Urodził się 12. grudnia 1860 w chłopskiej rodzinie w Szymborzu pod Inowrocławiem. Jego dzieciństwo upłynęło w skrajnej nędzy – był jednym z czternaściorga dzieci Piotra Kasprowicza i Józefy z Kloftów. Jako małe dziecko, Kasprowicz niespodziewanie wyzdrowiał z choroby, którą uważano za śmiertelną: to wydarzenie postrzegane było w kategoriach cudu, co przypisywano łasce, która miała spłynąć z obrazu świętego Walentego, ale i głębokiej religijności matki poety. Miało to wpłynąć na cały jego późniejszy rozwój duchowy i artystyczny. Kasprowicz, obdarzony głęboką wrażliwością, swoje pierwsze zetknięcie się z muzyką opisywał jako formatywne dla jego przyszłej poetyckiej wyobraźni: dźwięk kościelnych organów pozostawił go pod ogromnym wrażeniem. W jego najsłynniejszym zbiorze, "Hymnach", powróci także wspomnienie dźwięku zwykłej wiejskiej piszczałki rozlegającego się nad stawem nieopodal rodzinnej miejscowości.
Edukacja Kasprowicza zaczęła się w szkole w Szymborzu. Wówczas napisał swój przypuszczalnie pierwszy wiersz, "Bądź Polką" (ok. 1877 r.), dedykowany córce swojego nauczyciela.
Jego doświadczenia lat gimnazjalnych były typowe dla młodych ludzi dorastających w zaborze pruskim. Jako dziesięciolatek zaczął naukę w gimnazjum w Inowrocławiu (należał wówczas do Towarzystwa Tomasza Zana), przenosił się potem do szkół w Opolu, Raciborzu i Poznaniu, w tym ostatnim (gimnazjum św. Marii Magdaleny) zdał w 1884 roku maturę. Studia filozoficzne i literaturoznawcze odbywał na uniwersytetach Wrocławia i Lipska.
Jako poeta debiutował tomem "Poezje" w 1889 roku. Początkowo jego twórczość pozostawała pod silnym wpływem wchodzącego już w schyłkową fazę pozytywizmu, często pojawia się w niej motyw chłopskiej niedoli (choćby w słynnym cyklu sonetów "Z chałupy") i pragnienie społecznych reform – ukazywane przez niesłychanie plastyczny obraz nędzy polskiej wsi, dobrze znany poecie z własnego dzieciństwa. W tym okresie związany był z ruchem socjalistycznym, co doprowadziło nawet do dwukrotnego aresztowania poety przez władze pruskie. W 1887 roku, po uwolnieniu i krótkim małżeństwie zakończonym rozwodem, Kasprowicz przeniósł się do Lwowa, z którym miał związać się na następne 35 lat. Tam zaczął pracować jako dziennikarz, na łamach Kuriera Polskiego i Słowa Polskiego (1902-1906) publikując teksty krytycznoliterackie i teatralne. Szybko stał się jedną z ważnych postaci lwowskiej bohemy, w czym zapewne pomogło mu imponujące obycie, nienaganny ubiór i obyczaje dandysa. Była to z pewnością próba odreagowania nędzy czasu dzieciństwa i wczesnej młodości.
W tym czasie Kasprowicz zaczął odchodzić od pozytywistycznej poetyki, ulegając sile nowych literackich prądów nadchodzącej właśnie moderny. Słabną wątki społeczne (nigdy jednak przez poetę do końca nie zarzucone), pojawia się coraz częściej motyw rozpięcia człowieka pomiędzy dobrem a złem, fatalistyczne przekonanie o cierpieniu jako stanowi nierozerwalnie związanym z ludzką egzystencją, najpełniej wyrażone w poemacie "Miłość" (1895), będącym w planie ideowym próbą syntezy ducha chrześcijaństwa ze wschodnim panteizmem, a z punktu widzenia formalnego – tekstem rozluźniającym rygor poetyckiej składni ku wierszowi wolnemu. Następny zbiór poetycki – słynny "Krzak dzikiej róży" (1898) to z kolei oznaka zwrotu Kasprowicza ku symbolizmowi. W tomie pobrzmiewają też echa głębokiej fascynacji ówczesnych artystów tatrzańską przyrodą.
Przełom XIX i XX wieku był w życiu Kasprowicza czasem niebywale dramatycznym. Opuściła go ukochana żona: tragiczne przeżycia wywołały u poety głębokie załamanie psychiczne, co odbiło się w duchu i treści jego twórczości. Dwa wydane wówczas tomy hymnów: "Ginącemu światu" (1901) i "Salve Regina" (1902) były świadectwem głębokiej emocjonalnej traumy, ale i kryzysu wiary, walki z Bogiem. Ten szczególny stosunek do Boga, rozdarcie pomiędzy uwielbieniem a negacją, na granicy bluźnierstwa, stanowi zresztą leitmotiv całej niemal twórczości poety. W tych wierszach pojawiają się także pierwsze oznaki ekspresjonizmu.
Trzecie, tym razem szczęśliwe małżeństwo zawarte w 1911 roku z młodszą o 19 lat Marią Bunin przyniosło poecie wewnętrzny spokój i zmianę tonacji twórczości. Pochodząca z tego czasu "Księga ubogich" jest oznaką pogodzenia się poety z Bogiem i światem. Ta apoteoza domu i prostego ludzkiego szczęścia to antypody niedawnej buntowniczej twórczości czołowego polskiego modernisty, w którym chciano widzieć nawet następnego polskiego wieszcza.
Ostatnie lata życia Kasprowicz poświęcił głównie pracy pedagogicznej – w roku akademickim 1921/22 był rektorem Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. W tym czasie częste bywał w Zakopanem. Od 1923 roku zamieszkał na stałe w zakopiańskiej willi Harenda. Spędził w niej 3 ostatnie lata życia. Zmarł 1 sierpnia 1926 roku. Pochowano go na starym zakopiańskim cmentarzu, z którego szczątki poety w 1933 roku przeniesiono do mauzoleum w Harendzie.
Poetyckie dzieło Kasprowicza rozpięte jest pomiędzy dwiema epokami literackimi: wiekiem XIX z jego pozytywistycznymi ideałami i buntowniczym początkiem wieku XX, modernizmem, z którego miała narodzić się współczesna literatura – od ścisłego rygoru formalnego aż do wiersza wolnego i poetyckiej prozy. Poetyckie oeuvre Kasprowicza to nie tylko poezja własna. Znajomość języków obcych – nowożytnych, ale i klasycznej greki, dała mu możliwość tłumaczenia. Przekładał Ajschylosa i Eurypidesa, Shakespeare'a i Marlowe’a, Byrona i Yeatsa, Goethego i Schillera, Rimbauda i Maeterlincka, d’Anunzia, Heijemrmansa oraz Ibsena.
Autor: Tomasz Mościcki, luty 2017
