W latach 1978-1982 studiował malarstwo w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Poznaniu. Dyplom uzyskał w 1982 roku w pracowni malarstwa prof. Jerzego Kałuckiego. W latach 1983-1994 był wykładowcą na macierzystej uczelni. W 1983 roku założył grupę artystyczną Koło Klipsa, z którą był związany do 1987 roku. W latach 1995-2002 mieszkał na południu Francji. Obecnie mieszka i pracuje w Poznaniu. Wykłada malarstwo na tamtejszej ASP.
Mariusz Kruk jest jednym z najbardziej wszechstronnych polskich artystów współczesnych. Maluje obrazy, rysuje, tworzy instalacje przestrzenne i obiekty. Wydał też kilka tomików poezji, pisze bajki i opowiadania, interesuje go filozoficzna refleksja o sztuce.
Zaczął od rysunku, następnie odkrył dla siebie malarstwo, a pierwsze obiekty zaczął tworzyć w 1982 roku. W teoretycznej pracy dyplomowej Zdarzenia (1982) właściwie zarysował już swoje credo artystyczne, w którym kładł nacisk na antyintelektualizm, aestetyzm, wyobraźnię i przywoływanie świata dzieciństwa. W tym też okresie powstały jego wczesne teksty poetyckie, które stanowią integralną część twórczości artysty.
W latach 80. Kruk był inicjatorem, współzałożycielem i liderem poznańskiej grupy artystycznej Koło Klipsa. Stał się wtedy znany przede wszystkim jako twórca obiektów przestrzennych, "sytuacji" w przestrzeni, czy wreszcie "poezji przestrzeni" - dzieł zaliczanych przez krytykę do tzw. rzeźby postmalarskiej. Olbrzymia większość jego artystycznej aktywności związana była z realizacjami grupy, prezentowanymi publiczności pod postacią wspólnych prac, przygotowywanych specjalnie na kolejne wystawy. W parateatralnych, narracyjnych wystąpieniach Koła Klipsa dzieła Kruka przywodziły na myśl świat dziecięcej fantazji, a zarazem generowały nowe znaczenia i stany świadomości. Z tego czasu pochodzi kilka ważnych rzeźb artysty: fragment krzesła z trawą w miejscu siedzenia i leżącym na podłodze drewnianym odbiciem tej formy (Bez tytułu / Krzesło, 1984), ulepiony z błota Rycerz z tępym mieczem (1986) oraz trójnogi człowiek z ziemi, trzymający w wyciągniętej ręce lustrzaną gwiazdę (1987). Używał głównie pospolitych, organicznych materiałów oraz przedmiotów gotowych, zaczerpniętych z życia codziennego. Równolegle malował i wykonywał rysunki, które często stanowiły zapis pomysłu realizowanego później w rozwiniętej formie przestrzennej.
Mariusz Kruk, "Bez tytułu", 1992 - 1993, krzesło drewniane, lalka, męskie spodnie, kolekcja prywatna, Niemcy, fot. dzięki uprzejmości ABC Gallery Mariusz Kruk od początku działalności artystycznej poszukiwał własnego języka wizualnego opartego na subiektywizmie, który umożliwiał mu przełożenie na artystyczną formę wszelkich przejawów indywidualnej wrażliwości wobec materialnego świata. Konstruował magiczne w klimacie aranżacje przestrzenne o dużym ładunku poezji. Subiektywnie opisywał otaczającą go rzeczywistość i transformował ją wedle dyskursu wyobraźni i iluzji. Odniesieniem dla wrażliwości Kruka był swobodny świat imaginacji, sankcjonującej wszelkie formy reprezentacji i tworzący fikcję artystyczną, dla której rzeczywistość nie stanowiła już żadnego kryterium. Artysta stworzył określenie "realizmu fantastycznego", trafnie ujmujące charakter jego twórczości. To dzieła zrodzone z wyobraźni poetyckiej artysty-marzyciela. Kruk stawia przed sztuką cele poznawcze, a dzieło sztuki ma dla niego znamiona "specyficznego poznania" poprzez twórczość właśnie.
"Nurtuje mnie ciągle to samo - mówi artysta - spotkanie ciepłego z zimnym, plusa z minusem, kobiety z mężczyzną, czyli spotkanie z uniwersum. Na szczęście każda sztuka to tylko próba spotkania z uniwersum. W przeciwnym razie spotkanie byłoby jednorazowe."
