Cezurą w jego życiu, jak sam to określił, było "frontalne zderzenie z językiem i kulturą polską", kiedy w 1945 roku jego rodzina przez przypadek uniknęła przesiedlenia do Niemiec. Zdał polską maturę i studiował na wydziale chemii Politechniki Śląskiej. Zadebiutował jako poeta. Był współzałożycielem uczelnianego teatru satyrycznego, w którym jako publicysta i reżyser towarzyszył wydarzeniom polskiego października '56.
Jako Niemiec urodzony w Gliwicach nie odczuwałem niechęci polskich sąsiadów – mówił w wywiadzie dla "Rzeczpospolitej". – Udało się nam się po wojnie zaprzyjaźnić z lwowianami. Warszawiacy byli na dystans, a ja byłem wtedy za mały, żeby rozumieć przyczynę.
Paradoksy niemiecko-polskiego losu
Od 1958 roku studiował w Niemczech – germanistykę, filozofię, teatrologię i slawistykę. Pracował w rozgłośni radiowej jako autor audycji i krytyk. Był recenzentem wewnętrznym i tłumaczem znaczniejszych wydawnictw. Mieszkał kolejno w Kolonii, Monachium, Bochum, Berlinie oraz w Radolfzell nad Jeziorem Bodeńskim.
O Lachmannie pisał Jarosław Iwaszkiewicz:
W Monachium jedna z rzeczy, która mnie uderzyła, to spotkanie z Piotrem Lachmannem. Bardzo fajny człowiek, właśnie człowiek. Inteligencja, subtelność, dojrzałość – a przy tym solidność (...) Zupełnie wyjątkowy poeta. Leje się z niego jak z Gałczyńskiego czy Miłosza. Zwłaszcza Czesia przypomina. (Rzym, 23 listopada 1958)
[Jarosław Iwaszkiewicz "Dzienniki 1956–1963", Warszawa 2010]
Od lat sześćdziesiątych w Niemczech, a później i w Polsce ukazują się jego tomiki poetyckie. Publikuje również eseje. W poetyckim ujęciu paradoksów niemiecko-polskiego losu swoje indywidualne doświadczenia przenosi autor w wymiar ogólnoeuropejski. Bohaterem jego utworów jest pamięć – przez jej wiwisekcję próbuje uwolnić się od urazów.
Z okazji przyznania Lachmannowi w 2010 roku Nagrody "Zarysu", polsko-niemieckiego czasopisma wydawanego w Niemczech, Piotr Roguski ujął to następująco: "zawsze »polski autor« w Lachmannie może spojrzeć z ironicznym dystansem na »niemieckiego«, względnie – odwrotnie. Tę grę uprawia Piotr Lachmann od lat z ogromnym powodzeniem".
Zabawa w teatr techniki
Od 1985 roku Piotr Lachmann mieszka na stałe w Warszawie, gdzie wspólnie z aktorką Jolantą Lothe założył Lothe Lachmann Videoteatr "Poza".
Mój przyjazd do Warszawy związany był z zamierzeniami mego przyjaciela Helmuta Kajzara. Miał dostać jedną ze scen i chciał mi powierzyć kierownictwo literackie. Myśleliśmy o wystawieniu "Bachantek" i o wyjeździe do Grecji. Plany te przerwała jego tragiczna śmierć. Do tego doszedł jeszcze stan wojenny. Był to dla mnie moment przełomowy. Kompletnie straciłem rozeznanie, co się stało. Choć wyjechałem z Polski w 1958 roku, często tu bywałem i wierzyłem w jej ogromną szansą cywilizacyjną – niezbyt sobie przez nią uświadamianą i niedostrzeganą na Zachodzie. Widziałem tu potencjał, który się powoli ujawnia, dając duże możliwości zaskoczeń. Tymczasem przez stan wojenny czas się tu zatrzymał. W stanie szoku napisałem o tym rozliczeniowy poemat czytany przez aktorów sceny w Bochum. Miałem wrażenie, że na Zachodzie sztuka już się skonwencjonalizowała, natomiast tu, w Polsce możliwy jest ferment. Że się coś ciągle rodzi. Śmierć Helmuta Kajzara dała mi asumpt do kontynuowania nie tyle jego metody, ile słów. Postanowiłem dołożyć starań, żeby nie zaginęło to, co stworzył, w dziwny sposób łącząc w swej sztuce protestantyzm z katolicyzmem, a nawet z prawosławiem, bo wciągnął do swojej pracy Jerzego Nowosielskiego, który miał specyficzne podejście do ikony. Dla Kajzara obraz też był święty, podobnie jak słowo. Zderzenie tych dwóch elementów wprowadziliśmy z Jolantą Lothe w Videoteatrze "Poza".
