Kadr z filmu "Opętanie" ("Possession"), reż. Andrzej Żuławski, fot. www.bam.org
Pierwsza amerykańska retrospektywa reżysera "Trzeciej części nocy" i "Opętania" odbędzie w Nowym Jorku i w Los Angeles. Andrzej Żuławski będzie gościem przeglądu.
W programie znalazły się m.in. legendarne "Opętanie" z 1981 roku z Isabelle Adjani, "Najważniejsze to kochać" (1975) z Romy Schneider, "Wierność" (2000), "Błękitna nuta" (1991) z Sophie Marceau, a także wszystkie polskie filmy reżysera - krótkie metraże, "Trzecia część nocy" (1971) i "Szamanka" (1996).
Andrzej Żuławski, reżyser, scenarzysta, pisarz, eseista i aktor, jest jednym z najbardziej radykalnych wizjonerów światowego kina. W swojej twórczości, inspirowanej literaturą, polityką, historią, filozofią współczesną i muzyką, podejmuje tematy egzystencjalne, nierzadko wyraziście i bezkompromisowo przybierające formę brutalizmu, przemocy, erotyzmu, rozpaczy czy histerii. Widać to zarówno w kreacji Małgorzaty Braunek w "Trzeciej części nocy" i w "Diable", jak i w nagrodzonej w Cannes kontrowersyjnej roli Adjani w "Opętaniu" czy Romy Schneider w "Najważniejsze to kochać". We wszystkich tych filmach Żuławski stworzył jedne z najbardziej przejmujących, zagrane na najwyższych emocjach postacie w historii kina.
Żuławski, urodzony w 1940 roku we Lwowie, w 1945 wyjechał wraz z rodziną do Francji, gdzie studiował w prestiżowej szkole filmowej, Institut des Hautes Études Cinématographiques (IDHEC) w Paryżu i na wydziale filozoficznym Sorbony.
Rozpoczął karierę u boku Andrzeja Wajdy jako asystent przy filmie "Popioły" (1965). Jego debiutem reżyserskim były krótkometrażowe "Pavoncello" z 1967 roku i "Pieśń triumfującej miłości" z 1969, które utorowały mu drogę do pierwszej fabuły - "Trzeciej część nocy". Żuławski nakręcił "Trzecią część...", opowieść o okrucieństwie wojny, w 1971 roku. Scenariusz bazował m.in. na przeżyciach ojca Żuławskiego, który karmił wszy zarażone tyfusem w Instytucie Weigla w okupowanym Lwowie.
W 1972 roku reżyser zrealizował "Diabła", którego władze zatrzymały przed wprowadzeniem na ekrany (premiera odbyła się w 1988).
Od tego czasu Żuławski tworzył głównie we Francji, gdzie wyreżyserował m.in. "Najważniejsze to kochać" z Romy Schneider. W 1976 powrócił do Polski, by nakręcić "Na srebrnym globie", pierwszy polski film science fiction. Scenariusz był swobodną adaptacją "Trylogii księżycowej" Jerzego Żuławskiego, stryjecznego dziadka reżysera. Przerwany w trakcie produkcji film, składający się w 80% z materiału właściwego, został dokończony po kilku latach z wykorzystaniem komentarza Andrzeja Żuławskiego i dokręconych w 1987 roku ujęć. Obraz w swojej ostatecznej wersji został pokazany dopiero w 1989 roku.
Po wstrzymaniu przez władze PRL produkcji "Na srebrnym globie" Żuławski stracił możliwość podjęcia pracy w Polsce. Ten okres splótł się także z osobistym problemem reżysera - od Żuławskiego odeszła żona, aktorka Małgorzata Braunek (z którą reżyser ma syna, Xawerego). Zniechęcony niepowodzeniami zarówno w życiu prywatnym, jak i zawodowym, wyjechał do Nowego Jorku, gdzie chciał popełnić samobójstwo, od którego odwiódł go Andy Warhol. Niejako w formie terapii, Żuławski w ciągu 10 dni napisał scenariusz, który stał się podstawą "Opętania".