Po odejściu z Koła Klipsa w 1987 roku, Kruk skupił się wyłącznie na pracy indywidualnej. Na przełomie lat 80. i 90. tworzył instalacje ze spiętrzonych, multiplikowanych mebli i innych przedmiotów użytkowych, takich jak naczynia, części garderoby, serwety i dywany, czyli rzeczy z którymi ludzie pozostają w codziennym i oczywistym kontakcie. Budował z nich niespodziewane sytuacje przestrzenne i znaczeniowe, nadając owym rekwizytom fundamentalną rolę w obszarze subiektywnego poznania.
"Zależało mi na zminimalizowaniu granicy między sztuką a przedmiotem - mówił. - Nie lubię słowa sztuka. To bardzo wielkie słowo i często nadużywane. Dlatego wolę określenie: 'sytuacja', 'poezja przestrzeni'. Do dziś zależy mi, aby widzieć stół, krzesło, obrus, to co zwykłe, inaczej."
Tym, co odróżnia prace Kruka od wykorzystywanych w sztuce od czasów Marcela Duchampa tzw. ready mades, jest poszukiwanie w każdym z przedmiotów indywidualnej historii, tworzenie ich własnych opowieści, budowanych poprzez nieoczekiwane zestawienia czy konteksty. Kruk ukazuje płynność przejawów tej rzeczywistości, z którą, wydawałoby się, jesteśmy oswojeni i zaznajomieni, fragmentaryczność poznania świata oraz ograniczony wymiar kontaktu z nim. Sam artysta nazywa swoje instalacje "poematami w przestrzeni":
"Moje instalacje są literackie. I zawsze jest w nich droga od szczegółu do ogółu, od detalu do uniwersum."
Forma jest ważna, ale równie istotna jest poetycka metafora. Być może tak uniwersalny przekaz poetycki prac Kruka przyczynił się też do międzynarodowego sukcesu artysty, ukoronowanego udziałem w prestiżowej wystawie Documenta IX w Kassel w 1992 roku. Kruk pokazał tam dwie prace: krzesło zamknięte w pomieszczeniu, w którym artysta odwrócił zasady perspektywy i kazał ścianom pokoju schodzić się na oparciu mebla, oraz otwartą białą szafę, "drapieżnie" pochylającą się w stronę leżącego na podłodze czerwonego, dziecięcego sweterka.
Mariusz Kruk, "Bez tytułu", 1992 - 1993, kolekcja Muzeum Sztuki w Łodzi, fot. dzięki uprzejmości ABC Gallery Z tego okresu pochodzi też praca Bez tytułu (1992/1993), znajdująca się obecnie w kolekcji Muzeum Sztuki w Łodzi. To uproszczony w formie stół, po bokach którego wiszą dwie części garderoby: czarna męska marynarka i czarny żakiet. Na blacie stoją dwa puste naczynia - kieliszek ze śladami szminki i szklanka z odgryzionym brzeżkiem. Instalacja buduje mocną, emocjonalną aurę. Opowiada historię, w której przedmioty stają się symbolami, przejmującymi rolę nieobecnych bohaterów tej sytuacji.
Po wyjeździe do Francji w 1995 roku Kruk zaprzestał tworzenia instalacji na rzecz tradycyjnych form wypowiedzi: obrazów, pasteli, akwareli. Ich dominującym tematem stał się pejzaż połączony z bajkową poetyką. Zorganizowana na przełomie 1997 i 1998 roku wystawa stworzyła szansę na zaprezentowanie tych mniej znanych form twórczości artysty, który najczęściej kojarzony był z realizacjami przestrzennymi. Wśród pejzaży powtarzały się poetyckie interpretacje górskich motywów z południa Francji, niekiedy w krajobraz pirenejski wkradały się też swoiskie sprzęty domowe, takie jak krzesło czy stół. Martwe natury Kruka to przeważnie kompozycje budowane z kuchennych utensyliów oraz warzyw i owoców, dorodnych bakłażanów czy gruszek. Ich uproszczone kształty tworzą dekoracyjne, niemal abstrakcyjne układy. Kameralne prace na papierze nie odtwarzają wiernie natury, są raczej zapisem wrażeń i nastrojów utrzymanych w poetycko surrealistycznym klimacie, jak np. obraz przedstawiający białe miasteczko, nad którym zawisło dziewięć półksiężyców i jedna gwiazda.
Malarstwo było stale obecne w twórczości Kruka. W czasie studiów i działalności Koła Klipsa powstało kilka cykli obrazów, m.in. Ręczniki i Zdarzenia, prezentowanych w galerii Akumulatory w latach 1982 i 1983. O jednej z prac Kruk powiedział później:
"Namalowałem ten obraz i uważałem, że jest dobry. Był jednak tylko przedmiotem sztuki. Cóż bardziej irytującego niż przedmiot sztuki? Musiałem go pociąć. I wtedy nabrał życia."
