Późniejsze prace, o bardziej kubizującej i geometrycznej formie ("Człowiek z rybą", "Narodziny", "Narodziny mężczyzny", "Władca", "Zdobywca") Pinińska-Bereś przedstawiła w 1958 roku na wystawie w Domu Plastyka w Krakowie. W pracy "Narodziny" pojawił się po raz pierwszy kolor różowy, który później stanie się autorskim kolorem jej twórczości.
Na początku lat 60. artystka zaczęła stopniowo odchodzić od tradycyjnej rzeźby statuarycznej na rzecz form bardziej abstrakcyjnych. Powstały wtedy "Rotundy", cykl prac przedstawiający ciężkie, odlane z betonu formy odwołujące się do skojarzeń z językiem romańskiej architektury: "Rotunda z wotami" (1961), "Rotunda z łańcuchami", "Rotunda tekstylna (dzwonnica)", "Rotunda młyn" (1963). Wtedy też pojawiło się w jej sztuce nowe tworzywo – tkanina. Artystka ustawiała "Rotundy" na miękkich, pikowanych "kołderkach", a w "Rotundzie tekstylnej" wykorzystała jako materiał rzeźbiarski tkaninę rozpiętą na metalowym stelażu. W 1964 roku powstała "Dama z ptaszkiem", betonowa płyta ze schematycznie zaznaczoną rylcem twarzą kobiety, pod którą artystka zawiesiła pikowaną kamizelkę z otworami bezwstydnie obnażającymi piersi. Pinińska uwypukliła seksualne atrybuty płci, podkreślając ich znaczenie w tworzeniu wizerunku kobiety.
Około połowy lat 60. Pinińska-Bereś ostatecznie wyeliminowała z rzeźby ciężar i zerwała z tradycyjnym warsztatem. W latach 1966-67 powstały prace z cyklu "Gorsety" (obiekty z masy papierowej): "Gorset - trapez", "Gorset na desce", "Gorset stojący". Artystka mówiła:
Gorsety przystawały kiedyś do ciał, ujarzmiając je w pożądany przez mężczyzn kształt (...). Gorset wydał mi się symbolem. Jego zawartość przeminęła, on pozostał i oskarża.
Prace te są wyrazem sprecyzowanych już zainteresowań artystki, którą coraz bardziej pochłaniały wątki osobiste, a przede wszystkim podejmowane z perspektywy kobiecej tematy dotyczące jej sfery intymnej. Artystka wspominała po latach:
Odrzucając to, co konwencjonalne, musiałam sięgnąć do własnego "ja". A to "ja" było kobietą, z całym bagażem problemów płci.
W 1968 roku powstała pierwsza praca z cyklu "Psychomebelki" – asamblaż zatytułowany "Stół II – uczta". Jest to drewniany blat pokryty rysunkami przedstawiającymi uśmiechniętą twarz kobiety i jej obnażone udo. Ciało kobiece zostało pokawałkowane, jak na uczcie kanibali, piersi i noga wykonane z papier maché przedzielone zostały obrusem z szarego płótna, na którym leżą sztućce. Pinińska po raz kolejny zamanifestowała tu swoje zainteresowanie treściami feministycznymi poruszając problem urzeczowienia kobiety przedstawionej jako danie konsumpcyjne. W jej pracach brakuje jednak zadeklarowanej ideologicznej postawy walczącej feministki, artystkę interesowało raczej penetrowanie kobiecej natury, z całym jej bogactwem psychologicznym, intymnością, seksualnością, a także relacjami wobec świata zewnętrznego. Artystka mówiła odważnie, ale nie wulgarnie o najbardziej intymnych sprawach, często czyniła to czule, chociaż i z przymrużeniem oka, podkreślając także pewne śmieszności erotycznych uwikłań.
