W czasie okupacji należała do Szarych Szeregów. Jako sanitariuszka i łączniczka harcerskiej poczty brała udział w powstaniu warszawskim. Po wojnie, w 1949 roku, ukończyła Liceum Sztuk Plastycznych w Warszawie. Początkowo studiowała historię sztuki na Uniwersytecie Warszawskim, rozpoczęte studia kontynuowała w Krakowie na Uniwersytecie Jagiellońskim. Dyplom uzyskała w 1952 roku. W tym samym roku dostała się do krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, od 1954 roku studiowała tam w pracowni scenografii prof. Karola Frycza. W 1958 roku zrobiła dyplom i zaangażowała się do Teatru im. Aleksandra Fredry w Gnieźnie.
Na gnieźnieńskiej scenie debiutowała w 1958 roku scenografią do przedstawienia Cyd w reżyserii Eugeniusza Aniszczenko na motywach fragmentów dzieł Wyspiańskiego - Cyda, Zygmunta Augusta i Kazimierza Wielkiego. Równocześnie przygotowała oprawę plastyczną do Rzymskiej kurtyzany Marina Držicia w reżyserii Tadeusza Przystawskiego w Teatrze Zagłębia w Sosnowcu, z którym była związana w latach 1958-1960. W 1961 roku współpracowała też z Teatrem Nowym w Zabrzu. Na Śląsku zrealizowała jedną ze swoich najgłośniejszych scenografii. W 1960 roku w Studenckim Teatrze Gliwice przy Politechnice Gliwickiej Jerzy Jarocki pokazał prapremierę Ślubu Witolda Gombrowicza. W zaprojektowanej dekoracji Zachwatowicz wykorzystała wojenny złom. Dramat Gombrowicza, zgodnie z literą tekstu, Jarocki umieszczał na linii frontu.
"Beczki, beczki, karoseria zmiażdżonej taksówki, jakiś strzęp zębatej kosiarki, szoferka ciężarowego wozu. Ugier, brąz, czerń, krwista rdza i popiół" - pisał Bogdan Wojdowski. - "Niesamowite to wrażenie, gdy złom poddany zostaje grze światła i zaczyna żyć jakimś upiornym życiem w ostrym blasku i cieniach reflektorów punktowych" ("Dialog" 1974, nr 3).
Później Zachwatowicz pracowała w wielu polskich teatrach. Była etatowym pracownikiem w Teatrze Polskim w Warszawie (1962-1964), Teatrze Polskim we Wrocławiu (1965-1969, 1972-1974), Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie (1970-1971), Teatrze im. Stefana Jaracza w Łodzi (1971-1974). W latach 1970-1999 była scenografem w Starym Teatrze w Krakowie. Przygotowywała także oprawę plastyczną do spektakli m.in. Teatru Ludowego w Nowej Hucie, warszawskich teatrów Ateneum, Dramatycznego i Powszechnego oraz Teatru Wybrzeże w Gdańsku. Współpracowała z wybitnymi reżyserami: Konradem Swinarskim, Jerzym Jarockim, Jerzy Krasowskim, Krystyną Skuszanką, Andrzejem Wajdą. Wiele scenografii przygotowała za granicą, w Paryżu, Buenos Aires, Moskwie, Krefeld w Niemczech Zachodnich, Zurichu, Ljubljanie, New Haven w Stanach Zjednoczonych, Monachium, Sofii, Trieście, Berlinie Zachodnim, Tel Awiwie i Tokio. Dziś ma na koncie ponad 150 projektów scenografii i kostiumów.
Krystyna Zachwatowicz podkreśla, że scenograf pełni w teatrze rolę służebną wobec tekstu i koncepcji reżysera. Pracę nad dramatem zawsze zaczyna od lektury sztuki i egzemplarza reżyserskiego.
"Profesor Karol Frycz" - podkreślała scenograf - "uczył nas indywidualnej pracy nad sztuką, kazał nam robić własne egzemplarze reżyserskie. Uczył nas myśleć o sztuce jak o całości" ("Gazeta Wyborcza. Gazeta w Krakowie" 09.09.1999).
Autorka szuka więc częściej inspiracji w idei dramatu i świecie teatru niż w plastyce. Nawet jeśli w jej dekoracjach obecne jest myślenie o jakimś stylu malarskim, to zawsze jest on przetworzony. Zachwatowicz nie stosuje malarskich cytatów, raczej stają się one inspiracją jej własnych kompozycji scenicznych. Z powodzeniem natomiast stosuje czasami przewrotny, czasami metaforyczny, wywiedziony z ducha tekstu, skrót plastyczny. Podstawowemu pomysłowi scenograficznemu precyzyjnie podporządkowuje najdrobniejsze szczegóły dekoracji i kostiumów. Jej prace dalekie są od pustej dekoracyjności i czystej ornamentyki, a pełnię wyrazu zyskują dopiero w czasie trwania spektaklu. Potrafi stworzyć projekty zarówno w duchu realizmu, jak surrealizmu, czy dadaizmu, nie będące jednak nigdy ilustracją czy wykładnią tych kierunków. Umie celnie i inteligentnie wyeksponować podstawowy motyw utworu. Projektuje, jak pisał Gombrowicz o jej pierwszej scenografii do Ślubu, z dramaturgicznym szwungiem.
