Po zakończeniu nauki w liceum plastycznym we Wrocławiu, Edward Kłosiński podjął w 1962 roku studia na wydziale operatorskim w PWSTiF w Łodzi. Po ich ukończeniu w roku 1967, w tym samym roku, na Festiwalu Etiud Filmowych organizowanym przez DKF Zygzakiem, otrzymał nagrodę za najlepsze zdjęcia ex aequo ze Sławomirem Idziakiem. Od 1968 przez rok pracował na swojej macierzystej uczelni jako asystent Kurta Webera. Nie od razu, co było w tamtych latach charakterystyczne, dane mu było stanąć za kamerą. Pracę w kinematografii zaczynał jako fotosista i asystent operatora. Później był operatorem filmów oświatowych, operatorem kamery i II operatorem filmów krótkometrażowych. Współpracował z wytwórniami "Czołówka" i "Se-Ma- For". Ważnym doświadczeniem zawodowym była dla Edwarda Kłosińskiego praca przy Brzezinie Andrzeja Wajdy, filmie z 1970, gdzie był operatorem kamery, ale faktycznie po odejściu z pracy przy tym filmie Zygmunta Samosiuka dokończył zdjęcia jako pierwszy operator. W kolejnych latach jako autor zdjęć zrealizował kilka filmów fabularnych. Pełnometrażowym debiutem był film Janusza Zaorskiego Uciec jak najbliżej z 1971 roku. W późniejszym okresie współpracował jeszcze kilkakrotnie z Januszem Zaorskim, a także z Krzysztofem Zanussim i Andrzejem Wajdą.
Od końca lat 70. Edward Kłosiński dzieli swój czas na prace w kraju i na zachodzie Europy, gdzie pracuje jako operator przy licznych filmach kinowych i produkcjach telewizyjnych. Często współpracuje ze swoją żoną, aktorką Krystyną Jandą, która coraz częściej występuje także w roli reżysera.
Edward Kłosiński jest m.in. laureatem nagrody za zdjęcia do filmu Krzysztofa Zanussiego Barwy ochronne na FPFF w Gdańsku z 1977. W roku 2001 za zdjęcia do filmu tego samego reżysera Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową nominowany był do "Orła", Polskiej Nagrody Filmowej.
Mając za sobą wiedzę z zakresu historii sztuki i umiejętności malarskie, wyniesione ze szkoły plastycznej, Edward Kłosiński ma przygotowanie, które mogłoby kierować jego uwagę jako operatora przede wszystkim na stronę plastyczną zdjęć. I w pewnym stopniu tak jest, choć z pewnością malarski punkt widzenia nie dominuje w jego pracach filmowych.
"Spędziłem długie godziny na studiowaniu, jak budował swoje obrazy Vermeer, Rembrandt, Hogarth, Turner czy Hoppner. Świat można opisać na wiele sposobów, rodzi się jednak pytanie: dlaczego pewne sposoby przedstawiania świata zapadają w pamięć mocniej, a inne słabiej? Uświadomiłem sobie, że najbardziej lubię światło naturalne, ale naturalne nie do końca, odrobinę odkształcone. Wszystko w granicach realizmu, ale nie iluzja rzeczywistości. Tak fotografuje Sven Nykwist, Gordon Willis, kilku innych. Jest w tym element kreacji, bo słońce nigdy nie świeci tak nisko, kontrasty są wyważone, kadr zwężony itd., ale jeśli np. podstawowym źródłem światła w scenie jest okno, trzeba ten fakt respektować. W malarstwie też tak jest, nawet w obrazach Salvadora Dali." (wywiad Bożeny Janickiej, "Kwartalnik Filmowy", 7-8 1994)
Edward Kłosiński nie szuka ekscentrycznych ujęć, jego zdjęcia filmowe zdradzają raczej pewne umiarkowanie i naturalność.
