Studiował socjologię na Uniwersytecie Warszawskim. W 1970 ukończył Wydział Reżyserii w łódzkiej Państwowej Wyższej Szkole Filmowej Telewizyjnej i Teatralnej (dyplom uzyskał w 1976). Brat operatora Jacka Zygadły.
Początkowo związany z warszawską Wytwórnią Filmów Oświatowych. Był członkiem Zespołów: "Silesia", "Tor", "X", "Rondo" i "Zodiak". W 1975 roku otrzymał stypendium Prezydenta Koszalina na 3. Międzynarodowych Spotkaniach Filmowych "Młodzi i Film" w Koszalinie.
Reżyser błyskotliwie zadebiutował filmem dokumentalnym Szkoła podstawowa, za który otrzymał kilka znaczących nagród w 1971 roku. Właśnie ten rok uznawany jest za moment przełomowy w polskim dokumencie, gdyż oprócz Zygadły pojawiła się nowa grupa pokoleniowa (m.in. Krzysztof Kieślowski i Wojciech Wiszniewski), która zmieniła oblicze dokumentu i zaczęła realizować filmy mocno zaangażowane w sprawy społeczne. Zygadło zrealizował w ciągu swojej działalności artystycznej dwadzieścia filmów dokumentalnych i ponad dwadzieścia spektakli teatru telewizji. Reżyserował również sztuki teatralne, filmy fabularne i występował jako aktor. Tak o tym mówił:
"Zająłem się fabułą, teatrem, telewizją, nie dlatego, że przestałem cenić dokument, ale ponieważ wciąż poszukuję takiej formy widowiska, w której sam mógłbym zrealizować się najpełniej" (wywiad dla Czesława Dondziłły, "Film" 1977, nr 72).
W tym samym wywiadzie dodaje: "Praca w dokumencie stworzyła mi szalenie istotną możliwość (...) przystąpienia zaraz po szkole do realizacji własnych filmów, pracy na własne, autorskie konto. Z drugiej strony praca w dokumencie uczy wielu rzeczy, które się później przydają, choćby pewnej pokory wobec rzeczywistości. (...) W dokumencie ma się bezpośredni kontakt z rzeczywistością i nie da się tak łatwo jej oszukać."
W 1977 Zygadło zrealizował swój pierwszy pełnometrażowy film fabularny - Rebus. Bohaterem filmu jest człowiek wywodzący się z marginesu społecznego, co jest wyjątkiem w twórczości tego reżysera, gdyż we wszystkich jego filmach bohaterami byli ludzie: "których można określić mianem niepełnych inteligentów - nie intelektualiści, nie twórcy - tylko umysłowi". Reżyser ukazywał ich zawsze w perspektywie moralnej. W Rebusie chodziło mu o ukazanie instrumentalnego stosunku człowieka do człowieka; w Ćmie - o zmiany zachodzące w jednostce pod wpływem utożsamiania się z odgrywaną rolą społeczną; w Odwecie podejmował problem, czy poczucie tożsamości jest w ogóle możliwe. Również wierny tej problematyce pozostaje w filmie Sceny dziecięce z życia prowincji, gdzie zastanawia się nad koniecznością i warunkami samookreślenia się jednostki ludzkiej ("Filmowy Serwis Prasowy" 1986, nr 24). Poza Rebusem, filmy tego reżysera układają się w konsekwentny cykl opowieści o ludziach niepogodzonych ze sobą. Zygadło tak mówi na ten temat:
"Wszyscy moi bohaterowie są podobni do siebie, podarci i poszarpani. Jest w nich głęboka przepaść między wyobrażeniem o sobie a rzeczywista kondycją. W tej antynomii jest chyba coś bardzo romantycznego" (wywiad Ewy Czeszejko-Sochackiej, "Kino" 1988, nr 2).
Zygadło określa siebie jako twórcę kina elitarnego, adresowanego do odbiorcy o pewnym przygotowaniu intelektualnym. Po ostatnim filmie Śmierć Johna L.(1987) reżyser zajął się głównie realizacjami teatralnymi.
Filmografia
Etiudy szkolne:
- 1967 - Na wieży
- 1967 - Made in Poland
- 1968 - Dziewczyna z marzeń
- 1969 - Szkic do portretu
Filmy fabularne:
- 1973 - Brzydkie kaczątko (film TV). Uwspółcześniona baśń Andersena dla dorosłych. Kaczątkiem jest młoda dziewczyna, która przemienia się z "brzydkiego kaczątka" w pięknego "łabędzia".