Krytyk Andrzej Kostołowski napisał, że Pinińska wyprzedziła zachodni nurt feministyczny, bowiem tego typu problematyka dotycząca przede wszystkim krytycznej analizy ról przypisywanych kobiecie, pojawiła się w jej twórczości już na przełomie lat 60. i 70., czyli o kilka lat wcześniej niż miało to miejsce w sztuce zachodniej. W 1969 roku pojawiają się kolejne "Psychomebelki": "Stół jestem sexy", "Maszynka miłości", "Tratwa". Artystka konsekwentnie wprowadzała do nich wątki erotyczne, które w sposób metaforyczny i niepozbawiony ironii są obecne także w jej późniejszych pracach. "Maszynka miłości" to obiekt przypominający szufladę na nóżkach, w której znajdują się biało-różowo-pomarańczowe atrybuty kobiecości. Obraca się nimi za pomocą korbki, tak jakby miłość zredukowana została do mechanicznego ruchu. W "Różowym zwierciadle" z 1970 roku artystka umieściła w szufladach stolika różowy, kobiecy tors i piersi. W 1973 roku powstała praca "Czy kobieta jest człowiekiem?". W otwartej, białej skrzyneczce, przywodzącej na myśl kształtem wieko trumny, umocowany został na drążku wydrążony kobiecy korpus w formie kąpielowego kostiumu pokrytego różowymi odciskami kobiecych ust. Na czubku drążka zatknięto tabliczkę-metkę z napisem: "Data produkcji..., data ważności...".
Około połowy lat 70. Pinińska-Bereś zaczęła konstruować prace z tak charakterystycznych dla całej jej późniejszej twórczości miękkich, obłych i delikatnych form. Wybierała tworzywa lekkie, ostentacyjnie kobiece, takie jak gąbki obszyte materiałem, pikowane tkaniny, kołderki, poduszeczki. Formowane z nich kształty nosiły ślady wgnieceń, jakby były świadkami intymnych czynności. Ich delikatną, wręcz organiczną naturę podkreślała jeszcze dominująca kolorystyka: różowa i biała.
Moje rzeźby były ręcznie szyte, wypychane, modelowane i pokrywane kolorem. [...] Spełniłam postulat, abym sama mogła nosić swoje rzeźby. Przy wcześniejszych pracach odlewanych w betonie musiałam przy transportach zawsze liczyć na męską pomoc.
Prace Pinińskiej-Bereś zaczęły nabierać charakteru przestrzennych aranżacji, które autorka każdorazowo ustawiała w zależności od miejsca prezentacji. Autorka wspomina:
uczestniczyłam przy narodzinach instalacji; mebelki, ich układy i wzajemne relacje były w pewnym sensie antycypacją dzisiejszej mody.
Jako rzeźbiarka obdarzona była przestrzenną wyobraźnią, dbała o perfekcyjną kompozycję wszystkich elementów dzieła, podejmowała odważne eksperymenty z formą. Chociaż zrezygnowała z tradycyjnego warsztatu, nie przestała tworzyć w kategoriach formy rzeźbiarskiej. Stworzyła własny język form nasycony poezją. Poetyckie tytuły, jakie Pinińska nadawała swoim pracom, stanowią integralną część dzieła: np. "Rejs przez morza i oceany dookoła stołu", "Gotowalnia Ledy", "Miejsce poetyckie", "Becik erotyczny", "Przejście przez kołdrę", "Studnia różu". Artystka wypracowała oryginalną metaforykę zatrzymaną w pół drogi między figuratywnością a abstrakcją, która kryje w sobie wiele znaczeń nie zawsze dających się rozszyfrować.
W 1971 roku powstało pierwsze "Egzystencjarium", szklany prostopadłościan akwarium, w którym artystka zamknęła, niby w odizolowanym habitacie, pełne, kobiece usta z papier maché, przyssane jak ślimaki do przezroczystych ścianek. Artystka traktowała "Egzystencjaria" jako bardzo osobiste wypowiedzi na tematy dotyczące miłości, macierzyństwa czy agresji. Powstało ich zaledwie kilka: np. "Podwóje egzystencjarium dużej alfy i małego pi" (1988), "Potwór ujarzmiony" (1988), "Podwójne egzystencjarium dużej bety i małego pi" (1992).
