Tylman (Tielman) van Gameren był synem Jacoba Janszona, krawca i sukiennika. Staranne i wszechstronne wykształcenie zdobył w Holandii, m.in. pod kierunkiem Jacoba van Campena, najwybitniejszego podówczas działającego tam architekta. Wiedzę na temat architektury pogłębiał podczas podróży. Był m.in. w Niemczech i Włoszech, przypuszczalnie odwiedził również Francję.
Szczególnie ważny dla całej jego późniejszej twórczości okazał się pobyt w Wenecji na początku lat sześćdziesiątych XVII wieku, gdzie gruntownie zapoznał się z dziełami Andrei Palladia i gdzie oprócz architektury doskonalił swoje umiejętności także w zakresie malarstwa. Stamtąd też został sprowadzony do Polski najprawdopodobniej przez Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, przypuszczalnie już w 1662 roku. Związany na wiele lat z dworem późniejszego marszałka wielkiego koronnego, jednego z najświatlejszych umysłów ówczesnej Rzeczypospolitej, Tylman z pewnością ulegał jego wpływom, odbył także wraz z nim podróż do Rzymu w 1666 roku i zapewne ponownie w 1687 roku.
Do Polski sprowadził Tylman swój bogaty księgozbiór zachowany do dziś szczątkowo, ale znany z przekazów archiwalnych. Biblioteka, świadcząca o rozległości zainteresowań właściciela, zawierała oprócz traktatów i wzorników architektonicznych m.in. książki historyczne, filozoficzne i teologiczne, a także rozprawy z dziedziny nauk ścisłych i inżynierii wojskowej. Tylman reprezentował nowoczesny typ architekta-projektanta, który w minimalnym stopniu zajmował się realizacją dzieł, nie kierował osobiście pracami budowlanymi, wyłącznie nadzorując najważniejsze budowy. Niekiedy nie dostarczał nawet szczegółowych planów, a jedynie rysunki w małej skali, co niekorzystnie odbijało się na poziomie wykonania.
Jako pierwszy architekt w Polsce osiągnął tak wysoką pozycję zawodową i społeczną. Podczas sejmu koronacyjnego w 1676 roku, Jan III Sobieski, w dowód uznania dla jego wiedzy i zasług jako inżyniera wojskowego, nadał mu godność kawalera Złotej Ostrogi, co równało się nobilitacji (dyplom jest przechowywany w zbiorach Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego). Nadanie szlachectwa zostało potwierdzone przez Sejm w 1685 roku, a architekt otrzymał wtedy spolszczone nazwisko Gamerski. Już w 1677 roku Tylman ożenił się z polską szlachcianką Anną Komorowską.
W początkowym okresie swej działalności w Polsce van Gameren pracował głównie jako inżynier wojskowy w służbie rokoszanina, marszałka wielkiego koronnego Jerzego Sebastiana Lubomirskiego (zm. 1667). Następnie przez wiele lat tworzył dla jego syna, Stanisława Herakliusza, sporadycznie przyjmując zamówienia na projekty rezydencji również od przedstawicieli innych rodzin magnackich i szlacheckich. W latach dziewięćdziesiątych XVII wieku krąg zleceniodawców architekta znacznie się poszerzył, dołączyli do niego m.in. Józef Karol Lubomirski, Jan Bonawentura Krasiński, prymas Michał Stefan Radziejowski i królowa Maria Kazimiera. W tym okresie częściej niż wcześniej tworzył budowle sakralne.
Podczas swojego pobytu w Polsce zaprojektował ponad 70 obiektów, jednak tylko niewielka ich część dotrwała do naszych czasów w stanie niezmienionym. Jednym z najważniejszych i najbardziej przełomowych projektów był pałac w Puławach, wzniesiony dla Stanisława Herakliusza Lubomirskiego (1674). Zapewne był to pierwszy na ziemiach polskich przykład zastosowania antycznego portyku świątynnego w elewacji budowli rezydencjonalnej. Puławski pałac został jednak w XVIII stuleciu całkowicie przebudowany przez Czartoryskich.