Ręczniki były prawdziwymi ręcznikami naciągniętymi na blejtramy. Ich wzory artysta przeniósł też na ściany galerii tworząc instalację malarską, a jednocześnie zacierając granice między obrazem - obiektem sztuki, a ręcznikiem - obiektem rzeczywistości pozaartystycznej.
Mariusz Kruk, "Bez tytułu", gwasz na papierze, 2009 rok, kolekcja prywatna, Poznań, fot. dzięki uprzejmości ABC Gallery W najnowszych obrazach, malowanych mocnymi, wyrazistymi kolorami pojawiają się stylizowane ornamenty zestawione z fantastycznymi formami zwierzęcymi i roślinnymi. Jak pisze Katarzyna Jankowiak-Gumna w katalogu retrospektywnej wystawy Kruka z 2004 roku:
"Niektóre z ostatnich, namalowanych już w 2004 roku obrazów Mariusza Kruka mają charakter kosmogoniczny. Wywołują wrażenie, że autor chciałby zawrzeć w nich wszystkie swoje intuicje i zapytania obecne w jego dotychczasowej twórczości. Jest w nich niebo i ziemia, kosmos, krążą niezidentyfikowane geometryczne obiekty, zło i dobro (symbolizowane białymi i czarnymi ptakami lub smokami) pożerają się nawzajem, by się odrodzić w spiralnym, wirującym tańcu. Wszystkiemu przyglądają się dziwne, kwiatopodobne stwory, smoki lub krzesła o wielu oczach."
Prace artysty znajdują się m.in. w zbiorach Muzeum Narodowego w Poznaniu, Muzeum Sztuki w Łodzi, Fundacji Vox Artis, Kulczyk Foundation, Museum van Hedendaagse Kunst w Gandawie, Fond National d'Art Contemporain w Lyon.
Autor: Ewa Gorządek, grudzień 2010
Wybrane wystawy indywidualne:
- 1983 - "Zderzenia", Galeria Akumulatory 2, Poznań
- 1984 - Galeria Krzysztofory, Kraków
- 1989 - "Potatos", BWA, Poznań
- 1991 - "Nie pokoje", CSW Zamek Ujazdowski, Warszawa
- 1992 - Kunstverein, Arnsberg
- 1993 - "Objekte und Plastiken", Kunst-Werke, Berlin
- 1994 - Galerie Etienne Tilman, Bruksela
- 1996 - "Mariusz Kruk - Objekte und Installationen", Wilhelm Lehmbruck Museum, Duisburg
- 1996 - "Mariusz Kruk - obiekty i instalacje", Muzeum Sztuki, Łódź
- 1997 - "Pastele i rysunki", Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa
- 1998 - Kunsthalle, Brema
- 2003 - "Malarstwo", ABC Gallery, Poznań
- 2004 - "Mariusz Kruk - wystawa retrospektywna", Muzeum Narodowe, Poznań; ABC Gallery, Poznań; Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa; Państwowa Galeria Sztuki, Sopot
Wybrane wystawy zbiorowe:
- 1982 - "Jeune Expression", Grand Palais, Paryż
- 1986 - "Polish Painting", Richard Demarco Gallery, Edynburg
- 1987 - "Co słychać?", dawne Zakłady Norblina, Warszawa
- 1988 - "Bruno Schulz", Pawilon SARP, Warszawa
- 1988 - "A teraz rzeźba", Pawilon SARP, Warszawa
- 1988 - "Rzeźba w ogrodzie", Ogród SARP, Warszawa
- 1989 - Metaphisical Visions Middle Europe, Artists Space, Nowy Jork
- 1990 - "Galerie lat osiemdziesiątych", Galeria Zachęta, Warszawa
- 1991 - "Magowie i mistycy", CSW Zamek Ujazdowski, Warszawa
- 1992 - "Documenta IX", Kassel
- 1994 - "EV + A. Exhibition of Visual Art", Limeck, Islandia
- 1997 - "Art from Poland 1945-1996", Mucsarnok, Budapeszt
- 1997 - "Sitzen. Eine Betrauchtung der bestuhlten Gesselschaft", Deutsches Hygiene-Museum, Drezno
- 2000 - "Die Inszenierung der Natur", Museum Wurth, Kunzelsau
Tomiki poezji:
- Barimona, Poznań 1997
- Mutanci i Miglance, Wydawnictwo Obserwator, Poznań 1999
- Kulomiotka, Art & Business Club, Poznań 2003
