Jagoda Szmytka urodziła się w Legnicy w 1982. Studiowała historię sztuki i filozofię na Uniwersytecie Wrocławskim oraz teorię muzyki i kompozycję na Akademii Muzycznej im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu (pod kierunkiem Krystiana Kiełba i Cezarego Duchnowskiego). Po przeprowadzce do Niemiec w 2010 roku odbyła studia podyplomowe w Karlsruhe (klasa Wolfganga Rihma) i we Frankfurcie nad Mendem oraz w Grazu (Beat Furrer, Pierluigi Billone) oraz uczestniczyła w kursach u takich kompozytorów, jak Helmut Lachenmann, Mark Andre, Georg Friedricha Haas, Vinko Globokar, Mauricio Sotelo i Tristan Murail. Szmytka otrzymała wiele nagród: Staubach Honorarium i Stipendienpreis w Darmstadcie (2014) oraz Deutscher Musikautorenpreis od GEMA (2016); odbyła rezydencje w m.in. ZKM w Karlsruhe, La Muse en Circuit w Paryżu i Villa Serpentara we Włoszech oraz zdobyła liczne stypendia, w tym MKiDN (Polska), ÖAD (Austria) oraz DAAD, Oscar und Vera Ritter Stiftung, Alfred Toepfer Stiftung i Kunststiftung Baden-Württemberg (Niemcy). W 2015 oficyna WERGO wydała jej debiutancką monograficzną płytę "Bloody Cherries" z muzyką kameralną w interpretacji Ensemble Garage.
Dla mnie muzyka to nie tylko dźwięk. Musi kierować się ona nie tylko do ucha, ale także do oczu i myśli (...) Trasmedialne projekty, w których się wyspecjalizowałam, charakteryzują się łączeniem wielu mediów i podejść. Na przykład Grę o tron też można odbierać jako serial, ale także grę wideo czy produkty pochodne. To przede wszystkim sposób, aby przyciągnąć ludzi, pozwalając im na większą swobodę odbioru przez pomnożenie punktów dostępu. Gdy istnieje silny związek między wieloma elementami, widzowie wnosząc własne doświadczenia, dodają kolejne znaczenia. Dlatego staram się integrować wszystkie nowe formaty, które przemawiają do ludzi i otwierają kolejne drzwi. Weźmy program telewizyjny: jeśli odbiorcy widzą na scenie coś do niego podobnego, ale jednak subtelnie się różniącego, są wciągnięci, choć nie wiedzą jak reagować. To lekkie przesunięcie od ma prowokacyjny efekt i skłania do myślenia. (...) Moim ważnym punktem odniesienia jest Joseph Beuys, dla którego każdy był artystą. Naszym zadaniem jest otworzenie przestrzeni twórczej dla wszystkich albo towarzyszenie w twórczej nauce: manipulowania dźwiękiem, gry na instrumencie. Żyjemy w epoce dostępu, gdzie w internecie każdy może dowiedzieć się wszystkiego łatwo i za darmo. Na smartfonach dostępnych jest wiele świetnych aplikacji do komponowania muzyki, generowania i zapisywania dźwięku. (...) Marzenie Derridy spełniło się: żyjemy w świecie zwielokrotnionej percepcji przepływającej licznymi kanałami. – Jagoda Szmytka w wywiadzie z Marie Lobrichon.
