Kształcił się w Szkole Pijarów w Warszawie, następnie studiował na Oddziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego pod kierunkiem rzeźbiarza Pawła Malińskiego i malarza Antoniego Brodowskiego. W latach 1823-1828 przebywał na stypendium rządowym w Rzymie, gdzie uczęszczał do Akademii św. Łukasza u Bertela Thorvaldsena. W 1829 poprzez Paryż, Berlin, Monachium i Drezno powrócił do Warszawy. W 1833 wygrał konkurs na stanowisko profesora rzeźby Akademii Sztuk Pięknych przy Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, choć pracy tam nie podjął ze względu na zlikwidowanie Akademii. Nauczał natomiast w Instytucie Głuchoniemych w Warszawie (1834-1840). Pozostawił po sobie pamiętnik oraz rozprawę teoretyczną pt. Przewodnik sztuki rzeźbiarskiej. Był dziadkiem filozofa i historyka sztuki Władysława Tatarkiewicza.
Dzięki bogatemu dorobkowi artystycznemu, a także pismom teoretycznym, jakie po sobie zostawił, Jakub Tatarkiewicz jest pierwszą wyrazistą osobowością wśród dziewiętnastowiecznych rzeźbiarzy polskich. Jego twórczość kształtowała się pod wpływem jednego z głównych reprezentantów neoklasycyzmu - Bertela Thorvaldsena oraz poglądów polskiego wielbiciela antyku, Stanisława Kostki Potockiego, autora rozprawy pt. "O sztuce u dawnych, czyli Winkelman polski". Zgodnie z zasadami neoklasycyzmu Tatarkiewicz wyznawał zasadę poszukiwania złotego środka pomiędzy modelem wziętym z natury a antykizującą stylizacją. Tego typu idealizację widać szczególnie w takich pracach artysty, jak marmurowa Psyche omdlewająca (wykonana prawdopodobnie według modelu Thorvaldsena), stylizowane na rzymskiego cesarza Popiersie Aleksandra I z 1821, czy też płaskorzeźba zatytułowana Chrystus uzdrawiający niewidomych (1827). Większą dozą realizmu odznaczają się wykonywane przez rzeźbiarza realizacje portretowe, takie jak w figurach Stanisława Kostki i Aleksandry Potockich na nagrobku w warszawskim Wilanowie, a zwłaszcza cykl podobizn wybitnych Polaków, nad którym Tatarkiewicz pracował w latach 1848-1854. Była to seria kilkudziesięciu miniaturowych popiersi powstałych nie na zamówienie, lecz z patriotycznego porywu artysty, który pragnął w ten sposób przyczynić się do rozbudzenia wśród rodaków świadomości dziedzictwa narodowego. Portrety te, spełniające w okresie zaborów funkcję swoistych pomników salonowych, powielane były w wielu egzemplarzach w gipsie oraz w brązie i cynie (metalowe odlewy wykonywane były w Firmie Karola Mintera w Warszawie).
Do zachowanych rzeźb Tatarkiewicza wykonanych w większej skali należą m.in. nagrobek Cecylii z Wołowskich Kryńskiej na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (po 1847), posągi Jana Kochanowskiego (1851) i Franciszka Karpińskiego (1853) w parku w Wilanowie oraz pomnik Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu (1848).
Podstawowa bibliografia:
- Kaczmarzyk Dariusz, "Rzeźba polska od XVI do początku XX wieku". Katalog zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, Warszawa 1973
- Mikocka-Rachubowa Katarzyna, "Rzeźba polska XIX wieku. Od klasycyzmu do symbolizmu". Katalog zbiorów. Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1993
- Melbechowska-Luty Aleksandra, Szubert Piotr, "Posągi i ludzie. Antologia tekstów o rzeźbie 1815-1889", t. I, Warszawa 1993
- Kwiatkowska Maria Irena, "Rzeźbiarze warszawscy XIX wieku", Warszawa 1995
Autor: Piotr Szubert, Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie, luty 2002.