W latach 1945-1946 należała do Studia Teatralnego przy Starym Teatrze w Krakowie. W 1949 ukończyła polonistykę na Uniwersytecie w Poznaniu, a w 1952 roku reżyserię wPaństwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie. Była dyrektorką wielu teatrów, m.in.: Teatru Ludowego w Nowej Hucie (1955-63), Teatru Polskiego we Wrocławiu (1965-71), Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie oraz Teatru Narodowego w Warszawie (1983-90). Wykładała w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie.
Debiutowała w sezonie 1947/1948 w Akademickiej Sekcji Teatralnej w Poznaniu przygotowując utrzymanego w rapsodycznej poetyce Krakusa Cypriana Norwida. W 1952 roku trafiła do Opola, gdzie przygotowała swoje przedstawienie dyplomowe - Sztorm Władimira Billa-Biełocerkowskiego zrealizowany w Teatrze Ziemi Opolskiej. Wkrótce Skuszance powierzono kierownictwo artystyczne tej sceny, młoda reżyserka pozostała tu trzy lata. W tym czasie poznała Jerzego Krasowskiego, który także pracował w Opolu.
W 1955 roku już jako małżeństwo Skuszanka i Krasowski przenieśli się do nowo wybudowanego Teatru Ludowego w Nowej Hucie. Ona, w latach 1955-1963, sprawowała tutaj funkcję dyrektora, on został kierownikiem artystycznym. O artystycznym kształcie nowohuckiej sceny decydował także scenograf Józef Szajna. W 1963 roku Skuszanka razem z mężem opuściła krakowski teatr. Później małżeństwo pracowało w Teatrze Polskim w Warszawie (1963-1964), Teatrze Polskim we Wrocławiu (1965-1972) i w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie (1972-1981).
Warszawską sceną kierowali wspólnie jeszcze ze Stanisławem Witoldem Balickim. W teatrze we Wrocławiu oraz na scenie im. Słowackiego Skuszanka była dyrektorem naczelnym, a Krasowski pełnił funkcję kierownika artystycznego. W 1983 roku przenieśli się do Warszawy, otrzymali bowiem dyrekcję Teatru Narodowego, który prowadzili wspólnie do 1990 roku.
W Teatrze Ludowym Skuszanka i Krasowski prowadzili obywatelską i artystyczną scenę dla nowej robotniczej publiczności pracującej w nowohuckim kombinacie. Zamiast rozrywkowego teatru dla mas proponowali klasyczny repertuar światowy i polski mówiący o moralnych aspektach władzy i polityki, a także o sprawach narodowych. Pod względem formalnym zabiegali o teatr nowoczesnej inscenizacji, operujący plastycznym skrótem, symbolem, umownością przeciwstawionym psychologizmowi i realistycznej dosłowności.
Do najważniejszych przedstawień reżyserki z tego okresu należą: Księżniczka Turandot Carla Gozziego (reżyseria wspólnie z Jerzym Krasowskim, 1956) i Sługa dwóch panów Carla Goldoniego (1957) - widowiska pełne teatralnej inwencji i dowcipu, Balladyna (1956) i utrzymany w tonie tragifarsy Sen srebrny Salomei Juliusza Słowackiego (1959), Miarka za miarkę (1956) i Burza (1959) Williama Szekspira, a także współczesne - Imiona władzy Jerzego Broszkiewicza (1957), sztuka napisana na fali Października'56 podejmująca problem władzy i wolności, oraz polska prapremiera Stanu oblężenia Alberta Camusa (reżyseria wspólnie z Krasowskim, 1958). W 1962 roku Skuszanka z Krasowskim przygotowali także inscenizację Dziadów - ważne przedstawienie, pozbawione mistycyzmu, odcinające się od Schillerowskiej tradycji wystawiania dramatu Adama Mickiewicza.
"(...) 'Dziady' nowohuckie, dramat polityczny, lecz nie obyczajowo-polityczny, pozostają dramatem narodowym. Zachowuje całą ostrość obraz męczeństwa narodowego." - pisał Krzysztof Wolicki ("Dialog" 1962, nr 8). W okresie działalności w Teatrze Ludowym skrystalizowały się główne zainteresowania repertuarowe Skuszanki związane z utworami Szekspira i dramatami polskich romantyków. "Sprawy polskie poruszała przede wszystkim poprzez Słowackiego, sprawy ogólnoludzkie - poprzez Szekspira" - podsumowywał Andrzej Władysław Kral ("Teatr" 1978, nr 1).