Teatr to nietypowy, eksperymentujący z formą, wszelako konsekwentny w poszukiwaniach. Jego kameralne widowiska łączą żywy plan aktorski z projekcjami wideo. Obrazy pojawiające się na ekranie i monitorach bywają niekiedy komputerowo przeobrażane, dając niezwykłe efekty wizualne. Widowiska Lothe i Lachmanna, czerpiąc ze zdobyczy teatru, opery, happeningu, instalacji, filmu, grafiki, animacji komputerowej stwarzają nową, oryginalną jakość. Videoteatr "Poza" wybiera przy tym teksty ważne – od autentyków spisanych ze starożytnych papirusów, przez greckich tragików, aż do autorów współczesnych, Kajzara czy Różewicza.
Innowacyjna scena znalazła siedzibę w Pałacu Szustra na Mokotowie. Piotr Lachmann wystawił na niej wiele nowatorskich widowisk pokazywanych na festiwalach i przeglądach sztuki w Polsce i na świecie. Stworzył wideotryptyk "Tadeusz Różewicz - Twarz poezji" (1995–2005) we współpracy z poetą oraz cykl "E.T.A. Hoffmann w Płocku", "E.T.A. Hoffmann: z Płocka do Warszawy" i "Hommage à Hoffmann".
Warszawa jest miastem magicznym, choć jej mieszkańcy o tym nie wiedzą – uważa Lachmann. – Niektórzy własne miejsce magiczne odnajdują w naszym Videoteatrze "Poza" w Pałacu Szustra podczas przedstawień. Dla mnie magia miejsca ujawnia się też w czasie, gdy nie ma w nim pokazów. Pierwszym człowiekiem, który ponad 200 lat temu założył Warszawskie Towarzystwo Muzyczne, był Ernest Teodor Amadeusz Hoffmann. Było to spotkanie artystów polskich i niemieckich. Niezależnie od wszystkich animozji i ponad okupacyjnymi podziałami. Towarzystwo to finansowane było z kasy króla pruskiego. E.T.A. Hoffmann dyrygował w Warszawie utworami Beethovena i tak dobrze poznał jego partytury, że mógł napisać o nim genialne prace krytyczne. Nagle ja znalazłem się w siedzibie dzisiejszego Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego, które wynajmuje nam lokal. Ciągle wchodzę w sferę muzyki, która w naszych przedstawieniach jednoczy słowo z obrazem.
Wszystkim zawiaduje pochylony nad konsoletą Piotr Lachmann, współczesny demiurg elektroniki, który przenosi nas w odległe czasy i przestrzenie, oferując fantazyjne światy, impresje, obrazy. Żaden opis pokazu nie odda jednak tego, co w nim najważniejsze – klimatu. Nastroju uczestnictwa w czymś więcej niż teatr – w obrzędzie.