"Fotografia nie może być 'taflą' oddzielającą film od widza" - mówił w jednym z wczesnych wywiadów. - "Bo jeżeli zdjęcia są tak agresywne, że widz w kinie zaczyna się zachwycać: 'jakież to piękne', to umyka mu istota filmu. Staram się nie 'wystawać' zza kamery, nie epatować specjalnie ujęciami a to spod stołu, to znów z lotu ptaka." (wywiad Marcina Giżyckiego, "Kino" 12/1978)
A w innym, o dwadzieścia lat późniejszym:
"Robiąc film nigdy nie myślę wyłącznie o jego wymiarze plastycznym, lecz identyfikuję się z nim powiedziałbym - totalnie." ("Kino" 4/1998)
Oznacza to, że dla Edwarda Kłosińskiego ważna jest przede wszystkim warstwa intelektualna filmu, a jego myślenie bliskie jest myśleniu reżysera, choć inaczej niż wielu kolegów po fachu, twórca ten - wyjąwszy jeden wypadek współreżyserowania serialu z Andrzejem Wajdą - nie próbuje swoich sił w tym zawodzie. Jest jednak, jak sam deklaruje - operatorem, który lubi włączać się do pracy nad filmem, jeśli to tylko możliwe, w najwcześniejszej fazie jego powstawania. Taką sytuację uważa za najdogodniejszą dla autora zdjęć. Bo, jak mówił w wywiadzie udzielonym Bożenie Janickiej,
"może wtedy mieć wpływ na budowę dramaturgiczną filmu, np. zaproponować zastąpienie scen przekazujących werbalnie jakąś informację - takimi, które samym obrazem sugerują, o co chodzi."
"Najaktywniejszy okres mojej pracy - mówił Edward Kłosiński w tej samej rozmowie - przypadał na lata narodzin i rozkwitu kina moralnego niepokoju. Dziś sam nie wiem, czy uznać to za szczęście, czy za pech. Lubię to kino, wiem, że było potrzebne i ważne, ale od strony formy trudno je uznać za bogate. Tak chyba musiało być. Gdyby strona formalna była efektowniejsza, zafałszowałaby przekaz treści, a one były najważniejsze."
Kłosiński jest autorem zdjęć do kilku ważnych filmów tego nurtu i choćby na przykładzie jego operatorskich prac należy uznać, że strona formalna w filmach tego publicystycznego nurtu polskiego kina nie była jednak całkowicie pomijana.
I tak: Barwy ochronne Krzysztofa Zanussiego były kręcone niemal całkowicie kamerą "z ręki", co w tamtym czasie było swego rodzaju novum i wiązało się z określonym efektem formalnym, podporządkowanym głównym założeniom filmu, by wprowadzić do obrazu element naturalności.
W Wodzireju Feliksa Falka najważniejszym elementem filmu, jak mówił Kłosiński Bożenie Janickiej, stała się osobowość głównego bohatera, postaci kreowanej przez Jerzego Stuhra.
"Stuhr w 'Wodzireju' ma w sobie przez cały czas taki napędzający go mały motorek" - mówił Kłosiński. - "Jego szybkie drobne kroczki tworzą specyficzny rytm, któremu towarzyszy inny rodzaj rytmu, jaki tworzy "przemienność scen jaśniejszych i ciemniejszych."
W filmie Bez znieczulenia Andrzeja Wajdy zaś, zdjęcia są celowo "brudne", bo - jak mówi ich autor
"była to opowieść o niełatwych chwilach dziennikarza, więc starałem się, żeby zdjęcia miały charakter jakby reporterski, żeby były niespokojne, niestaranne." (wywiad Andrzeja Wojnacha, "Film" 49/1979)
Film ten był robiony kamerą "z ręki", podobnie jak Spirala i Barwy ochronne, by nadać złudzenie autentyzmu i by żywość kamery zrównoważyła dużą ilość dialogów, mówi w tym wywiadzie Kłosiński.
Mniej publicystyczne niż kino moralnego niepokoju filmy Wajdy dawały operatorowi większe pole do popisu. W Pannach z Wilka - wyjaśnia autor zdjęć w tej samej rozmowie - "obraz musiał być spokojny, oddający nastrój gorącego lata". Tak jak w Kronice wypadków miłosnych, gdzie Edward Kłosiński szukał "klucza wizualnego w starych fotografiach" (wywiad Marcina Sułkowskiego "Kino" 4/1998), chcąc oddać wyidealizowany przez pamięć świat, który już nie istnieje. W tym filmie autor zdjęć w wyjątkowy sposób traktował kontrast między światłem i cieniem.
"Prawdopodobnie student w szkole filmowej dostałby dwóję za niewłaściwy balans wnętrza z plenerem" - mówił Kłosiński swojemu rozmówcy - "ale ja specjalnie, wbrew regułom, pracując we wnętrzu rozświetlałem plener aż do granic czytelności. Z tym, że to nie jest moje odkrycie, tak się od czasu do czasu robi na całym świecie. Poza tym stosowanie pewnych filtrów powoduje, że jasne punkty jeszcze bardziej się rozjaśniają i np. biała sukienka na tle pejzażu staje się prawie taka jak mgła, traci swą materialność, konkretność. W obu przypadkach chodziło mi o to, żeby obraz nie był w oczywisty sposób technicznie zdefiniowany, ale by było w nim coś nieuchwytnego, coś co sprawia, że raczej domyślamy się materii niż ją widzimy."
