Oskar Nikolai Hansen, fot. Erazm Ciołek / Fotonova/ East News
Jeden z ostatnich wielkich modernistów, wierzący w misję architektury i sztuki, przekonany o tym, że mogą one zreformować a nawet uratować ludzkość, urodził się 12 kwietnia 1922 roku. Kwestia aktualności jego wizji architektury pozostaje cały czas otwarta...
Hansen był wizjonerem. Tylko niewielka część jego projektów została zrealizowana. Jeden z jego pierwszych pomysłów - adaptacja kina Świat w Warszawie na potrzeby pomieszczeń ratusza w 1952 roku - skończył się komisją dyscyplinarną (tzw. "Sąd pod Blachą") i niemal odebraniem mu uprawnień architekta (w obronie Hansena wystąpił wtedy Szymon Syrkus).
Ale nie tylko powody polityczne sprawiały, że projekty Hansena pozostawały na papierze - wiele z nich nigdy nie było przewidzianych do realizacji. Tak było na przykład z muzeum w Skopje bez ścian i ze składanym jak parasol dachem.
Także na papierze pozostał projekt pomnika dla Muzeum w Oświęcimiu-Brzezince (1957). Polegał on na zanegowaniu tradycyjnego pojęcia pomnika i rzeźby pomnikowej i potraktowanie jako pomnika całego terenu byłego obozu koncentracyjnego.
W przypadku niektórych projektów jak Linearny System Ciągły (LSC), który w zamierzeniu autora miał podzielić cały obszar kraju na pasy przystosowane do pełnienia określonych funkcji (mieszkaniowej, przemysłowej, krajobrazowej) trudno w ogóle mówić o potencjalnej realizacji. Projekt ten jak wiele innych ma bardziej charakter hipotezy społecznej - realizacja byłaby katastrofalnym eksperymentem. LSC to też chyba najpełniejszy wyraz idei Formy Otwartej, którą Hansen rozwijał przez całe życie.
"Forma Otwarta to kompozycje zmienne - to procesy życia eksponowane przez tła" - pisał artysta. Sztuka i architektura jest w tym ujęciu "kształtowaniem przestrzeni poznawczej, rozumianej jako tło eksponujące zmieniające się zdarzenia w życiu przyrody i człowieka".
Forma Otwarta zakładała brak tradycyjnych architektonicznych i urbanistycznych dominant, podziału na centrum i peryferie - a także gestów zamknięcia, grodzenia, oddzielenia, które artysta łączył z ideą posiadania i własności.
Te z jego projektów, które rzeczywiście powstały, jak Osiedle Słowackiego w Lublinie (1961) czy Przyczółek Grochowski (tzw. Osiedle Hansenów) w Warszawie (1963), budzą wielkie kontrowersje: niektórzy widzą w nich ostateczny dowód fiaska modernistycznej utopii, inni doceniają ich rozmach i całościowe podejście do projektowania, także projektowania społeczeństwa.
O paradoksalnej aktualności dzieła Hansena, a zwłaszcza idei Formy Otwartej, i jej parentelach ze sztuką współczesną pisała Joanna Mytkowska:
"[Hansen] wcześnie zauważył, że obraz czy rzeźba nie działają społecznie i że ich oddziaływanie jest ograniczone. Jako alternatywa dla nich powstała teoria Formy Otwartej. To ważne oświadczenie, jest bowiem tożsame z doświadczeniem współczesnych artystów połowy lat 90. Bardzo wielu z nich porzuciło wykonywanie obiektów jako nieefektywne, i zajęło się najrozmaitszymi działaniami." (Joanna Mytkowska, w: "Ku formie otwartej", Fundacja Galerii Foksal, 2005; w rozmowie z Oskarem Hansenem)
Uczniami Hansena na warszawskiej ASP byli m.in. Zofia Kulik, Grzegorz Kowalski, Przemysław Kwiek...
Oskar Hansen zmarł 11 maja 2005 roku w Warszawie. Jego ostatnią realizacją artystyczną był projekt "Sen Warszawy" - pracę architekta dokumentował Artur Żmijewski. Film jest dostępny na stronie Filmoteki Muzeum Sztuki Nowoczesnej.
Zobacz film na stronie Filmoteki MSN...
W 2005 roku Muzeum ASP oraz Fundacja Galerii Foksal wydały książkę: "Ku Formie Otwartej" autorstwa Joli Goli, zawierającą obszerną dokumentację projektów Hansena i rozmowę z architektem przeprowadzoną przez Joannę Mytkowską. W tym samym roku przy okazji wystawy w Zachęcie Narodowej Galerii Sztuki opublikowano książkę napisaną przez samego Hansena "Zobaczyć świat" - wydawnictwo Zachęty i Muzeum ASP.
Źródło: Oskar Hansen "Ku Formie Otwartej", Culture.pl