Pochodził z rodziny żydowskiej, początkowo nazywał się Mojsze Agatsztajn. Był synem lekarza Józefa Agatsztajna i Marii z domu Wienshohn. Rodzina przenosiła się z miejscowości do miejscowości, zależnie od tego, gdzie pracował ojciec (m.in. Jodłowa, potem Ryglice). W latach 1915–1919 przyszły poeta uczęszczał do gimnazjum w Krakowie. Przerwał wprawdzie naukę w momencie wybuchu wolny polsko-bolszewickiej, zgłaszając się do wojska, lecz w walkach nie uczestniczył z powodu poważnej choroby (tyfus). Gimnazjum ostatecznie ukończył w Tarnowie. Wraz z bratem, późniejszym Jerzym Gierowskim, przyjął chrzest 9 marca 1920 roku w kościele parafialnym w Jodłowej.
Mieczysław Jastrun studiował polonistykę, germanistykę i filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim. Na ten okres przypada jego debiut prasowy na łamach warszawskiego pisma "Skamander". Studia zakończył w roku 1929 doktoratem "Stosunek Wyspiańskiego do Słowackiego", promowanym przez Stanisława Windakiewicza. W tym samym roku ukazał się debiutancki tomik jego wierszy – "Spotkanie w czasie". Później pracował jako nauczyciel języka polskiego i propedeutyki filozofii w licznych gimnazjach (Kolbuszowa, Brześć, Łódź). Jednocześnie uczestniczył w życiu literackim – należał do Związku Zawodowego Literatów Polskich (od 1929) i do PEN Clubu (od 1930).
W grudniu 1939, uciekając przed Niemcami, poeta przedostał się do okupowanego przez Sowietów Lwowa. Brał tam udział w redagowaniu podręczników szkolnych w języku polskim oraz tłumaczył poezję rosyjską i ukraińską. Gdy Niemcy zajęli Lwów w roku 1941, Jastrun udał się do Warszawy. Współpracował tam z prasą podziemną, pisząc artykuły pod pseudonimem Jan Klonowicz. Uczestniczył również w tajnym nauczaniu.
Po wojnie poeta wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej. Przebywał najpierw w Lublinie, gdzie współpracował z pismem "Odrodzenie", następnie zaś w Łodzi, gdzie pełnił funkcję zastępcy redaktora naczelnego "Kuźnicy" – tygodnika społeczno-literackiego reprezentującego ideologię marksistowską. Przez pewien czas pisywał utwory socrealistyczne. Gorzki rozrachunek z okresem politycznego zaangażowania stanowi tom wierszy "Gorący popiół" (1956). W 1949 Jastrun przeniósł się na stałe do Warszawy, gdzie w roku 1950 ożenił się z poetką Mieczysławą Buczkówną. Ich synem jest Tomasz Jastrun, również poeta.
Mieczysław Jastrun prowadził wykłady z poezji współczesnej na Uniwersytecie Warszawskim. W 1957, gdy władze zakazały wydawania miesięcznika "Europa", którego był współzałożycielem, poeta wystąpił z PZPR. Później znalazł się w gronie sygnatariuszy Listu 34 – pisarzy i uczonych występujących w obronie wolności słowa (1964). Na początku lat 70. zaangażował się w działania na rzecz skazanych członków organizacji "Ruch" (należał do niej m.in. poeta Jacek Bierezin). Nie można jednak uznać go za działacza opozycyjnego sensu stricto. Jego późniejszą postawę znakomicie ilustrują słowa syna, Tomasza Jastruna:
Ojciec był artystą zamkniętym w swoim gabinecie, w swoich wierszach. Dziś już nie spotyka się ludzi takich jak on – bardziej zanurzonych w sztuce niż w codziennym życiu.
Mieczysław Jastrun był laureatem wielu nagród literackich, w tym Nagrody Polskiego Pen Clubu za przekłady z języka niemieckiego (1969) oraz Nagrody Fundacji im. Alferda Jurzykowskiego w Nowym Jorku (1972). Tłumaczył poezję francuską (antologia "Francuscy symboliści"), rosyjską i niemiecką. Przyswoił językowi polskiemu m.in. twórczość Rainera Marii Rilkego i Friedricha Hölderlina.
Uważa się go za reprezentanta liryki refleksyjno-filozoficznej i moralistycznej. Taki odbiór zapewnił mu już debiutancki tom "Spotkanie w czasie" (1929), a w nim pełne paradoksalnych zaleceń strofy, takie jak poniższa:
Ucz się nie pragnąć spełnienia, nie dążyć
Do celu, który jest kresem pragnienia.
Lepiej jak gwiazda błędna krążyć
Nad przeraźliwą przepaścią istnienia.
Do przedwojennej twórczości stosowany jest niekiedy również termin "neosymbolizm", sam poeta tłumaczył zresztą poezję francuskich symbolistów. Już przedwojenne utwory zawierały refleksje na temat historii, opisywanej zazwyczaj jako groźny żywioł ("Żelaznej zmowy pięść / W proch zetrze dzieła"). Naturalne jest zatem to, że podobna tematyka pojawiała się w wierszach wojennych – i to w formie znacznie gwałtowniejszej, bliskiej niekiedy bluźnierstwu. Poeta często poruszał temat przemijania, od którego nie ratuje nawet zawodna pamięć (pięknie mówi o tym liryk zatytułowany "Zapomniana").
