu społecznego, politycznego, ekonomicznego czy estetycznego, a przez to zerwania z nieobecnością i niewidzialnością Romów w polskim społeczeństwie.
Marcelina Gunia, "Bez tytułu", z cyklu Pełnia wdzięku, 2006
Artyści: Neal Adams & Joe Kubert & Stan Lee, Daniel Baker, Delaine Le Bas, Tadeusz Borowski, Bownik & Marcelina Gunia, Olga Boznańska, Kazimierz Czapiński, Hubert Czerepok, Maria Demiter & Anna Kamińska, Jerzy Dorożyński, Jerzy Ficowski, Wojciech Gerson, Maksymilian Gierymski, Edward Gorazdowski (wg Franciszka Kostrzewskiego), Wojciech Jerzy Has, Juliusz Kossak, Antoni Kozakiewicz, Jan Krajewski (wg Ludwika Kurellego), Ignacy Krieger, Aleksandra Kubiak, Leon Lewkowicz, Jerzy Litwora, Iain McKell, Aernout Mik, Karol Młodnicki (wg Artura Grottgera), Jana Müller, Franciszek Mrozek, Edward Nicz (wg Józefa Brandta), Constant Nieuwenhuys, Igor Omulecki & Payam Sharifi, Antoni Piotrowski, Dorota Podlaska, Jerzy Potrzebowski, Izabella Rapf-Sławikowska, Francis Reisz, Tadeusz Rolke, Marek Rudowski & Mateusz Wiśniewski, Julian Schübeler (wg Franciszka Kostrzewskiego), Zygmunt Sidorowicz, Władysław Siwek, Jan Styfi (wg Hipolita Lipińskiego), Tomasz Tomaszewski, Bruce Weber, Alex Wedding (wł. Grete Weiskopf) & John Heartfield (wł. Helmut Herzfelde), Piotr Wójcik, Andrzej Zajkowski (wg Franciszka Kostrzewskiego)
kuratorka: Monika Weychert Waluszko
współpraca ze strony Zachęty: Magdalena Komornicka
konsultacja: Tomasz Koper
artysta przy pracy Aernouta Mika: Emile Miedema, Martijn Rooker