W Teatrze Polskim we Wrocławiu Skuszanka uprawiała teatr, który zajmował stanowisko wobec społeczno-obyczajowych przemian lat 60.
"Zachowując dystans wobec żywiołowych manifestacji młodych grup teatralnych, z profesjonalną dbałością o formę Skuszanka w gruncie rzeczy też zajmowała się weryfikacją zastanego świata, jego norm i tradycji" - pisał Tadeusz Burzyński. - "Jej teatr bywał miejscem formułowania elementarnych pytań filozoficznych i etycznych, stawianych 'tu i teraz', bliskich ówczesnemu stanowi świadomości i niepokojom, zwłaszcza młodych ludzi. Do nich zresztą swój teatr adresowała i nawiązywała z nimi bliski kontakt." ("Teatr Polski we Wrocławiu. 50 lat", Wrocław 1996)
Na scenie Polskiego Skuszanka zrealizowała m.in. Jak wam się podoba Szekspira (1966).
"Tak bogatej i intensywnej, mieniącej się, wieloznacznej, tak gęstej a subtelnie uplecionej gry miłosnej nigdy jeszcze na scenie nie oglądałem" - pisał o inscenizacji Józef Kelera. - "(...) przedstawienie Skuszanki otwiera bodaj nowy rozdział inscenizacji Szekspira w Polsce." ("Odra" 1966, nr 4)
Ponownie inscenizowała inne spektakle Szekspirowskie - Burzę (1969) i Miarkę za miarkę (1970). Przygotowała także Wieczór Trzech Króli (1972). W 1968 roku zrealizowała z kolei Życie snem Calderona (1968).
"Przedstawienie jest urzekające" - notował Kelera. - "Po wieloletniej dewaluacji rozlicznych, tak już ogranych i wyświechtanych sposobów 'na teatr w teatrze' (...) Skuszanka przywraca rzeczywistości teatru akcentowanej w tym charakterze jej pełny blask i walor sztuki wysokiego lotu." ("Odra" 1968, nr 3)
W 1965 roku, wspólnie z Krasowskim, reżyserowała Kordiana Juliusza Słowackiego. Powstało zwarte, logiczne przedstawienie, w którym twórcy wyeksponowali postać Mefistofelesa kierującego losami ludzi. Reżyserka z sukcesem powróciła także do Snu srebrnego Salomei Słowackiego (1967) przygotowując pełne psychologicznych napięć balladowe widowisko.
Jednym z najważniejszych przedstawień Skuszanki w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie był Ślub Witolda Gombrowicza (1975). Należał do serii inscenizacji, w których głównym motywem było, jak mówiła reżyserka, "sprawdzanie narodowej tożsamości". Skuszanka konfrontowała Gombrowicza z tradycją polskiego romantyzmu.
"Henryk i Władzio (...) są młodymi chłopcami, rzuconymi na front gdzieś z dala od ojczyzny, pozostawionymi w sytuacji analogicznej do pokoleń ich poprzedników" - pisała Elżbieta Wysińska. - "(...) W rozliczeniach Henryka z samym sobą Skuszanka odkrywa styl monologów bohatera romantycznego. (...) Poetyka snu oznacza w ujęciu Skuszanki umowną teatralność. (...) To, co teatralne, Skuszanka wiąże znowu z tradycją romantyczną (...) Wiąże także z artystycznymi doświadczeniami własnego teatru." ("Kultura" 1976, nr 7)
Na krakowskiej scenie im. Słowackiego Skuszanka wystawiła ponadto m.in.: Co się komu śni Ernesta Brylla (1972), Peer Gynta Henryka Ibsena (1975), Akropolis Stanisława Wyspiańskiego (1978) i prapremierę dramatu Karola Wojtyły - Brat naszego Boga (1980). Inscenizowała Słowackiego, przygotowała Lillę Wenedę (1973), Mazepę (1977) i Fantazego (1979). Nadal frapował ją Szekspir, w 1974 roku zrealizowała Opowieść zimową (1974).