[Wypowiedzi Piotra Lachmanna pochodzą z wywiadów autora biogramu]
Twórczość Piotra Lachmanna
Literatura:
W języku niemieckim:
- "Junge Lyrik", 1960;
- w antologii: "Deutsche Lyrik nach 1945", Berlin, 1965;
- "Doppelgänger in E.T.A. Hoffmanns Spiegel-Lachtheater" (Sobowtóry w lustrzanym teatrze śmiechu E.T.A. Hoffmanna) w serii wydawanego przez Stiftung für Romantikforschung zbioru "Hoffmanneske Geschichte. Zu einer Literaturwissenschaft als Kulturwissenschaft", Würzburg 2005;
- "DurchFlug. E.T.A. Hoffmann in Schlesien. Ein Lesebuch von Peter Lachmann", Poczdam (Kulturforum) – zbiór tekstów Hoffmanna związanych ze Śląskiem lub powstałych na Śląsku z obszernymi komentarzami i (po części) własnymi ilustracjami autora (grafiki komputerowe), 2011;
- "Berlin ist auch eine schöne Gegend", Trafo Verlag, Berlin, 2016;
- "Wie ich (nicht) vertrieben wurde", Klak Verlag, Berlin, 2018;
-
"Ich bin ein Spieler, der das Letzte auf eine Hoffnung wagt. E.T.A. Hoffmann in Warschau 1804–1807)", Verlag Königshausen & Neumann, Würzburg, 2021.
W języku polskim:
- "Niewolnicy wolności", Kraków 1983;
- "Mniejsze zło", Warszawa 1991;
- "Wywołane z pamięci" (eseje), Olsztyn 1999;
- "Hamlet gliwicki. Próba albo dotyk przez szybę", Biblioteka Zarysu, Messel (Niemcy) 2008;
- "Zmiennik. Spowiedź z hakiem", Warszawa 2023.
Ponadto:
- Publikacje w czasopismach niemieckich i polskich: "Merkur", "Du", "Theater heute", "Tygodnik Powszechny", "Twórczość", "Teatr", "Borussia", "Przegląd Polityczny", "Rita Baum", "Dialog" (Berlin), "Śląsk", "Gazeta Wyborcza", "Zarys".
- Współautor, wraz z Marią Peszek, tekstów do jej płyt: "miasto Mania" i "maria Awaria".
Przekłady na polski:
- Georg Büchner: "Leonce i Lena" i "Woyzeck" (dramaty);
- Paul Celan (wiersze);
- Ernest Teodor Amadeusz Hoffmann (różne teksty).
Przekłady na niemiecki:
- "Polnisch leben. Stimmen polnischer Katholiken" (wybór tekstów z "Tygodnika Powszechnego"), Monachium 1987;
- "Vorbereitung zur Dichterlesung. Ein polemisches Lesebuch" (wybór tekstów Tadeusza Różewicza), Monachium 1980;
- "Poesie der Welt: Polen" (wspólnie z Renatą Lachmann; dwujęzyczna antologia poezji polskiej), Berlin 1987;
- Około 40 pozycji autorstwa: Jerzego Andrzejewskiego, Romana Ingardena, Helmuta Kajzara, Tadeusza Konwickiego, Jana Kotta, Czesława Miłosza, Tadeusza Różewicza, Stanisława Ignacego Witkiewicza.
O Piotrze (Peterze) Lachmannie:
- Przemysław Chojnowski, "Liminalność i bycie pomiędzy w twórczości Petera / Piotra Lachmanna. Studium literacko-kulturowe" (praca hablitacyjna – monografia twórcy), Universitas, Kraków 2020
Teatr:
Reżyseria:
- "Akt-orka" Helmuta Kajzara, Teatr Powszechny, Warszawa, premiera: 22 czerwca 1985;
- "Kajzar-fragmenty" Piotra Lachmanna, Teatr Studio, Warszawa, premiera: 27 marca 1987;
- "Akt-orka II" Helmuta Kajzara, Videoteatr "Poza", Warszawa, premiera: 23 czerwca 1988;
- "Akt-orka III" Helmuta Kajzara, (także obrazy), Teatr Szwedzka 2/4, Warszawa, premiera: 19 października 1990;
- "Operacja »Alkestis«" Piotra Lachmanna, (także zdjęcia), Videoteatr "Poza", Warszawa, premiera: 12 grudnia 1991;