Forma wierszy Jastruna – zwłaszcza na początku – była klasyczna, często rytmiczna i rymowana, przy czym cechowało ją bardzo subtelne wyczucie brzmienia wiersza, jego materii czysto fonetycznej. Wrażliwość ta ujawniała się zarówno we własnej twórczości poety, jak i w przekładach. Nie została ona zatracona także w późnych wierszach, mimo że poeta na przełomie lat 60. i 70. powoli przechodził na wiersz biały (nierymowany), która to tendencja osiągnęła apogeum w tomie "Błysk obrazu" (1975). W zbiorze "Punkty świecące" (1980) pojawiły się dodatkowo eksperymenty z formą zapisu wiersza.
Opis twórczości Mieczysława Jastruna byłby niekompletny bez wzmianki o jego książkach literacko-biograficznych, takich jak "Mickiewicz" czy "Poeta i dworzanin. Rzecz o Janie Kochanowskim". Łączyły one cechy zbeletryzowanej opowieści o życiu i twórczości oraz eseju. Wbrew pozorom, ten nurt jego twórczości nie był zbytnio odległy od poezji. I w nim bowiem dochodziła do głosu fascynacja Jastruna dziedzictwem kulturowym oraz historią.
Twórczość
Poezja:
- "Spotkanie w czasie", wyd. Ferdynand Hoesick, Warszawa 1929.
- "Inna młodość", 1933.
- "Dzieje nieostygłe", 1935.
- "Strumień i milczenie", Wydawnictwo Jakuba Mortkowicza, Kraków 1937.
- "Godzina strzeżona", Związek Zawodowy Literatów Polskich, Lublin 1944.
- "Rzecz ludzka", "Książka", Warszawa 1946.
- "Sezon w Alpach i inne wiersze", "Książka", Kraków 1948.
- "Barwy ziemi", Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1951.
- "Poemat o mowie polskiej", PIW, Warszawa 1952.
- "Rok urodzaju", Książka i Wiedza, Warszawa 1953.
- "Poezja i prawda", Czytelnik, Warszawa 1955.
- "Gorący popiół", PIW, Warszawa 1956.
- "Genezy", PIW, Warszawa 1959.
- "Większe od życia", Czytelnik, Warszawa 1960.
- "Intonacje", PIW, Warszawa 1962.
- "Strefa owoców", PIW, Warszawa 1964.
- "W biały dzień", PIW, Warszawa 1967.
- "Godła pamięci", PIW, Warszawa 1969.
- "Wyspa"", Czytelnik, Warszawa 1973.
- Błysk obrazu", Wydawnictwo Literackie, Kraków 1975.
- "Scena obrotowa", Wydawnictwo Literackie, Kraków 1977.
- "Punkty świecące", PIW, Warszawa 1980.
- "Wiersze z jednego roku", Czytelnik, Warszawa 1981.
- "Inna wersja", PIW, Warszawa 1982.
- "Fuga temporum", PIW, Warszawa 1986 (pośmiertnie).
Eseistyka:
- "Mickiewicz", PIW, Warszawa 1949.
- "Poeta i dworzanin. Rzecz o Janie Kochanowskim", PIW, Warszawa 1954.
- "Wizerunki. Szkice literackie", PIW, Warszawa 1956.
- "Między słowem a milczeniem", PIW, Warszawa 1960.
- "Mit śródziemnomorski", PIW, Warszawa 1962.
- "Wolność wyboru", PIW, Warszawa 1969.
- "Sytuacja poezji", 1971.
- "Walka o słowo", Czytelnik, Warszawa 1973.
- "Podróż do Grecji", Wydawnictwo Literackie, Kraków 1978.
Proza:
- "Piękna choroba", PIW, Warszawa 1961 (powieść autobiograficzna).
- "Smuga światła", PIW, Warszawa 1983 (wspomnienia)
- "Dzienniki 1955–1981", Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002.
Omówienia:
- Marian Bizan, "Jak daleko Bóg, jak blisko. Pamięci Mieczysława Jastruna (1903-1983)", "W Drodze" 1983,
- Tadeusz Kłak, "Smuga światła. Tarnowskie wspomnienia Mieczysława Jastruna", "Pogoń" 5/1993.
- Jacek Łukasiewicz, "Czas sztuki i czas historii – Mieczysław Jastrun" [w:] "Poeci dwudziestolecia międzywojennego", red. Irena Maciejewska, Warszawa 1982, s. 403–435.
- Jacek Łukasiewicz, "Mieczysława Jastruna spotkania w czasie", Warszawa 1982.
- Jacek Łukasiewicz, "Pamiętnik z tek wydobyty", "Nowe książki" 2/2007 ("Pamięć i milczenie")
- Julian Rogoziński, "O poezji Mieczysława Jastruna". [w:] tegoż, "Preteksty", Warszawa 1985.
- Stanisław Stabro, "Nad »Dziennikiem« Mieczysława Jastruna", "Dekada Literacka" 10/1991.
- "Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny", oprac. zespół pod red. Jadwigi Czachowskiej i Alicji Szałagan, t. 3: G-J Warszawa 1994, s. 403–409.
Autor: Paweł Kozioł, listopad 2010