W formach zbliżonych do pierwotnych można natomiast oglądać najwspanialszą rezydencję Tylmanowską - pałac Krasińskich w Warszawie (1682-1695), powszechnie podziwiany od momentu powstania. Stał się on źródłem nawiązań dla szeregu innych, nieco skromniejszych pałaców projektowanych przez Holendra. Najważniejszymi z nich są rezydencje w Nieborowie (1695-1697) i w Białymstoku. Z mniejszych budowli mieszkalnych dobrym przykładem jest pałac Gnińskich-Ostrogskich (1681-1685) na Tamce w Warszawie (obecnie Muzeum Fryderyka Chopina).
Wśród budowli sakralnych autorstwa Tylmana wyróżnia się zarówno wielkością, jak i nietypowymi formami kolegiata uniwersytecka p.w. św. Anny w Krakowie (od 1689), dostosowana do wymagań kapituły. Mając większą swobodę działania, architekt wolał realizować typ świątyni centralnej lub centralizującej, czego znakomitymi przykładami są kościoły sakramentek na Nowym Mieście w Warszawie (1688) i bernardynów na warszawskim Czerniakowie (1690-1693).
Tylman był również projektantem pierwszego w Warszawie wielkiego założenia architektoniczno-urbanistycznego, Marywilu, powstałego z inicjatywy królowej Marii Kazimiery (1692-1695) na miejscu dzisiejszego placu Teatralnego. Trapezowaty plac był obudowany z trzech stron jednolitymi kamienicami, a z czwartej strony znajdowała się kolumnada z kaplicą pośrodku.
Architekt konsekwentnie preferował w swoich projektach proste, zwarte bryły, całkowicie pozbawione dynamiki. Dążył do osiągnięcia harmonii, równowagi i doskonałych proporcji. Projektował zwykle proste rytmiczne podziały pilastrowe ścian. Głównymi źródłami inspiracji była dla niego architektura holenderska i twórczość Palladia.
Tylman van Gameren zmarł w 1706 roku w Warszawie. Został pochowany w Kaplicy Moskiewskiej przy kościele p.w. Matki Boskiej Zwycięskiej o.o. dominikanów obserwantów. Domniemany autoportret architekta z 1667 roku, wykonany atramentem na papierze, zachował się w zbiorach Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego.
Wybrane projekty:
- Kościół Bernardynów na Czerniakowie w Warszawie, 1687-1692
- Kościół Przemienienia Pańskiego w Warszawie, 1683-1694
- Kościół św. Anny w Krakowie, 1689-1703
- Pałac Krasińskich w Warszawie, 1689-1695
- Pałac Gnińskich w Warszawie 1681-1685
- Pałac Teppera-Dückerta w Warszawie,
- Pałac Brühla w Warszawie dla rodu Ossolińskich, (ok. 1694),
- Letni Pałac Lubomirskich w Rzeszowie
- Pałac Branickich w Białymstoku
- Łazienka k. Ujazdowa dla Stanisława Herakliusza Lubomirskiego 1676-1683, (obecnie część budynku Pałacu Na Wodzie w Łazienkach w Warszawie)
- Ermitaż (1683-1690) w Łazienkach w Warszawie,
- Marywil w Warszawie (1692-1695),
- Pałac w Puławach (1671-1679),
- Pałac w Otwocku Wielkim (1693-1703),
- Pałac w Nieborowie (1695-1697),
- Pałac Lubomirskich w Lubartowie,
- Pałac Ostrogskich, później zwany Lubomirskich, obecnie Wydział Politologii
- Pałac Czartoryskich w Lublinie.
Autor: Paweł Migasiewicz, grudzień 2009. Aktualizacja, grudzień 2016, AM.