Utwory Jagody Szmytki były grane i zamawiane przez festiwale i instytucje takie, jak Donaueschinger Tage für Neue Musik, Ferienkurse Darmstadt, Lucerne Festival, Festival d'Aix-en-Provence, Wien Modern, Huddersfield Contemporary Music Festival, Ultraschall w Berlinie, Eclat w Stuttgarcie, Tonhalle Düsseldorf, Deutschlandfunk w Kolonii, Royaumont w Paryżu, Teatr Wielki – Opera Narodowa w Warszawie, Warszawska Jesień, Kody w Lublinie, Musica Polonica Nova we Wrocławiu. Jej muzykę grały m.in. Ensemble Garage, Ensemble Interface, ensemble recherche, European Workshop for Contemporary Music, IEMA, E-MEX Ensemble, leise dröhnung, Kwartludium, Ensemble l’arsenale i Ensemble Besides. W 2015 roku Szmytka została założycielką i liderką platformy PLAY (do inicjatyw społeczno-kulturalnych) oraz Collecthief ENTER (wraz z trębaczem Paulem Huebnerem i basistą Calebem Salgado oraz Steffenem Ahrens). W początkowym okresie twórczości komponowała głównie utwory kameralne z użyciem graficznych lub tekstowych partytur oraz szczególnym naciskiem na rozszerzone techniki instrumentalne, preparację i amplifikację oraz elementy gestyczne i rytualne. Ostatnio, w ramach "transmedialnej muzyki intertekstualnej" realizuje głównie teatry muzyczne lub multimedialne performanse, których głównym tematem jest budowanie płynnej tożsamości w czasach mediów społecznościowych, inwazji technologii, dominacji popkultury i ciągłej migracji.
We wczesnych utworach Jagody Szmytki (…) cieleśnie rozumiany gest staje się jakością pierwszoplanową: jest źródłem dźwięku i materiałem muzycznym. Brzmienie Körperwelten to pochodna sposobu operowania instrumentem przez muzyka: tego, jak chwyta on skrzypce, jakiego rodzaju ruchem pobudza instrument do rezonowania. W (…) "verb(a)renne Life!" (…) roku znaczenie ma to, jak muzyk układa usta względem stroika na instrumencie dętym oraz w jaki sposób przykłada dłoń do megafonu, wywołując w ten sposób piski. Jeszcze inaczej ów cielesny stempel realizuje się w ¿i? study of who where when. W utworze tym chodzi o to, by w jak najbardziej naturalny sposób położyć przedramię na klawiaturze fortepianu. Ponieważ nie jest ono proste jak linijka, niektóre dźwięki odezwą się bardziej, inne mniej. W ten sposób muzyka nabiera dosłownie cielesnego kształtu, a jej brzmienie w sposób bezpośredni wynika z działania ciała. Kompozycje te przygotowywały niejako grunt pod bardziej subtelne, abstrakcyjne ujęcie gestów, jak i samej cielesności w nowszych utworach Jagody Szmytki, takich jak inane prattle, greetings from a doppelgänger, f*for music czy dla rąk i głosów. Gest cielesny przekształca się w nich w gest dźwiękowy – figurę o określonym rysunku, która wyodrębnia się w przebiegu muzycznym i ma pewną autonomię. Gestyczność owych figur polega na tym, że reprezentują raczej pewien wyrazisty kształt, względnie ruch niż konkretną jakość akustyczną. Uwagę zwracają takie rodzaje kształtów-gestów dźwiękowych, jak: punkt, linia, zygzak i meander. – Monika Pasiecznik w portrecie Jagody Szmyki.