- 1977 - Rebus (scenariusz: wspólnie z Marią Horodecką). Bohaterem filmu jest młody człowiek, Czesiek. Wraca do rodzinnego miasteczka po zakończeniu służby wojskowej. Witają go miejscowi chuligani, bo Czesiek przed wyjazdem z miasteczka był ich przywódcą. W tym samym czasie pojawia się młody socjolog z Warszawy, który podejmuje tutaj badania nad środowiskiem "ludzi z marginesu". W tym celu zdobywa zaufanie kolegów Cześka, który tymczasem próbuje zerwać z dotychczasowym stylem życia - żeni się i podejmuje pracę. Niestety, jego przeszłość wciąż mu przeszkadza w zmianie sposobu życia. Interesującym kontrapunktem dla głównego bohatera filmu jest postać socjologa, którego postępowanie i oblicze moralne jest dużo bardziej dyskusyjne niż postawy ludzi, o których chce pisać.
- 1980 - Ćma. Jan prowadzi "na żywo" nocny program radiowy "Radiotelefon". Dzwonią do niego ludzie, opowiadając o swoich problemach. Jan też ma swoje kłopoty - nie układa mu się życie małżeńskie, nadużywa alkoholu. Nocne rozmowy ze słuchaczami są rodzajem terapii, wzajemnym przezwyciężaniem lęków i frustracji. Jednak w pewnym momencie nawet one przestają wystarczać Janowi. Przeżywa załamanie nerwowe i zostaje wysłany na leczenie do sanatorium. Wraca po kilku miesiącach, jako człowiek zdrowy, ale pozbawiony tożsamości.
Nagrody: 1981 - Srebrna Nagroda na MFF w Figueira da Foz (Portugalia); II nagroda na MFF "Człowiek - Praca - Twórczość" w Lublinie.
- 1982 - Odwet. Studencki obóz w górach. Świdryga z Midrygą wzlatują w powietrze, potem spotykają się z liliputami, trafiają na dziwaczne góralskie wesele. W dwadzieścia lat później w schronisku na Podkarpaciu, pojawia się dwóch mężczyzn - Świdrycki i Midroń. Obserwujemy ich wzloty i upadki. Obaj przeżywają różnorodne stresy związane z kryzysem wiary w sens istnienia i własne możliwości, z obumieraniem życia uczuciowego i lękiem przed śmiercią. Podejmują kolejną próbę odnalezienia sensu życia i usiłując się odmłodzić: jak młodzieńcy biją się z chuliganami, potem spędzają pijacką noc z trzema kobietami. W schronisku pojawiają się również ich żony. Film inspirowany liryką Błoka i Leśmiana. Nagrody: 1983 - Wyróżnienie Jury za oryginalny pomysł reżyserski na KSF w Koszalinie.
- 1985 - Sceny dziecięce z życia prowincji (według noweli Andrzeja Mencwela Widziane z dołu; scenariusz wspólnie z Andrzejem Mencwelem). Bohaterem filmu jest Julian S., młody człowiek o szerokich zainteresowaniach i wysokiej kulturze. Zamieszkuje w małej miejscowości Frytkowo. Po kolejnej kłótni z ojcem wyprowadza się do swoich przyjaciół i zaczyna pracować u naczelnika miasta, jako korepetytor jego syna. Niedługo Juliana i żonę naczelnika połączy gorące uczucie. Gdy ich romans wychodzi na jaw, Julian musi opuścić Frytkowo. Wyjeżdża do Warszawy. Młody człowiek dąży do określenia się nie wobec siebie, ale wobec innych, zastanawiając się ciągle, jakim go widzą, co o nim myślą, jak go oceniają. Historia zainspirowana losami Juliana Sorela z powieści Stendhala Czerwone i czarne została przeniesiona w polską rzeczywistość roku osiemdziesiątego.
- 1987 - Śmierć Johna L.. Zbyszek Gąsior, idol muzyki rockowej obchodzi trzydzieste piąte urodziny. Mimo sławy i pieniędzy odczuwa dojmującą samotność, którą próbuje zdusić poprzez seks i alkohol. Dopiero zaśpiewanie na ślubie przyjaciół pieśni "Ave Maria" i poznanie młodej, prostej dziewczyny pozwala mu uwierzyć z powrotem w sens życia. Kryzys psychiczny muzyka jest tu pretekstem do opisu epoki zdominowanej przez kulturę masową, która czyni z człowieka biernego, bezmyślnego konsumenta, niewrażliwego na prawdziwe wartości sztuki.