Wyreżyserowany, podobnie jak dwa wymienione wcześniej filmy, także przez Andrzeja Wajdę Człowiek z marmuru, był dla operatora całkiem odmiennym wyzwaniem. Zdjęcia niektórych sekwencji tego filmu były realizowane w świadomie użytej manierze socrealistycznej, podpatrzonej w filmach dokumentalnych tamtego okresu, gloryfikujących wielkie budowy, jak rurociąg, czy kombinat w Nowej Hucie. Zdjęcia zaś innych sekwencji utrzymane są w manierze odmiennej, charakterystycznej dla propagandy sukcesu lat 70., dzięki zastosowaniu której np. Warszawa wygląda "jakby to było miasto z europejskim sznytem". Dopiero zderzenie obu tych stylów nadaje filmowi aspekt ironiczny, który był zamierzeniem reżysera.
Ciekawym doświadczeniem zawodowym była dla Kłosińskiego praca z wybitnym dokumentalistą, Wojciechem Wiszniewskim, przy jego jedynym filmie fabularnym Historia pewnej miłości, który poniekąd właśnie za "wydobycie aspektu ironicznego" na blisko dziesięć lat trafił, decyzją cenzora, "na półkę".
"Jestem szczęśliwy, że udało mi się zrobić z nim ten film" - mówił Kłosiński Marcinowi Sułkowskiemu. - "Wojtek miał wspaniałe 'krzywe oko' wychwytujące absurdalność naszej małej stabilizacji. W tym filmie były wszystkie elementy małego realizmu, ale tak użyte, że w sumie dawały jakąś nadwartość kompromitującą i ten model życia i to, żeśmy się wszyscy na to godzili."
Na przełomie lat 70. i 80. Edward Kłosiński zaczął dzielić swój czas na pracę w Polsce i za granicą, przede wszystkim w RFN i Austrii, często pracując jako operator produkcji telewizyjnych.
Jest autorem zdjęć wielu filmów Petera Keglevića, w tym cieszącej się sporą popularnością komedii muzycznej z elementami fantastyki Magiczne pałeczki z 1987 i Axela Cortiego, m.in. do znanego polskiemu widzowi {C} miniserialu Drobne kobiece pismo. Pracował także jako jeden z operatorów przy filmie Europa Larsa von Triera.
Filmografia
etiudy:
- 1965 - Przygoda, reż. Raszko Uzunow
- 1965 - Zdarzenie, reż. Marek Piestrak
- 1966 - Dzień zwycięstwa, reż. Marek Piestrak
- 1966 - Niebo, reż. Juan Manuel Torres
- 1966 - Wygrana, przegrana, reż. Raszko Uzunow, zdj. ze Sławomirem Idziakiem
- 1968 - Czy państwo gracie, reż. Juan Manuel Torres
filmy dokumentalne i krótkometrażowe:
- 1969 - Jacek Mierzejewski reż. Jerzy Mierzejewski, (zdj. z Mieczysławem Lewandowskim)
- 1970 - Spojrzenie, reż. Sławomir Idziak
- 1970 - Na dobranoc, reż. Janusz Zaorski
- 1971 - Dekameron 40 czyli cudowne przytrafienie pewnego nieboszczyka, reż. Jan Budkiewicz
- 1971 - Mateo Falcone, reż. Jan Budkiewicz
- 1971 - Meta, reż. Antoni Krauze (premiera 1980)
- 1972 - Hipoteza, reż. Krzysztof Zanussi
- 1973 - Sobie król, reż. Janusz Leski
- 1973 - Śledztwo, reż. Marek Piestrak
- 1973 - Żółw reż. Andrzej Kotkowski
- 1977 - Umarła klasa, reż. Andrzej Wajda
- 1979 - Pogoda domu niechaj będzie z tobą..., reż. Andrzej Wajda
- 2004 - Jaki jest z bliska, reż. Katarzyna Maciejko-Kowalczyk
filmy fabularne:
- 1972 - Uciec jak najbliżej, reż. Janusz Zaorski
- 1972 - Iluminacja, reż. Krzysztof Zanussi
- 1974 - Historia pewnej miłości, reż. Wojciech Wiszniewski (godzinny film fabularny - premiera 1980)
