Falconi pochodził być może z Rovio koło Lugano (kanton Ticino) we włoskojęzycznej Szwajcarii. 13 listopada 1639 artysta otrzymał od polskiego króla Władysława IV serwitorat na prace wykonywane w marmurze. W źródłach Falconi zwany jest też sztukatorem królewskim. W latach 1630-42 wykonywał dekorację w dwóch kaplicach Św. Sebastiana oraz Świętych Mikołaja, Wojciecha i Hieronima (obecnie Św. Krzyża) w kościele kamedułów na Bielanach pod Krakowem z fundacji wojewody krakowskiego Stanisława Lubomirskiego. W latach ok. 1634-35 realizował dekorację kaplicy Przemienienia Pańskiego (Zamoyskich) przy kolegiacie (obecnie katedrze) w Zamościu z inicjatywy Tomasza Zamoyskiego. Od 1647 wykonywał dekorację w kościele parafialnym w Klimontowie z fundacji kanclerza wielkiego koronnego Jerzego Ossolińskiego. Od października tego roku dekorował kaplicę rodową Stanisława Oświęcima przy kościele franciszkanów w Krośnie. W latach 1654-58, z przerwami, zdobił wnętrze kaplicy Św. Krzyża (Tyszkiewiczowskiej) przy kościele dominikanów w Lublinie. Falconi prowadził także działalność pozaartystyczną: w styczniu 1650 wydzierżawił od Jerzego Ossolińskiego dwa młyny w okolicach Klimontowa.
Zachowały się wszystkie potwierdzone źródłowo sztukatorskie dzieła Falconiego i jego warsztatu: stiuki kaplic kamedułów na podkrakowskich Bielanach, w kaplicy Zamoyskich w kolegiacie w Zamościu, w prezbiterium kościoła w Klimontowie, w kaplicy Oświęcimów w Krośnie oraz kościele dominikanów w Lublinie. To ostatnie dzieło nosi sygnaturę artysty oraz datę.
Nadto na podstawie analizy stylistycznej oraz przesłanek historycznych Falconiemu wraz z warsztatem przypisuje się autorstwo licznych innych zespołów dekoracji sztukatorskiej: w czaszy apsydy prezbiterialnej (m.in. sceny z życia patronów kościoła, popiersia świętych Ignacego Loyoli i Stanisława Kostki oraz figury świętych Wojciecha i Stanisława) oraz na sklepieniach sześciu kaplic bocznych kościoła jezuitów Świętych Piotra i Pawła w Krakowie - ok. 1630-34, w kopule kaplicy Św. Stanisława Kostki w kościele jezuitów (obecnie katedrze) w Lublinie - 1634-44, w refektarzu paradnym eremu i w kościele kamedułów w Rytwianach (koło Sandomierza) - lata przed 1637, w kościele (m.in. na sklepieniu kaplic bocznych i na sklepieniu przecięcia naw oraz w przedsionku krypty) karmelitów w Wiśniczu Nowym - 1633-39 (zachowane jedynie w krypcie; pozostałe zniszczone w latach 1942-44), w wieży północno-zachodniej i w loży kaplicy zamku w Wiśniczu Nowym - 1635-39, w kaplicy Św. Karola Boromeusza (Lubomirskich) przy kościele parafialnym w Niepołomicach - 1640, w północno-zachodniej wieży (tzw. Sala Zodiaku) zamku w Łańcucie - ok. 1641, na sklepieniu prezbiterium i w nawie kościoła bernardynek (następnie pijarów) w Rzeszowie - ok. 1646-47, w baszcie zamku w Baranowie Sandomierskim - 2. ćw. XVII w., w kaplicy Św. Dominika w kościele dominikanów w Podkamieniu na Podolu (Ukraina) - ok. 1648, w kaplicy zamku w Podhorcach (obecnie Białoruś) - ok. 1650 oraz w nawie głównej i prezbiterium kolegiaty (obecnie katedry) w Łowiczu - ok. 1653-54.
Falconi pracował dla dysponentów należących do elity Rzeczypospolitej połowy XVII w. - magnackich rodów, m.in.: Lubomirskich, Ossolińskich, Tęczyńskich, Zamoyskich i Tyszkiewiczów, może także dla króla. Mimo serwitoriatu królewskiego nieznane są żadne potwierdzone prace Falconiego wykonane w marmurze. Spośród realizacji sztukatorskich za szczególnie udane uważa się stiuki o charakterze ornamentalnym, w których Włoch stosował bogaty wokabularz form: formy muszlowe i kartusze, wić akantu i wazony z kwiatami, festony i girlandy owocowe, kimation i astragal, rozety i karbowane chusty oraz groteskę antropomorficzną. Słabsze od ornamentalnych są, nieczęste w dziełach Falconiego, przedstawienia figuralne, zwłaszcza te o większej skali (Bielany pod Krakowem, Lublin). Niewykluczone jednak, iż figury o najniższym poziomie wykonawstwa przypisać należy, zatrudnianemu przez Falconiego, sztukatorowi-figuraliście.
Stiuki Falconiego dekorują głównie sklepienia i kopuły, zarówno wnętrz kościelnych jak i świeckich, zazwyczaj o niewielkich rozmiarach. Nie zacierają one, lecz podkreślają strukturę architektoniczną. Początkowo formy stosowane przez Falconiego były linearne, suche i opracowane z drobiazgową precyzją, z czasem jednak stawały się coraz bardziej mięsiste, światłocieniowe i malarsko miękkie. Ta różnica wynikać jednak może z innych przesłanek. Zauważono bowiem, iż Falconi stosował dekorację bardziej plastyczną na partiach oddalonych od widza i słabiej oświetlonych - zazwyczaj na kopułach i sklepieniach, bardziej płaską zaś na bliższych i doświetlonych - najczęściej na ścianach. Częstokroć Falconi za pomocą przemyślanego systemu artykulacji i optycznych korektur "poprawiał" architekturę zdobionego wnętrza, uzyskując efekt regularności, optycznego scalenia i gradacji efektów wizualnych.
Twórczość Falconiego, niekiedy wywodzona z Rzymu czy Mediolanu, wydaje się najbliższa sztuce jego rodzinnych okolic - pogranicza szwajcarsko-włoskiego. Szczególne pokrewieństwo zdradza z dziełami Giovanniego Battisty Seridone, którego warsztat realizował prace w regionie Ascony, Locarno i Falconi.
Dzieła Falconiego i jego warsztatu miały w Małopolsce znaczną siłę oddziaływania. Pod ich wpływem pozostawał m.in. twórca stiuków w Kaplicy Wazów przy katedrze w Krakowie - ok. 1675. Liczne dzieła Falconiego spopularyzowały stosunkowo nową w Polsce technikę stiuku i przyczyniły się do jej rozkwitu u końca XVII w.
Autor: Paweł Freus, listopad 2007.