Twórczość Szmytki jak mało która wymyka się klasyfikacjom, przekraczając granice między sztukami, mediami, estetykami, zmysłami, światami. Artystka z upodobaniem eksploruje tereny przejścia: pomiędzy obiektem a instrumentem ("per ._o", "verb(a)renne life!") okiem a uchem ("körperwelten", "happy deaf music"), akustycznym a elektrycznym ("electrified memories of bloody cherries", "greetings from a doppelgänger"), instrumentem a głośnikiem ("Open the box!", "Watch out! of the box"), człowiekiem a technologią ("sky-me type-me", "LIMBO LANDER"). Choć konceptualne utwory Jagody Szmytki trudno zrozumieć bez znajomości kontekstu i intencji, to zarazem działają intensywnie na zmysły oraz prowokują do przemyśleń. W pierwszym okresie twórczości przedmiotem analizy był głównie brzmiący obiekt i sposób jego pobudzania: instrument akustyczny, preparowany czy amplifikowany, nietypowe generatory (kamienie, papier, ustniki, a także głośniki). Jednocześnie coraz większą uwagę przywiązywała Szmytka do ludzkiego aspektu muzyki współczesnej – grającego ciała, gestów na scenie, wrażeń odbiorców – co w drugiej fazie objawiło się także osobistym zaangażowaniem w wykonawstwo w charakterze wokalistki i performerki (kolektyw ENTER, "Voila! that’s my life" i "Everybody can be present"). W ostatnich teatrach muzycznych i kompozycjach transmedialnych autorka przedstawia świat narcystycznych i samotnych "millenialsów" uzależnionych od cyfrowych technologii, sieci społecznościowych oraz popkulturowych sentymentów. Szmytka stosuje często przeusterkowane stylizacje gatunkowe (talent show i covery pop w "LOST", jazz i piosenka w "RÊVE RAVE", techno w "DIY or DIE") i używa wszystkich możliwych kanałów komunikacyjnych (profile facebookowe, instagramowe i twitterowe, jutubowe) oraz mediów (animacja, film, teatr, performans, happening, muzyka, grafika).
Jagoda Szmytka, photo: Paulina Otylie Surys Wybrane utwory
- "per ._o" na główki fletowe, kilka strun fortepianowych i kamienie (2007)
- "körperwelten. study of fragmented one" na amplifikowany instrument smyczkowy, taśmę i wideo (2008)
- "verb(a)renne life!" na zespół, papier i drewno (2009)
- "¿i? study of who where when" na fortepian/klawesyn, metronom, dyktafony, światło, wideo i elektronikę (2010)
- "just before after" dla sześciu wykonawców (2010)
- "Open the box! #1" na akordeon solo i teatr cieni (2011)
- "Open the box! #2 "na organy (2011)
- "Watch out! of the box" na skrzypce/wiolonczelę, fortepian i instalację przestrzenną (2011)
- "electrified memories of bloody cherries" na amplifikowany zespół (2011)
- "sky-me type-me" na cztery głosy i megafony (2011)
- "f* for music" na gitarę elektryczną i amplifikowaną wiolonczelę (2012)
- "for travelers like angels or vampires" na amplifikowany zespół (2012)
- "handplay in Wunderkammer" instalacja (2012)
- "happy deaf people" na amlifikowaną wiolonczelę, zespół kameralny i dźwięki elektroniczne (2012)
- "Pretty sounds (üben-sein-hören)" na 3 muzyków, 3 instrumenty i 3 dyktafony/smartfony (2012)
- "dla głosów i rąk," opera kameralna (2013)
- "greetings from a doppelgänger" na amplifikowany zespół (2013)
- "inane prattle" na amplifikowaną trąbkę i zespół (2013)
- "self double self" na kontrabas i pliki dźwiękowe (2013)
- "pores open wide shut" na flet, wiolonczelę, fortepian i perkusję (2013)
- "empty music" na amplifikowane: klarnet, altówkę, wiolonczelę, fortepian, perkusję i projekcje (2014)
- "LIMBO LANDER" teatr muzyczny na zespół, wideo i elektronikę (2014)
- "GAMEBOY" na sampler, głos i wideo (2014)
- "LOST" kompozycja transmedialna w siedmiu odsłonach (2014–16)
- "RÊVE RAVE" międzygatunkowy performans na kwintet jazzowy, głos, wideo i elektronikę (2016)
- "Voila! that’s my life" performans na altówkę, głos i elektronikę (2016)
- "Poesie des Wohnens" instalacja-performans (2016)
- "Everybody can be present" instalacja-performans (2016)
- "DIY or DIE" na trąbkę, głos, zespół i media (2017)
Strona internetowa: www.jagodaszmytka.com
Autor: Jan Topolski, czerwiec 2017