Teatr TV:
- 1974 - Kompozycja na cztery ręce (autor: Hilda Lawrence, w ramach Teatru Kobry prezentującego klasyczne kryminały)
- 1975 - Kapelusz pełen deszczu (autor: Michel Vincente Gazzo)
- 1977 - Ich czworo (wg sztuki Gabrieli Zapolskiej). Nagroda: 1976 - "Złoty Szczupak" na 1. FPFTV w Olsztynie.
- 1978 - Lęki poranne (autor: Stanisław Grochowiak)
- 1980 - Bella (autor: George Simenon)
- 1984 - Kilka scen z życia Glebowa (autor: Jurij Trifonow)
- 1986 - Mówi Chandler (autor: Raymond Chandler)
- 1987 - Postępowanie wyjaśniające (autor: Mervyn Rutherford)
- 1988 - Dacza (autor: Ireneusz Iredyński)
- 1989 - Kwartet (autorzy: Tomasz Zygadło, Michał Komar)
- 1989 - Wielki Peeperkorn (wg powieści Tomasza Manna Czarodziejska góra)
- 1990 - Drugie życie (autor: Jurij Trifonow)
- 1990 - Józef i Maria (autor: Peter Turrini)
- 1991 - Tajemna ekstaza (autor: David Hare)
- 1992 - Moralność pani Dulskiej (sztuka Gabrieli Zapolskiej)
- 1992 - Przyszedł mężczyzna do kobiety (autor: Siemion Złotnikow). Nagroda: 1993 - Nagroda za reżyserię na Festiwalu Polskiej Twórczości Telewizyjnej.
- 1992 - Moskwa - Pietuszki (adaptacja prozy Wieniedikta Jerofiejewa). Nagroda: jak wyżej.
- 1993 - Akapit (autor: Siemion Złotnikow)
- 1993 - Coś w rodzaju miłości (autor: Arthur Miller)
- 1993 - Elegia dla jednej pani (autor: Arthur Miller)
- 1993 - Kroki na schodach (autor: Marian Hemar)
- 1993 - Łabędzi śpiew (autor: Antoni Czechow)
- 1993 - W kółko to samo (autor: Ludmiła Pietruszewska)
- 1994 - Po tamtej stronie (autor: Władimir Maksimow)
- 1995 - Mutanci (autor: Siemion Złotnikow)
- 1996 - Podporucznik Kiże (według opowiadania Jurija Tynianowa; scenariusz: Ziemowit Fedecki i Andrzej Jarecki)
- 2000 - Błahostka (autor: Józef Hen)
Filmy dokumentalne:
- 1971 - Szkoła podstawowa. Reżyser przedstawia szkołę sprawnie funkcjonującą jako instytucja, klasę, która ma miano klasy wzorowej, jednak metody pracy z dziećmi równie wzorowej nauczycielki niepokoją i skłaniają do sprzeciwu. Obraz wyrabiania w dzieciach konformistycznych postaw życiowych.
Nagrody: 1971 - "Złoty Smok" - Wielka Nagroda Ministra Kultury i Sztuki na MFFK w Krakowie; "Brązowy Lajkonik" na OFFK w Krakowie; Nagroda Polskiej Krytyki Filmowej na OFFK w Krakowie.
- 1971 - Ziemia. W filmie skontrastowano barwne pocztówki przedstawiające góralski folklor ze scenami tragicznych wydarzeń, które rozgrywają się w cieniu malowniczych gór.
- 1972 - Gospodarze
- 1972 - Plener
- 1972 - Robotnicy 1971 - Nic o nas bez nas (reż. wspólnie z Krzysztofem Kieślowskim). Nagroda: 1981 - Nagroda na 7. Forum Filmowym "Człowiek - Praca - Twórczość" w Świdniku.
- 1973 - Na lądzie. Nagroda: Wyróżnienie na FF Morskich w Szczecinie.
- 1974 - Olimpijczycy
- 1975 - Miłość
- 1975 - W tym miejscu
- 1976 - Mikrofon dla wszystkich. Nagroda: 1976 - "Srebrny Lajkonik" na 16. OFFK w Krakowie.
- 1977 - Brudnopis
- 1979 - Poniedziałek - 18 grudnia
- 1981 - Jeszcze
- 1982 - Dziad i baba
- 1982 - Z kraju i ze świata
- 1984 - Przewodnik. Film nakręcono w stanie wojennym. Tytułowym przewodnikiem jest Piotr Skrzynecki.
- 1997 - Prawdziwa historia guźca. Nagroda Specjalna na Ogólnopolskim Przeglądzie Filmów Ekologicznych w Nowogardzie.