- 1974 - Sędziowie. tragedya, reż. Konrad Swinarski (film godzinny)
- 1974 - Ziemia obiecana, reż. Andrzej Wajda (zdj. współaut. Witold Sobociński, Wacław Dybowski)
- 1975 - Ziemia obiecana, serial tv, reż. Andrzej Wajda (zdj. z Witoldem Sobocińskim i Wacławem Dybowskim)
- 1975 - Strach, reż. Antoni Krauze (film godzinny)
- 1976 - Polskie drogi, reż. Janusz Morgenstern, serial tv, zdj. odc 1-6 (zdj. odc. 7-11 Witold Adamek) (nagrody: 1978 - Nagroda Przewodniczącego ds. Radia i Telewizji, I stopnia)
- 1976 - Barwy ochronne, reż. Krzysztof Zanussi (nagrody: 1977 - Gdańsk, Festiwal Polskich Filmów Fabularnych, nagroda za zdjęcia)
- 1976 - Człowiek z marmuru, reż. Andrzej Wajda
- 1977 - Pokój z widokiem na morze, reż. Janusz Zaorski
- 1977 - Wodzirej, reż. Feliks Falk
- 1977 - Spirala, reż. Krzysztof Zanussi (nagrody: 1979 - Panama, Międzynarodowy Festiwal Filmowy, nagroda za zdjęcia)
- 1978 - Bez znieczulenia, reż. Andrzej Wajda
- 1978 - Zaległy urlop, reż. Janusz Zaorski, (film godzinny, zdj. wspólnie z Januszem Kalicińskim)
- 1979 - Panny z Wilka, reż. Andrzej Wajda
- 1979 - Szansa, reż. Feliks Falk (także współautor dialogów)
- 1980 - Die Jahre vergehen, reż. Peter Keglevic, film tv
- 1980 - Z biegiem lat, z biegiem dni... , reż. Andrzej Wajda, Edward Kłosinski (zdj. wspólnie z Witoldem Adamkiem)
- 1981 - Dziecinne pytania, reż. Janusz Zaorski
- 1981 - Człowiek z żelaza, reż. Andrzej Wajda
- 1982 - Matka królów, reż. Janusz Zaorski (zdj. wspólnie z Witoldem Adamkiem)
- 1982 - Bella donna, reż. Peter Keglević
- 1983 - Die Grünstein-Variante, reż. Bernhard Wicki
- 1984 - Eine blassblaue Frauenschrift / Drobne kobiece pismo, reż. Axel Corti
- 1984 - Der Bulle und das Mädchen, reż. Peter Keglević
- 1985 - Pattbergs Erbe, reż. Marianne Lüdcke
- 1985 - Sansibar oder der letzte Grund, reż. Bernhard Wicki
- 1985 - Ga, ga. Chwała bohaterom, reż. Piotr Szulkin
- 1985 - Kronika wypadków miłosnych, reż. AndrzejWajda
- 1986 - Magic Sticks / Magiczne pałeczki, reż. Peter Keglević
- 1987 - Dekalog, reż. Krzysztof Kieślowski, cykl filmów tv, zdj. do części Dekalog dwa
- 1988 - And The Violins Stopped Playing, reż. Alexander Ramati
- 1989 - herzlich willkommen, reż. Hark Bohm
- 1989 - Modrzejewska, reż. Jan Łomnicki, serial tv
- 1989 - Der Skipper, reż. Peter Keglević
- 1990 - Życie za życie. Maksymilian Kolbe, reż. Krzysztof Zanussi
- 1991 - Europa, reż. Lars von Trier (współautor zdj. Henning Bendtsen, Jean-Paul Meurisse)
- 1991 - Kuchnia polska, reż. Jacek Bromski (zdj. wspólnie z Januszem Gauerem)
- 1991 - Kuchnia polska, reż. Jacek Bromski, serial tv, zdj. odcinki 1-2 (wspołautor zdjęć: Janusz Gauer)
- 1991 - Der grosse Bellheim / Wielki Bellheim, reż. Dieter Wedel, serial tv
- 1992 - Trois couleurs: Blanc / Trzy kolory: Biały, reż. Krzysztof Kieślowski (także konsultacja scenariuszowa)
- 1994 - Der Schattenmann, reż. Dieter Wedel, serial tv
{C} - 1995 - Pestka, reż. Krystyna Janda
- 1996 - Opowieści weekendowe, reż. Krzysztof Zanussi, cykl filmów tv, zdj. do części: Damski interes, Słaba wiara, Urok wszeteczny, Skarby ukryte