- "KaBaKai/RE-animacje" Piotra Lachmanna, Videoteatr "Poza", Warszawa, premiera: 18 grudnia 1993;
- "Powieść dla Hollywoodu" Hanny Krall, (także scenariusz i scenografia), Videoteatr "Poza", Warszawa, premiera: 18 listopada 1996;
- "Akt-orki" Helmuta Kajzara, (także obrazy), Videoteatr "Poza", Warszawa, premiera: 30 października 1999;
- "KababaKai" Piotra Lachmanna, (także scenografia), Videoteatr "Poza", Warszawa, premiera: 2 lutego 2002;
- "E.T.A. Hoffmann w Płocku" Ernesta Teodora Amadeusza Hoffmanna, (także przekład, scenariusz, obrazy i montaż wideo), Videoteatr "Poza", Warszawa, premiera: Płock (Dom Darmstadt) 23 lutego 2004; premiera warszawska (siedziba Videoteatru, Pałac Szustra): 29 i 31 marca 2004;
- "E.T.A. Hoffmann: z Płocka do Warszawy" Piotra Lachmanna, Videoteatr "Poza", premiera (Muzeum Historyczne Miasta Stołecznego Warszawy – wystawa "Warszawa Hoffmanna"): 10 maja 2004; druga premiera: (Teatr Wielki, Poznań – Festiwal Hoffmannowski): 7 kwietnia 2005;
- "Hommage à Hoffmann" Piotra Lachmanna, Videoteatr "Poza"; pierwsza wersja (Łazienki Królewskie, Podchorążówka, Sala Wielka): 22 i 23 października 2005; druga wersja (Studio S1 Polskiego Radia im. Witolda Lutosławskiego, Warszawa): 21 października 2006; (emisja nagrania w cyklu "Filharmonia Dwójki", PR 2): 4 lutego 2007;
- "spiewanna@alkestis.pl" według Eurypidesa i Thorntona Wildera, (także słowa, obrazy), Videoteatr "Poza", Warszawa, premiera: 19 listopada 2005;
- "Hamlet gliwicki. Próba" Piotra Lachmanna, (także obrazy), Videoteatr "Poza", Warszawa, premiera: 17 września 2006;
- "Wyspy Galapagos" Helmuta Kajzara, (także obrazy), Videoteatr "Poza", Warszawa, premiera: 9 lutego 2008;
- "Warszawo, gdzie twój genius loci" Piotra Lachmanna, Videoteatr "Poza", Pałac Szustra, grudzień 2008;
- "ZgrzYt" Piotra Lachmanna, (także dźwiękoobrazy), Videoteatr "Poza", Warszawa, premiera: 10 czerwca 2010;
- "Ja im jeszcze pokażę. Hommage à Różewicz", na podstawie trzech fragmentów sztuki "Stara kobieta wysiaduje" Tadeusza Różewicza, jego poematów: "Regio", "Pierwsza miłość", "Opowiadanie o starych kobietach", wybranych sekwencji nagrań z autorem oraz fragmentu sztuki Helmuta Kajzara "Gwiazda", (także aranżacja wideoprzestrzeni, scenariusz, obrazy), Videoteatr "Poza", Warszawa; premiera: 31 marca 2012;
- "Sny o mieście W." Piotra Lachmanna według jego sztuki z 2004 roku "Opowieści Pani Hoffmannowej", Videoteatr "Poza", Warszawa (w roli E.T.A. Hoffmanna: Adam Woronowicz, Misi Hoffmannowej – Jolanta Lothe) premiera: 20 maja 2013;
- "Żyd Wieczny Tułacz", według opowiadania Aleksandra Wata, (także adaptacja, obrazy), Videoteatr "Poza", Warszawa, premiera: 30 marca 2015;
- "Watogodzina", na podstawie tekstów Aleksandra Wata i Oli Watowej, (także scenariusz, obrazy), Videoteatr "Poza", Warszawa, premiera: 29 października 2016
- "Koniec półświni. Rewitalizacja" Helmuta Kajzara – w 40. rocznicę śmierci autora, (także scenariusz, obrazy), produkcja: Fundacja Lab.Lab z Podkowy Leśnej, pokazy: Teatr Druga Strefa, Warszawa, premiera: 27 października 2022.