- (...) "Opętanie" to było moje doświadczenie, i robię z tym, co chcę (...). Poza tym każde takie doświadczenie - zwłaszcza dotyczące kobiety i mężczyzny, czyli jądra, wszystkiego tego, co nas w końcu tak najbardziej interesuje, czyli tak zwanej miłości - to jest spektakl, tylko trzeba chcieć to zobaczyć nie jako przeżycie własne, ale jako spektakl. Stanąć z boku, postawić kamerę i zobaczyć, jak to wygląda. Do tego stopnia, że niektóre sceny, zwłaszcza te sceny domowe, kuchenne, to jest dialog żywcem przepisany z rzeczywistości. Bo przeżywając, jednocześnie to spisywałem, żeby nie zapomnieć, co mi zostało powiedziane, żeby nie zapomnieć, że jak palant się zachowałem w tym momencie. To było zapisane i oddane momentami jak jeden do jednego (Piotr Kletowski, Piotr Marecki, "Żuławski. Przewodnik Krytyki Politycznej", Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2008, s. 271).
Za rolę w tym filmie Isabelle Adjani otrzymała nagrodę dla najlepszej aktorki na festiwalu w Cannes (1981) oraz Cezara w 1982 roku, a Andrzej Żuławski został nagrodzony w São Paulo w 1981.
Po "Opętaniu" reżyser zrealizował kolejno: "Kobietę publiczną" (1984), "Narwaną miłość" (1985), "Moje noce są piękniejsze niż wasze dni" (1989), operę filmową "Borys Godunow" (1989). Jedynym filmem zrealizowanym w Polsce - pomiędzy francuskimi "Błękitną nutą" (1991) o Fryderyku Chopinie i "Wiernością" (2000) - była "Szamanka" z 1996 roku, do której scenariusz napisała Manuela Gretkowska.
Andrzej Żuławski jest autorem ponad 20 książek. Opublikował m.in.: "Ogród miłosny", "Jonasza", "Pana śmiertelnego" i "Listy do domu". W roku 2001 został uhonorowany Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, a w 2002 - francuskim Orderem Legii Honorowej.
Organizatorami retrospektywy Andrzeja Żuławskiego w USA jest BAMcinématek w Nowym Jorku i The Cinefamily w Los Angeles we współpracy z Instytutem Kultury Polskiej w Nowym Jorku. Retrospektywa odbędzie się w Nowym Jorku w dniach 7-20 marca 2012 i w Los Angeles od 9 marca do 1 kwietnia.
"Hysterical Excess: Discovering Andrzej Zulawski"
7 marca - 20 marca 2012, BAMcinématek, Nowy Jork
Program projekcji:
środa, 7 marca, godz. 19:30
"Trzecia część nocy" - pokaz z udziałem reżysera
czwartek, 8 marca, godz. 18:50, godz. 21:30
"Błękitna nuta"
piątek, 9 marca, godz. 19:00
"Najważniejsze to kochać", "Pavoncello", "Pieśń triumfującej miłości"
sobota i niedziela, 10 i 11 marca
godz. 16:00, godz. 18:50, godz. 21:30
"Opętanie"
poniedziałek, 12 marca, godz. 18:50, godz. 21:15
"Szamanka"
wtorek, 13 marca, godz. 19:00
"Kobieta publiczna"
środa, 14 marca, godz. 19:00
"Narwana miłość"
piątek, 16 marca, godz. 18:50, godz. 21:15
"Diabeł"
sobota, 17 marca, godz. 16:00, godz. 20:00
"Na srebrnym globie"
niedziela, 18 marca, godz. 16:00, godz. 20:00
"Wierność"
poniedziałek, 19 marca, godz. 19:00
"Borys Godunow"
wtorek, 20 marca, godz. 19:00
"Moje noce są piękniejsze niż wasze dni"
"The Mad, Unbelievable Genius of Andrzej Zulawski"
Poprzedzone pokazami "Opętania", 1-7 marca, 9 marca - 1 kwietnia, The Cinefamily, Los Angeles
Program projekcji
piątek, 9 marca, godz. 20:00
"Trzecia część nocy" - pokaz z udziałem reżysera
sobota, 10 marca, godz. 18:00
"Diabeł"
niedziela, 11 marca, godz. 18:30
"On the Silver Globe" ("Na srebrnym globie")
piątek, 16 marca, godz. 19:30
"Kobieta publiczna"
niedziela, 18 marca
godz. 17:00 - "Kobieta publiczna"
godz. 20:00 - "Błękitna nuta"
niedziela, 25 marca
godz. 17:00 - "Moje noce są piękniejsze niż wasze dni"
godz. 20:00 - "Wierność"
piątek, 30 marca
godz. 20:00 - "Najważniejsze to kochać"
godz. 22:15 - "Narwana miłość"
sobota, 31 marca, godz. 19:30
"Szamanka"
niedziela, 1 kwietnia, godz. 19:30
"Borys Godunow"
Więcej informacji: BAM.org, www.cinefamily.org.
Opracowanie: MR