"Nie narzuca przedstawieniu jednoznacznej wykładni, nie przesądza o jego interpretacji" - zauważała Joanna Walaszek. - "(...) Zachwatowicz wprowadza w grę znaczeń, ożywia wyobraźnię, pogłębia wiedzę i wrażliwość widzów. Opalizuje wielością znaczeń, emocji, nastrojów. Nie zastępuje też gry aktorów ani nie przesłania twórczości reżysera. Współgra z nimi i współbrzmi w sposób tak harmonijny, że ostatecznie nie można oddzielić scenografii od całości przedstawienia" ("Krystyna Zachwatowicz", Warszawa 1991).
W latach 60. Zachwatowicz pracowała z Jerzym Krasowskim. W Teatrze Ludowym w Nowej Hucie przygotowała inspirowaną malarstwem Chagalla i fotomontażami z lat dwudziestych dekorację do Burzliwego życia Lejzorka Rojtszwańca wg Ilii Erenburga (1961). Na deskach warszawskiego Teatru Polskiego projektowała scenografię do Braci Karamazow wg Fiodora Dostojewskiego (1963), a we Wrocławiu razem z Krasowskim zrealizowała jeszcze m.in. Wędrówkę mistrza Kościeja Michela de Ghelderodego (Teatr Kameralny, 1966), Sprawę Dantona Stanisławy Przybyszewskiej (Teatr Polski, 1967) i Zemstę Aleksandra Fredry (Teatr Polski, 1968). Była również współtwórczynią sukcesów artystycznych Krystyny Skuszanki, z którą we wrocławskim Teatrze Polskim pracowała m.in. przy Śnie srebrnym Salomei (1967) i Fantazym (1969) Juliusza Słowackiego oraz Życiu snem Calderona (1968). Na wrocławskiej scenie powstała także legendarna scenografia do Jak wam się podoba Szekspira (1966) w reżyserii Skuszanki. Podstawą oryginalnej, pełnej teatralnego wdzięku dekoracji była zawieszona nad sceną ogromna złota jemioła wolno obracająca się ponad głowami bohaterów błąkających się po ardeńskim lesie. Ten plastyczny skrót okazał się i funkcjonalny i bardzo poetycki.
W tym czasie przygotowała również dekoracje do dwóch innych ważnych spektakli. W warszawskim Teatrze Polskim zaprojektowała scenografię do Króla Leara Szekspira w reżyserii Zygmunta Hübnera (1962), a w krakowskiej Operze i Operetce do Madame Butterfly Giacomo Pucciniego w inscenizacji Kazimierza Korda (1969).
Zachwatowicz nadal towarzyszyła Jarockiemu przy kilku kolejnych realizacjach reżysera. Zaprojektowała scenografię do dwóch następnych wersji Ślubu - z Schauspielhaus w Zurychu (1972) i z Teatru Dramatycznego w Warszawie (1974). Była autorką oprawy plastycznej i kostiumów do dramatów Witkacego - Matki (1964, druga wersja 1972) i Szewców (1971) zrealizowanych w Starym Teatrze w Krakowie, a także Matki przygotowanej w Kammerspiele w Monachium (1975).
W krakowskim Starym Teatrze współtworzyła słynne inscenizacje Konrada Swinarskiego - Nie-Boską komedię Zygmunta Krasińskiego (1965), Sen nocy letniej Szekspira (1970), była autorką oryginalnych, znaczących kolorystycznie kostiumów do Dziadów Adama Mickiewicza (1973).
Jako autor scenografii i kostiumów pracowała przy niemal wszystkich teatralnych realizacjach Andrzeja Wajdy. W Starym Teatrze w Krakowie przygotowywała oprawę plastyczną do kilku adaptacji prozy Fiodora Dostojewskiego. Była autorką kostiumów do Biesów (1971) oraz scenografii do Nastasji Filipownej na motywach Idioty (1977) i Zbrodni i kary (1984). Na krakowskiej scenie w scenograficzno-reżyserskim tandemie z Wajdą przygotowała także m.in. kostiumy do Nocy listopadowej Stanisława Wyspiańskiego (1974) oraz scenografię do Emigrantów Sławomira Mrożka (1976), Antygony Sofoklesa (1984), Zemsty Aleksandra Fredry (1986), Dybuka Szymona An-skiego (1988), Wesela (1991) i Klątwy (1997) Wyspiańskiego oraz Mishimy Yukio Mishimy (1994). Wspólnie z Wajdą zaprojektowała także dekoracje i kostiumy do Sprawy Dantona Stanisławy Przybyszewskiej wystawionej w 1975 roku w warszawskim Teatrze Powszechnym. Nad tekstem Przybyszewskiej twórcy pracowali ponownie w 1980 roku, realizując go tym razem w gdańskim Teatrze Wybrzeże.