- 1999 - Za kamerą
- 2005 - Żywot Franciszka czyli osioł i pół
- 2006 - Szkoła podstawowa czyli wykształciuchy. W tym dokumencie Zygadło nawiązuje do filmu Szkoła podstawowa, którym debiutował jako dokumentalista. Po latach wraca do swoich bohaterów, przygląda się ich życiowym losom.
Reżyserował w teatrach m.in.:
- 1976 - Nowe cierpienia młodego Wertera (autor: Ulrich Plenzdorf) w Teatrze im. Jana Kochanowskiego w Opolu
- 1978 - Dziady (Adama Mickiewicza w Teatrze im. Jana Kochanowskiego w Opolu;
- 1977 - Dni Turbinów (autor: Michaił Bułhakow) w Teatrze Powszechnym w Warszawie;
- 1979 - Szalona Greta (autor: Stanisław Grochowiak) w Teatrze im. Jana Kochanowskiego w Opolu;
- 1981 - Śniadanie (autor: Ryszard Marek Groński) w Starym Teatrze w Krakowie;
- 1989 - Kapelusz pełen deszczu (autor: Vincente Gazzo) w Teatrze im. Jaracza w Łodzi
- 1990 - Wenecjanka (anonim wenecki) w Teatrze Satyry "Maszkaron" w Krakowie
- 1991 - Chunga (autor: Mario Vargas Llosa) w Teatrze im. Jaracza w Łodzi
- 1991 - 2 + 2 (autor: Edward Anthony Whitehead) w Bałtyckim Teatrze Dramatycznym w Koszalinie
- 1992 - Butterbrot (autor: Gabriel Barylli) w Teatrze Impresaryjnym we Włocławku
- 1992 - Szczoteczka do zębów (autor: Gabriel Barylli) w Teatrze Impresaryjnym we Włocławku
- 1993 - Mein Kampf (autor: George Tabori) w Teatrze im. Jaracza w Łodzi
- 1994 - Antygona w Nowym Jorku (autor: Janusz Głowacki) w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie
- 1994 - Bóg (autor: Woody Allen) w Teatrze im. Jaracza w Łodzi
- 1995 - Za i przeciw (autor: Ronald Harwood) w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie
- 1995 - Obróbka (autor: Martin Crimp) wTeatrze im. Jaracza w Łodzi
- 1996 - Walc samotnych (autor: Siemion Złotnikow) w Teatrze im. Jaracza w Łodzi
- 1997 - Odchodził mężczyzna od kobiety (autor: Siemion Złotnikow) w Teatrze Ateneum w Warszawie
- 1998 - Miłość - to takie proste (autor: Lars Norén) w Teatrze im. Jaracza w Łodzi
- 1999 - Mr Love (autorka: Karoline Leach) w Teatrze im. Jaracza w Łodzi
- 1999 - Moralność pani Dulskiej (autorka: Gabriela Zapolska) w Teatrze Ateneum w Warszawie
- 2000 - Herbatka u Stalina (autor: Ronald Harwood) w Teatrze Ateneum w Warszawie
- 2000 - Lustro (program składany) w Teatrze Polskim w Warszawie
- 2006 - Plac świętego Włodzimierza (autorka: Ludmiła Razumowska) w Teatrze Nowym w Łodzi
- 2007 - Kolaboracja (autor: Ronald Harwood) w Teatrze Ateneum w Warszawie;
- 2008 - Czy pani lubi Schuberta? (autor: Rafael Mendizábal) w Teatrze Ateneum w Warszawie;
- 2009 - Dzień Walentego (autor: Iwan Wyrypajew) w Teatrze im. Juliusza Osterwy w Gorzowie Wielkopolskim.
Tomasz Zygadło wystąpił jako aktor w dwóch filmach reżyserowanych przez siebie: Brzydkie kaczątko i Odwet oraz w filmach Personel (1975, reż. Krzysztof Kieślowski); Blizna (1976, reż. Krzysztof Kieślowski); Aktorzy prowincjonalni (1978, reż. Agnieszka Holland); Bez znieczulenia (1978, reż. Andrzej Wajda); Łabędzi śpiew (1988, reż. Robert Gliński); Tak, tak (1991, reż. Jacek Gąsiorowski); Portret podwójny (2000, reż. Mariusz Front).
Napisał scenariusz i dialogi do filmu Dziecinne pytania (1981, reż. Janusz Zaorski).
Realizował telewizyjne "Rozmowy w Res Publice", był współtwórcą dziennika telewizyjnego "Obserwator".
Autor: Halina Olczak-Moraczewska, grudzień 2004.
Aktualizacja: Monika Mokrzycka-Pokora, listopad 2009.