Film:
- 1997 – "Bandyta" (reż. Maciej Dejczer), rola: Nabywca dziecka.
- 2012 – "Tadeusz Różewicz: Twarze", reżyseria: Piotr Lachmann, film dokumentalny, producent: Media Kontakt i Odra-Film (z funduszy Dolnośląskiego Konkursu Filmowego).
- 2014 – "Moje pojednanie. Różewicz i Niemcy", reżyseria: Piotr Lachmann, film dokumentalny, Odra-Film i Media Kontakt.
- 2016 – "Szukamy życia w grobach: Tadeusz Różewicz, powroty", reżyseria: Piotr Lachmann, film dokumentalny, producent: Media Kontakt i Odra-Film.
- 2022 – "Nowatorska formuła Videoteatru Poza i warszawskie wątki w jego spektaklach", reżyseria: Piotr Lachmann, film dokumentalny, producent: Fundacja Lab.Lab z Podkowy Leśnej.
- 2022 – "To było rzutowane w przyszłość". Helmut Kajzar (1941–1982) we wspomnieniach bliskich mu twórców (Wojciecha Siemiona, Tadeusza Różewicza, Jerzego Nowosielskiego, Józefa Szajny, Krzysztofa Nowosielskiego, Jerzego Kronholda), film dokumentalny, producent: Fundacja Lab.Lab z Podkowy Leśnej.
Słuchowiska niemieckojęzyczne:
- "Krönungsmesse" (WDR), 1979;
- "Bis man sieht, wie plötzlich auf grüner See Gelb auftaucht" (WDR) 1980;
- "Nachtzoo" (SR), 1981;
- "Nun müssen dafür Worte, wie Blumen entstehen" (NDR), 1982.
Audycje radiowe:
- "E.T.A. Hoffmann i Piotr Lachmann”, audycja Bożeny Markowskiej, Polskie Radio Program Drugi, 22 kwietnia 2001;
- "Trwały ślad", audycja Bożeny Markowskiej, Polskie Radio Program Drugi, 5 kwietnia 2004;
- O spektaklu Videoteatru "E.T.A. Hoffmann w Płocku", dwugodzinna audycja na żywo Andrzeja Matula, z udziałem reżysera Piotra Lachmanna i aktorki Jolanty Lothe, Polskie Radio, Program Pierwszy, 18 kwietnia 2004.
Ważniejsze nagrody:
- Nagroda Nowojorskiej Fundacji im. Jurzykowskich, 1981;
- Nagroda Paryskiej "Kultury", 1991;
- Nagroda Fringe First na Festiwalu Fringe w Edynburgu, 1992 (z Jolantą Lothe);
- Nagroda "Zarysu", 2010;
- Wyróżnienie za wysokiej jakości prace plastyczne nad spektaklem "Ja im jeszcze pokażę. Hommage à Różewicz", opartym na dramacie Tadeusza Różewicza "Stara kobieta wysiaduje", fragmentach poematów i materiałach dokumentalnych - a także za wieloletnie i konsekwentne badanie możliwości artystycznego przekazu z wykorzystaniem wizualnych środków elektronicznych; 1. Rzeszowskie Spotkania Teatralne VizuArt Festiwal Scenografów i Kostiumografów, Rzeszów 2012;
- Stypendium artystyczne Miasta st. Warszawy na napisanie rozprawy zatytułowanej "Widmo z Freta" – na temat warszawskich lat Hoffmanna (1804–1807), 2019;
- Niemiecka książka (na ten sam temat co w "Widmie z Freta") w innej wersji semantyczno-stylistycznej, zatytułowana "Ich bin ein Spieler, der das Letzte auf eine Hoffnung wagt. E.T.A. Hoffmann in Warschau 1804–1807" przygotowana na 200-setną rocznicę śmierci E.T.A. Hoffmanna w 2022 roku.
Odznaczenia:
- 2019 – E.T.A. Hoffmann-Medaille – medal przyznany przez Towarzystwo Hoffmannowskie w Bambergu.
