Dzieciństwo spędził w Gruzji, w Tyflisie (obecnie Tbilisi), gdzie rozpoczął naukę rysunku i malarstwa pod kierunkiem N. Sklifasowskiego i B. Vogla. W okresie I wojny światowej walczył w szeregach armii rosyjskiej. W 1917 powrócił do Tyflisu. Kilkakrotnie odwiedzał Moskwę, gdzie poznał sztukę z kręgu Mira Isskustwa i wielkie kolekcje malarstwa francuskiego Siergieja Szczukina i Iwana Morozowa. Związał się z grupą futurystów, przyswajając sobie normy sztuki awangardowej. Pod koniec 1920 wyjechał do Polski drogą morską przez Turcję i Grecję. W 1921 osiedlił się w Krakowie.
W latach 1921-1924 odbył studia w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych w pracowniach Wojciecha Weissa i Józefa Pankiewicza. W 1924 wyjechał do Paryża w gronie członków Komitetu Paryskiego, by pod kierunkiem Pankiewicza kontynuować studia malarskie. Uczestniczył w plenerach kapistów w Cagnes, Valence, Cap Martin i Awinionie. W Luwrze malował kopie i trawestacje dzieł dawnych mistrzów, Tycjana, Veronese'a, Velasqueza, Vermeera, Goi i Delacroix. Fascynowała go także sztuka Cézanne'a, van Gogha, i Matisse'a. Uczestniczył w pierwszej wystawie kapistów w paryskiej Galerie Zak (1930) i w pokazie w Galerie Moos w Genewie (1931). W 1931 powrócił do kraju; mieszkał w Warszawie, Krzeszowicach i Krakowie. Prezentował swe prace w Warszawie, w Polskim Klubie Artystycznym i na Salonach Instytutu Propagandy Sztuki (1930, 1931, 1933, 1936). Swoje malarstwo eksponował także w krakowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych, we Lwowie, Poznaniu i Łodzi. W latach 1935-1936 wykonał dekorację plafonu w Kurzej Stopce na Wawelu.
Na twórczość Waliszewskiego z okresu pobytu w Tyflisie (1917-1921) oddziałało nowoczesne malarstwo francuskie, które oglądał w prywatnych kolekcjach, oraz sztuka rosyjskiej awangardy. Zajmował się wówczas scenografią, projektował plakaty, rysował ilustracje książkowe, karykatury i groteskowe scenki. W Krakowie przyjaźnił się z formistami, z którymi łączyło go dążenie do akcentowania konstrukcji obrazu i geometryzującej stylizacji zaczerpniętych z natury form. Malował w tym okresie portrety i kompozycje figuralne o groteskowej ekspresji (W loży, 1922), utrwalał pejzaże z Morów i Kazimierza. Sięgał też po stylistyczne wzory do sztuki ludowej i jarmarcznej, poszukując ożywczego wpływu prymitywizmu.
Wczesne obrazy olejne z Cagnes (1925) cechowała gęsta materia malarska, ciemna gama kolorystyczna, dekoracyjna płaskość i zrytmizowana kompozycja. W martwych naturach z lat 1929-1931 zharmonizowane tonacje czystych barw ożywiały kontrasty kolorów zimnych i ciepłych; formy określała swobodnie kładziona plama barwna. Czytelne są tu inspiracje dekoracyjnymi, zjawiskowymi kompozycjami z bukietami kwiatów Odilona Redona.
Waliszewski namalował wiele widoków Warszawy i Krakowa; pociągała go sztuka portretowa, fascynowały akty (Akt w kapeluszu, 1934). W przeciwieństwie do innych kapistów nie obawiał się opisowości rysunku i literackiej narracyjności w malarstwie. W serii Uczt renesansowych stworzył pastisze monumentalnych obrazów Paola Veronesego. Komponował fantastyczne sceny inspirowane przedstawieniami komedii dell'arte, opracowywał w wielu wariantach motyw Don Kichota. Nasycał swe obrazy humorem, dowcipem, drwiną i ironią; teatralizował, parafrazował i trawestował style różnych epok, motywy ikonograficzne i wątki literackie. W seriach Arlekinów, Pierrotów, Nimf, balzaków i Wysp miłości poddawał widzialny świat groteskowej deformacji. Drobnymi, urywanymi pociągnięciami pędzla malował płaskie, dekoracyjne, wibrujące czystymi barwami kompozycje, w których syntetycznie ujęte postaci i przedmioty dookreślał kontur.
Reprodukcja obrazu Zygmunta Waliszewskiego, Książę Józef Poniatowski na koniu dzięki uprzejmości Muzeum Górnośląskiemu w Bytomiu.
Autor: Irena Kossowska, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, grudzień 2001.