Urodzony w Ostaszynie (ziemia nowogrodzka) w 1876, zmarł w 1950 w Giżycku. Był wybitnym artystą fotografem, teoretykiem, krytykiem i publicystą, określanym mianem "ojca polskiej fotografii". Przeciwnik "nowej fotografii" i fotografii awangardowej.
Twórczość fotograficzną rozpoczął już ok. 1905 roku. Później (1912) uczył się w drezdeńskim zakładzie znanego fotografa Hugo Erfhurtha. W latach 1912-19 zajmował się dokumentacją architektury Wilna, a potem innych polskich miast (np. Warszawy, Lublina), co przekraczało koncepcję inwentaryzacji na rzecz piktorialnego dokumentu, czasami świadomie zbliżającego się do kategorii obrazu abstrakcyjnego (158 albumów pn. "Polska w obrazach fotograficznych Jana Bułhaka"). W latach 1919-39 zajął się pracą pedagogiczną. Był kierownikiem Zakładu Fotografii Artystycznej przy Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie. W latach 20. XX wieku był organizatorem życia fotograficznego w Polsce, w tym współzałożycielem i prezesem Fotoklubu Wileńskiego (1928) i Fotoklubu Polskiego, a po II Wojnie Światowej - Związku Polskich Artystów Fotografów (1947), który od 1952 istnieje pod nazwą Związku Polskich Artystów Fotografików.
Tworzył w tzw. technikach szlachetnych (guma, wtórnik). Wykonywał przejmujące portrety i symboliczne krajobrazy oraz fotografował chłopów, w czym kontynuował tradycję XIX-wiecznej "fotografii zakładowej". Na temat twórczości fotograficznej pisał:
Ideału szukamy w malarstwie, a wzorców w grafice.
Większość artystycznej spuścizny Bułhaka (krajobrazy, zabytki architektury, portrety) spłonęła w czasie II wojny. Był przyjacielem znanego malarza symbolisty - Ferdynanda Ruszczyca, którego poglądy i działalność artystyczna wpłynęły na twórczość fotograficzną Bułhaka. W latach 30. był zwolennikiem koncepcji "fotografii ojczystej", która miała akcentować narodowość i polskość. W tym okresie jego styl, podobnie jak i innych polskich piktorialistów, przejął z modernistycznej "nowej fotografii" niektóre elementy kompozycji obrazu. Był też zwolennikiem fotografii piktorialnej w wersji bliskiej twórczości Photo Club de Paris, ale poszukującej polskiej specyfiki i tradycji.
Należał do najwybitniejszych polskich artystów fotografów, wywarł znaczny wpływ na rozwój fotografii w Polsce okresu międzywojennego i powojennego. Autor artykułów i książek z zakresu estetyki i techniki fotografii oraz fotografii krajoznawczej; "Fotografika" (1930), "Technika bromowa" (1933), "Bromografika" (1936), "Estetyka światła" (1936) i "Fotografia ojczysta" (1951), która była próbą adaptacji międzywojennej koncepcji fotografii na pozycje socrealizmu. Jedynym twórczym kontynuatorem jego idei po II wojnie światowej był chyba tylko Tadeusz Wański. Paradoksalnie idee piktorializmu wywodzące się ze świata artystokratyczno-szlacheckiego były jednym z trzech najważniejszych nurtów realizmu socjalistycznego (1949-1955).
Po II wojnie światowej fotografował zniszczoną Warszawę (wystawa w 1946 w Muzeum Narodowym) i tzw. ziemie odzyskane (m.in. Wrocław). Brał udział w wystawie Nowoczesna fotografika polska (1948), na której zaprezentował abstrakcje fotograficzne. Jego prace znajdują się m.in. w Muzeum Narodowym w Warszawie i we Wrocławiu, Muzeum Historii Fotografii w Krakowie, Muzeum Sztuki w Łodzi i w Bibliotece Narodowej w Warszawie.
Autor: Krzysztof Jurecki, Muzeum Sztuki w Łodzi, marzec 2004.
