Wywodził się z robotniczej rodziny warszawskich Żydów. W latach 1931-36 studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie w pracowni rzeźby Tadeusza Breyera. Zadebiutował w 1931 na wystawie jednej z żydowskich organizacji. Od 1934 wystawiał kilkakrotnie swe prace w warszawskim Instytucie Propagandy Sztuki. Dzięki stypendium ASP spędził cztery miesiące 1936 roku we Francji i Włoszech, gdzie ponownie bawił w 1939. W czerwcu tego roku powrócił do Warszawy, gdzie zastał go wybuch II wojny światowej. Uciekł przed Niemcami do radzieckiej strefy okupacyjnej. Najpierw przebywał w Białymstoku, potem w Mińsku, następnie w okolicach Taszkientu, ostatecznie w Nowosybirsku, w którym otrzymał pracownię i zyskał status artysty państwowego. W tym czasie pozostawał w kontakcie z Komitetem Organizacyjnym Żydów Polskich w Moskwie. Wystawiał też swoje prace w moskiewskiej Galerii Trietiakowskiej. Do Warszawy powrócił w połowie 1946. Z własnej inicjatywy i na zamówienie Centralnego Komitetu Żydów Polskich przystąpił do pracy nad Pomnikiem Bohaterów Warszawskiego Getta. Tuż po odsłonięciu monumentu 19 kwietnia 1948 Rappaport wyjechał do Paryża, zaś rok później przeniósł się do Izraela. Początkowo mieszkał w kibucach w Yad Mordechai i Negba. Następnie przeniósł się do Ramat-Gan (k. Tel Awiwu). Okresowo wyjeżdżał do Paryża, gdzie miał wynajętą pracownię. W 1959 przeniósł się do USA i zamieszkał w Nowym Jorku. W 1965 otrzymał obywatelstwo amerykańskie, nadal jednak odwiedzał Francję i Izrael.
| |
Pomnik Bohaterów Getta Warszawskiego w Warszawie, całość i fragment, kamień, brąz, 1948, fot. Paweł Freus |
Pierwsze znane dzieła Rappaporta to popiersia portretowe, m.in. posła Icchaka Grünbauma (1934, gips?, niezachowane). Zdradzają one skłonność artysty, zapewne wyniesioną z pracowni Breyera, do uogólnienia i monumentalizacji formy. Wykonywał też rzeźby o innej tematyce, np. Tenisistka (1936, gips? zaginiona). Za rzeźbę tę w 1936 otrzymał nagrodę na wystawie "Sport w sztuce" w IPS. Musiał ją jednak zwrócić, gdy nie wyraził zgody na wysłanie dzieła na wystawę związaną z Olimpiadą w Berlinie.
W okresie pobytu w ZSRR Rappaport wykonywał na zamówienie sowieckich władz rzeźby o wymowie propagandowej: głównie popiersia portretowe (niekiedy o monumentalnym charakterze) - przodowników pracy, "bohaterów ZSRR" i artystów, oraz (zapewne wielofigurowe) kompozycje. Równocześnie w tym czasie rodził się u artysty zamysł upamiętnienia Powstania w Warszawskim Getcie. Jego efektem jest czołowe i najbardziej znane dzieło artysty - Pomnik Bohaterów Getta w Warszawie (1948, granit i brąz, zaprojektowany we współpracy z architektem Leonem Markiem Suzinem). Monumentalna oprawa architektoniczna, budząca skojarzenia z pylonami świątyni, ujmuje dwa przedstawienia figuralne o zróżnicowanej plastyczności i wymowie: od strony placu zdobi go odlana w brązie kompozycja ukazująca Powstańców, zaś z drugiej strony odkuty w kamieniu Pochód postaci z Torą. Wyobrażenie Powstańców, w ogólnej koncepcji wzorowane na "Marsyliance" Françoisa Rude'a zdobiącej paryski Łuk Triumfalny, zaś w wielu detalach kojarząca się z rzeźbami Auguste'a Rodina, Aristide'a Maillola i Michała Anioła, zapowiada charakter następnych dzieł artysty. Jest to rzeźba głównie pomnikowa o patriotycznej wymowie, figuratywna, pełna patosu, ekspresji i licznych odniesień do tradycji sztuki.
Bardzo pokrewne warszawskiemu monumentowi są najwcześniejsze prace zrealizowane przez Rappaporta w Izraelu: Pomnik Mordechaja Anielewicza (1951, brąz) w Yad Mordechai - z nadnaturalnych rozmiarów postacią przywódcy powstania nawiązującą do figury Dawida Michała Anioła, i Pomnik Bohaterów Wojny Wyzwoleńczej z 1948 (1953, brąz) w Negba, ale także późniejsze, np. Hiob (1969, brąz) w Yad Vashem w Jerozolimie - z postacią proroka z numerem obozowym na ramieniu, czy Liberation Monument w Liberty Park w New Jersey (1985, brąz), ukazujący amerykańskiego żołnierza niosącego na ramionach wyzwolonego więzienia obozu koncentracyjnego. Z czasem daje się w dziełach Rappaporta zauważyć tendencja do operowania bardziej syntetycznym kształtem ludzkiej postaci oraz do metaforycznego ujęcia rozbudowanych kompozycji. Przykładami takich dzieł są monumenty: Sześciu Milionów Ofiar Nazizmu (1964, brąz) w Filadelfii - w formie płonącego krzewu, jakby ogarniającego trzy modlące się pod nim postaci; Jakuba zmagającego się z Aniołem (1980, brąz) w Toronto, a przede wszystkim Zwój Ognia (1971, brąz) na Wzgórzach Judejskich k. Jerozolimy - w formie stojących dwóch zwojów Tory opartych o siebie i ozdobionych przedstawieniami zaczerpniętymi z Pięcioksięgu, odnoszących się do Diaspory, Holokaustu, powstania współczesnego państwa Izrael i jego dziejów aż do Wojny Sześciodniowej. Dzieło to, pierwotnie zamówione w 1967 dla Nowego Jorku, rozmiarami i siłą wyrazu równać się może warszawskiemu Pomnikowi Bohaterów Getta.
Rappaport wykonał także liczne inne monumentalne prace, głównie dekorację żydowskich budynków służących celom religijnym i społecznym - w Izraelu, a przede wszystkim w USA, np.: Pomnik Miliona Dzieci Żydowskich Ofiar Nazizmu (1980, brąz) na fasadzie synagogi przy Park Avenue w Nowym Jorku. Nadto po 1945 kontynuował wykonywanie popiersi portretowych, często znanych współczesnych osobistości, np. kilkakrotnie Artura Rubinsteina.
Miał dwie indywidualne wystawy:
- 1959 - w Jewish Museum w Nowym Jorku
- 1983 - w Trenton State Museum w New Jersey.
Autor: Paweł Freus, październik 2008