Od 1976 roku, obok rzeźb-asamblaży, Pinińska zaczęła realizować akcje odbywające się w plenerze ("List-latawiec", "Sztandar autorski", "Bańki mydlane", "Przenośny pomnik pt. Miejsce", "Transparent", "Aneksja krajobrazu", "Żywy róż") i przestrzeniach galerii ("Pranie I", "Pranie II", "Tylko miotła", "Umycie rąk", "Kobieta w oknie", "Kobieta z drabiną", "Kobieta nie tylko z drabiną", "Działania na przyrządy kuchenne").
W latach 80. następuje w twórczości Pinińskiej pewne przesunięcie znaczeń w sferę społeczną, powstają wtedy m.in. takie prace jak "Odejście różu" (1982), "Ostatni promyk" (1983), "Pokrowce - sztuka dotyku" (1983).
Począwszy od połowy lat 80., artystka w oryginalny sposób podejmowała też dialog z tradycją malarską i rzeźbiarską. Tworzyła własne wizje, m.in. na temat "Króla i królowej" (1986) Henry'ego Moore'a, "Płonącej żyrafy" (1989) Salvadora Dali, "Madame Recamier" (1991) Davida czy "Infantek" (1993/97) Velazqueza. "Infantki" ze spawanego drutu są lekkie, ale już nie miękkie, chociaż koncepcyjnie nawiązują do wcześniejszych prac z cyklów "Rotund" i "Gorsetów".
Materią tajemniczego cyklu "Okien", które Pinińska tworzyła od 1991 roku, są emocjonalne pejzaże i wewnętrzne introspekcje. "Okna" to płaskie obiekty konstruowane ze starych ram okiennych, wypełnione miękkimi, organicznymi formami, koncepcyjnie przynależne do cyklu "Psychomebelków".
Artystka nie doczekała się poważnej, retrospektywnej wystawy za życia. Zmarła w trakcie jej przygotowywania.
Wybrane wystawy zbiorowe:
- 1955 Ogólnopolska Wystawa Młodej Plastyki pod hasłem "Przeciw wojnie - przeciw faszyzmowi", Arsenał, Warszawa;
- 1955 "Xawery Dunikowski i jego uczniowie", CBWA Zachęta, Warszawa;
- 1957 "Wystawa młodej plastyki", Oslo, Bergen, Narwik (Norwegia);
- 1964 "20 lat Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w twórczości plastycznej", Pałac Sztuki TPSP, Kraków;
- 1971 3. Ogólnopolska Wystawa Rzeźby, CBWA Zachęta, Warszawa;
- 1973 "The Connoisseur in Poland. Cracow Art Festiwal", BWA, Kraków;
- 1974 "Krakowskie malarstwo i rzeźba w XXX-lecie PRL", BWA, Pałac Sztuki TPSP, Rzeźba plenerowa na Plantach, Kraków;
- 1974 "Artysta wobec cywilizacji, Contart 74", Galeria Studio, Warszawa;
- 1975 "Dziesięciu artystów prezentuje nowe i najnowsze (AICA)", Muzeum Narodowe, Poznań;
- 1975 "Xawery Dunikowski i uczniowie. Wystawa w stulecie urodzin Xawerego Dunikowskiego", Muzeum im. Xawerego Dunikowskiego, Warszawa;
- 1976 "Rzeźba roku 1975 Polski Południowej", BWA, Kraków;
- 1976 "Format: Człowiek", Galeria STU, Kraków;
- 1977 14. Biennale rzeźby plenerowej, Middelheim (Belgia);
- 1979 Wystawa plastyki krakowskiej, Darmstadt (RFN);
- 1979 "Erotyka. Malarstwo, grafika, rysunek, rzeźba", Dom Artysty Plastyka, Warszawa;
- 1979 "8 x Kraków", Galeria Studio, Warszawa;
- 1979 "Feministische Kunst Internationaal", Haags Gemeentemuseum, Haga (Holandia);
- 1980 "Sztuka Kobiet", Galeria ON, Poznań;
- 1980 16. Wystawa Grupy Krakowskiej, Galeria Krzysztofory, Kraków;
- 1982 "K 18 Stoffwechsel", międzynarodowa wystawa w Kassel (RFN);
