Kształcił się w Liceum Ogólnokształcącym im. Juliusza Słowackiego w Warszawie. W 1950 roku ukończył studia historyczne na Uniwersytecie Warszawskim. W czasie studiów największy wpływ na orientację naukową Tazbira wywarli profesorowie Władysław Tomkiewicz, promotor jego pracy magisterskiej i doktorskiej, oraz Stanisław Herbst, wybitny znawca historii kultury XVII wieku.
W 1954 roku Janusz Tazbir został doktorem nauk humanistycznych, a sześć lat później uzyskał habilitację. W 1966 został profesorem Instytutu Historii PAN. W 1973 roku został mianowany profesorem zwyczajnym.
Od 1965 był redaktorem naczelnym rocznika "Odrodzenie i Reformacja w Polsce", który redagował przez ponad 40 lat. Był też między innymi członkiem rady redakcyjnej miesięcznika "Mówią Wieki".
Zajmował się badaniami nad historią kultury oraz ruchów religijnych w Polsce XVI i XVII wieku, był również publicystą i popularyzatorem wiedzy historycznej oraz autorem szkiców o literaturze, między innymi opracował i wydał antologię "Literatura antyjezuicka w Polsce 1578- 1925".
Prof. Tazbir należał do wielu stowarzyszeń, instytucji nauki i kultury. Był między innymi dyrektorem Instytutu Historii PAN, a w latach 1999-2003 wiceprezesem Polskiej Akademii Nauk. Przewodniczył Centralnej Komisji ds. Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych oraz kapitule Konkursu o Nagrodę i Medal Zygmunta Glogera. Był członkiem między innymi PEN Clubu, Stowarzyszenia Pisarzy Polskich oraz jury Nagrody Naukowej KLIO.
W dorobku prof. Janusza Tazbira znalazły się publikacje: "Państwo bez stosów. Szkice z dziejów tolerancji w Polsce XVI i XVII w.", "Historia Kościoła katolickiego w Polsce 1460-1795", "Reformacja w Polsce. Szkice o ludziach i doktrynie", "Okrucieństwo w nowożytnej Europie", "Polska na zakrętach dziejów", "W pogoni za Europą", "Polskie przedmurze chrześcijańskiej Europy. Mity a rzeczywistość historyczna", "Protokoły mędrców Syjonu. Autentyk czy falsyfikat", "Pokuszenie historyczne. Ze świata szabel i kontuszy" czy "Od sasa do lasa".
Był też przewodniczącym rady naukowej Polskiego Słownika Biograficznego oraz autorem wielu artykułów w czasopismach naukowych i popularnonaukowych.
Szerokiemu gronu czytelników był znany jako popularyzator historii, co było zasługą przede wszystkim jego lekkiego pióra i przystępnego języka, jakim operował. Z okazji 85. urodzin prof. Tazbira o jego wielkiej erudycji mówił prof. Michał Kopczyński ze stołecznego Muzeum Historii Polski: "Wielokrotnie w toczonych na żywo dyskusjach prof. Tazbir wyciągał z pamięci cytaty oraz opowiadał uczestnikom debat ciekawe anegdoty". Zdaniem Kopczyńskiego, Tazbir zapisał się na kartach polskiej historiografii złotymi zgłoskami.