W Teatrze Narodowym Skuszanka przygotowała m.in. Zwolona Norwida (1983), a po pożarze gmachu w Teatrze Narodowym, na Scenie na Woli Dom Bernardy Alba Federica Garcii Lorki (1986) i Maskaradę Ludviga Holberga (1988). Dyrekcję teatru razem z mężem objęła po odwołaniu dotychczasowego dyrektora Narodowego Adama Hanuszkiewicza. Za jej kadencji władze uczyniły z Narodowego scenę propagandową.
"Teatr Narodowy ze słusznym i zaangażowanym repertuarem, z programowym dydaktyzmem i niemal anonimowym zespołem nie leżał w zainteresowaniach ani masowych, ani indywidualnych widzów" - pisała Magdalena Raszewska. - "Nieliczni teatromani chodzili tam, gdzie chcieli, a nie tam, gdzie należało." (M. Raszewska, "Teatr Narodowy 1949-2004", Warszawa 2005)
Skuszanka wystawiała także w teatrach za granicą. Przez wiele lat współpracowała ze scenami norweskimi. Czasami kilkakrotnie powracała do najważniejszych dla siebie tytułów: Dziadów (1962, 1964, 1989), Miarki za miarkę (1953, 1956, 1970), Jak wam się podoba (1966, 1969, 1984), Snu srebrnego Salomei (1959, 1963, 1967), Lilli Wenedy (1973, 1984), Życie jest snem (1968, 1976, 1985). Zrealizowała także osiem przedstawień w Teatrze Telewizji, m.in. Czarowną noc Sławomira Mrożka (1967), Orfeusza Anny Świrszczyńskiej (1971) i Wariatkę z Chaillot Jeana Giraudoux (1974).
Krystyna Skuszanka zmarła 29 maja 2011 roku, została pochowana na warszawskim Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
Odznaczenia i nagrody:
- 1953 - Nagroda ministra kultury i sztuki III stopnia za reżyserię przedstawienia Sztorm Władimira Billa-Biełocerkowskiego w Teatrze Ziemi Opolskiej w Opolu;
- 1957 - Nagroda Klubu Krytyki Teatralnej im. Boya za działalność artystyczną w Teatrze Ludowym w Nowej Hucie (wspólnie z Jerzym Krasowskim);
- 1959 - Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski;
- 1962 - Nagroda ministra kultury i sztuki II stopnia za twórczość artystyczną w latach 1960-1962, zespołowa (z Jerzym Krasowskim) za inscenizację i reżyserię Dziadów Adama Mickiewicza w Teatrze Ludowym w Nowej Hucie;
- 1963 - Złota Odznaka miasta Krakowa;
- 1966 - Nagroda za reżyserię przedstawienia Stanisław i Bogumił wg Marii Dąbrowskiej w Teatrze Polskim we Wrocławiu na 7. Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu;
- 1967 - Nagroda Prasy Dolnośląskiej;
- 1968 - Nagroda Prasy Wrocławia; Nagroda miasta Wrocławia;
- 1972 - Odznaka Honorowa za Zasługi dla Opolszczyzny;
- 1975 - Order Sztandaru Pracy II klasy; Medal Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej;
- 1976 - Nagroda główna za opracowanie tekstu i reżyserię Lilli Wenedy Juliusza Słowackiego w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie na 16. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych;
- 1977 - Nagroda miasta Krakowa; złoty medal pamiątkowy "1972 Bicentennial Commemrative Medal" wybity z okazji 200. rocznicy niepodległości Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej - jako wyraz uznania dla przedstawienia Stanisława Hadyny Deklaracja 76 z Teatru im. Słowackiego w Krakowie;
- 1978 - Nagroda za reżyserię przedstawienia Akropolis Stanisława Wyspiańskiego w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie na 4. Opolskich Konfrontacjach Teatralnych;
- 1980 - Dyplom honorowy Ministerstwa Kultury ZSRR za wkład w dzieje rozwoju przyjaźni narodu polskiego i radzieckiego;
- 1984 - Medal 40-lecia PRL; Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski;
- 1985 - Nagroda za odkrywcze odczytanie Lilli Wenedy Juliusza Słowackiego zrealizowanej w Teatrze Narodowym w Warszawie na 11. Opolskich Konfrontacjach Teatralnych.
Autor: Monika Mokrzycka-Pokora, wrzesień 2007; ostatnia aktualizacja: październik 2016 (ND).