- 1983 17. Międzynarodowe Biennale, Sao Paulo (Brazylia);
- 1984 "Nurt intelektualny w sztuce polskiej po drugiej wojnie światowej, Performances polskie", BWA, Lublin;
- 1986 "Zapis 2", Galeria Labirynt, Lublin;
- 1988 "The presentation of Labirynt Gallery, 1974-1988", Centre of Arts Tapes, The Alexandra Centre - Halifax, Centre En Art Actuel Le Lieu - Quebec, Candada;
- 1989 "Labirynt 2. Galeria Labirynt prezentuje", Galeria New Space, Fulda (RFN);
- 1990 "Cóż po artyście w czasie marnym? Sztuka niezależna lat 80.", Galeria Zachęta, Warszawa, Muzeum Narodowe w Krakowie;
- 1991 "Artystki Polskie", Muzeum Narodowe, Warszawa;
- 1991 "Voices of Freedom", The National Museum of Women in Arts, Waszyngton (USA);
- 1992 "Natura natury", BWA, Lublin;
- 1992 "Grupa Krakowska. Prace z lat 1957-1992", Pałac Sztuki TPSP, Kraków;
- 1993 "Żywioły", Państwowa Galeria Sztuki, Łódź; Galeria Domu Artysty Plastyka, Warszawa;
- 1993 "Artyści z Krakowa", Galeria Zachęta, Warszawa;
- 1994 "Hautevolée", Galerie Rähnitzgasse, Drezno (Niemcy);
- 1994 "Ars Erotica", Muzeum Narodowe, Warszawa;
- 1994 "Grupa Krakowska 1932-1994", Narodowa Galeria Sztuki Współczesnej Zachęta, Warszawa;
- 1994 "Klasycy współczesności", wystawa ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Narodowe, Warszawa;
- 1995 "Poznańskie seminarium feministyczne. Pokazy artystyczne", Galeria Fractale, Poznań;
- 1996 "Art in Poland: New Directions", University at Buffalo Art Gallery (USA);
- 1996 "Impact, avant-garde cracovienne apres 1945", Instytut Polski w Paryżu (Francja);
- 1996 "Kobieta o kobiecie", BWA, Bielsko Biała;
- 1998 "Blask", Galeria Sztuki Współczesnej Domu Krakowskiego, Norymberga, Instytut Kultury Polskiej (Niemcy);
- 1998 "Chodząc po ziemi", Musée d'Histoire Vivante, Montreuil (Kanada);
- 1998 "Perz – Rhizom", Galeria Pryzmat, Kraków.
Wystawy indywidualne:
- 1958 "Wystawa rzeźby" (razem z Jerzym Beresiem i Tadeuszem Szpunarem), Dom Plastyków, Kraków;
- 1970 Piwnica pod Baranami, Kraków;
- 1973 Galeria Współczesna, Warszawa;
- 1976 Galeria Labirynt, Lublin;
- 1980 Galeria Krzysztofory, Kraków;
- 1980 Galeria Rytm, Kraków;
- 1982 BWA, Lublin;
- 1988 Galeria Krzysztofory, Kraków;
- 1988 Galeria 72, Muzeum Okręgowe, Chełm;
- 1990 Galeria Krzysztofory, Kraków;
- 1991 Galeria Teatru STU, Kraków;
- 1991 BWA, Koszalin;
- 1992 BWA - Zamek Książąt Pomorskich, Szczecin;
- 1992 BWA, Sandomierz;
- 1992 Starmach Gallery, Kraków;
- 1993 Centrum Rzeźby Polskiej, Orońsko;
- 1995 Wystawa w ramach 6. Międzynarodowego Triennale Rysunku, Galeria BWA Awangarda, Wrocław;
- 1996 Galeria Manhattan, Łódź;
- 1997 "Egzystencjarium", Galeria Studio, Warszawa;
- 1999/2000 "Maria Pinińska-Bereś 1931-1999", Galeria Sztuki Współczesnej "Bunkier Sztuki" w Krakowie, Galeria Bielska w Bielsku-Białej, Galeria Miejska Arsenał w Poznaniu;
- 2001 "Maria Pinińska-Bereś 1931-1999", Bałtycka Galeria Sztuki Współczesnej w Słupsku.
Autor: Ewa Gorządek, Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie, listopad 2006