Jeszcze w czasie studiów w Krakowie debiutowała jako aktorka w Cricot-2. W teatrze Kantora zagrała Pannę Młodą w Studni czyli głębi myśli Kazimierza Mikulskiego (1956). Z pasją występowała także w kabarecie. Od 1958 roku do lat 70. była aktorką Piwnicy pod Baranami, gdzie stworzyła legendarny wizerunek "pierwszej naiwnej". Zagrała także kilka ról w filmach Andrzeja Wajdy - m.in. Hankę w Człowieku z marmuru (1976) i Człowieku z żelaza (1981), Kazię w Pannach z Wilka (1979) i matkę Witka w Kronice wypadków miłosnych (1985). W filmie projektowała też kostiumy do obrazów Wajdy - Wesela (1972), Smugi cienia (1976), Z biegiem lat, z biegiem dni... (1980), koprodukcji niemiecko-francuskiej Eine Liebe in Deutschland (1983), nakręconej we Francji adaptacji Biesów Dostojewskiego Les possédés (1988) i Zemsty (2002).
Ostatnio na krakowskiej scenie Starego Teatru przygotowała m.in. scenografię do Makbeta Szekspira w reżyserii Wajdy (2004) oraz dekoracje do widowiska w reżyserii Krzysztofa Materny W Piwnicy pod Baranami. Krakowskie kabarety XX wieku (2004). Natomiast w moskiewskim Teatrze Sowriemiennik kolejny raz zmierzyła się z projektem scenografii do Biesów wg Dostojewskiego w inscenizacji Wajdy. Przygotowała też dekoracje do Trzech sióstr Antoniego Czechowa w reżyserii Natashy Parry i Krystyny Jandy (Teatr Polonia w Warszawie, 2006).
Krystyna Zachwatowicz angażowała się w działalność społeczną i polityczną. Od 1980 roku do wprowadzenia stanu wojennego brała udział w pracach Zespołu do spraw Kultury w Regionie Mazowsze NSZZ "Solidarność" oraz w Sekretariacie Funduszu Społecznego "Solidarności". W czasie stanu wojennego działała w Prymasowskim Komitecie Pomocy Więźniom. A w wolnej Polsce, razem w Andrzejem Wajdą, założyła Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej "Manggha" w Krakowie.
Nagrody i odznaczenia:
- 1963 - Wyróżnienie Ministra Kultury i Sztuki za udział w wystawie scenograficznej "Polskie Dzieło Plastyczne w XV-leciu PRL";
- 1975 - Nagroda za scenografię i kostiumy do spektaklu Sprawa Dantona Stanisławy Przybyszewskiej w reżyserii Andrzeja Wajdy z warszawskiego Teatru Powszechnego na 1. Opolskich Konfrontacjach Teatralnych;
- 1979 - Zasłużony Działacz Kultury;
- 1981 - Nagroda wojewody toruńskiego (zespołowa) dla realizatorów spektaklu Sprawa Dantona Stanisławy Przybyszewskiej w reżyserii Andrzeja Wajdy z gdańskiego Teatru Wybrzeże na 23. Festiwalu Teatrów Polski Północnej w Toruniu; Londyński Krzyż Powstania Warszawskiego;
- 1989 - Nagroda za dekoracje i kostiumy do Dybuka Szymona An-skiego w reżyserii Andrzeja Wajdy ze Starego Teatru w Krakowie na 15. Opolskich Konfrontacjach Teatralnych;
- 1993 - Nagroda za scenografię do Wesela w reżyserii Andrzeja Wajdy ze Starego Teatru w Krakowie na 18. Opolskich Konfrontacjach Teatralnych;
- 1994 - Srebrny Medal "Cracoviae Merenti" za zasługi dla Krakowa, za ufundowanie Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej "Manggha" (razem z Andrzejem Wajdą i Karoliną Lanckorońską);
- 1995 - Złoty Laur "Przekroju" (na 50-lecie pisma) "...za drugą Japonię" (razem z Andrzejem Wajdą);
- 1999 - Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski.
Autor: Monika Mokrzycka-Pokora, wrzesień 2005; aktualizacja: listopad 2009.