- 1997 - Un air si pur... / Ostatni rozdział, reż. Yves Angelo
- 1997 - Der König von St. PaulI, reż. Dieter Wedel serial tv (zdj. wspołaut. Franz Rath, Gerard Vandenberg)
- 1998 - Gloomy Sunday - ein Lied von Liebe und Tod / Gloomy Sunday - Pieśn o miłości i śmierci, reż. Rolf Schübel (nagrody: 1999 - Bawarska Nagroda Filmowa w kategorii najlepsze zdjęcia)
- 1998 - Liebe Mich bis in den Tod, reż. Michael Keusch
- 1999 - Tydzień z życia mężczyzny, reż. Jerzy Stuhr
- 1999 - Abschied - Brechts letzter Sommer / Pożegnanie, reż. Jan Schütte
- 2000 - Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową, reż. Krzysztof Zanussi (nagrody: 2001 - Orzeł, Polska Nagroda Filmowa, nominacja w kategorii najlepsze zdjęcia, za rok 2000)
- 2000 - Chopin. Pragnienie miłości, reż. Jerzy Antczak (nagrody: 2003 - Houston, WorldFest Independent Film Festival, Golden Award dla najlepszych zdjęć)
- 2001 - Suplement, reż. Krzysztof Zanussi
- 2002 - Gebürtig, reż. Robert Schindel, Lukas Stepanik
- 2002 - Pogoda na jutro, reż. Jerzy Stuhr (nagrody: 2004 - Bitola, Międzynarodowy Festiwal Operatorów Filmowych "Manaki Brothers", nagroda publiczności)
- 2002 - Superprodukcja, reż. Juliusz Machulski
- 2002 - Supertex, reż. Jan Schütte
- 2003-2004 - Męskie - żeńskie serial tv, reż. Krystyna Janda, zdj. do odcinków Buty, Aktorka, Danie świąteczne (pozostałe zdj. Witold Sobociński)
- 2004 - Vinci, reż. Juliusz Machulski
- 2005 - Fale, reż. Maciej Dejczer (trzyczęściowy cykl, nieukończony) część pt. Wyjazd
- 2005 - Solidarność, solidarność, film wg pomysłu Andrzeja Wajdy składający się z 13 etiud różnych reżyserów, zdj. do części Sushi, reż. Juliusz Machulski, Czołgi, reż. Krzysztof Zanussi, Krótka historia jednej tablicy, reż. Feliks Falk, Człowiek z nadziei, reż. Andrzej Wajda
- 2005 - Persona non grata, reż. Krzysztof Zanussi
- 2006 - Wszyscy jesteśmy Chrystusami, reż. Marek Koterski
- 2006 - Old Love, reż. Jan Schütte - w realizacji
spektakle Teatru Telewizji:
- 1977 - Ostatnie dni Michaiła Bułhakowa, reż. Maciej Wojtyszko
- 1977 - Sędziowie Stanisława Wyspiańskiego, reż. Konrad Swinarski
- 1978 - Noc listopadowa Stanisława Wyspiańskiego, reż. Andrzej Wajda, współpraca reż. Edward Kłosiński
- 1994 - Na szkle malowane Ernesta Brylla, reż. Krystyna Janda
- 1995 - Amfitrion Heinricha von Kleista, reż. Michał Kwieciński
- 1996 - Tristan i Izolda Ernesta Brylla, reż. Krystyna Janda
- 1998 - Fizjologia małżeństwa Honoré de Balzaca, reż. Krystyna Janda
- 1999 - Skowronek Jeana Anouilha, reż. Krzysztof Zanussi
- 1999 - Od czasu do czasu Alana Aycbourna, reż. Juliusz Machulski
- 2000 - Związek otwarty Dario Fo i Franco Rame, reż. Krystyna Janda
- 2001 - Zazdrość Esther Vilar, reż. Krystyna Janda (nagrody: 2002 - Sopot, Krajowy Festiwal Teatru Polskiego Radia i Teatru TV "Dwa Teatry" - nagroda za zdjęcia)
- 2002 - Porozmawiajmy o życiu i śmierci Krzysztofa Bizio, reż. Krystyna Janda
- 2003 - Śluby panieńskie czyli magnetyzm serca Aleksandra Fredry, reż. Krystyna Janda
- 2003 - 19. Południk Juliusza Machulskiego, reż. Juliusz Machulski
Ponadto współpraca operatorska lub praca w charakterze operatora kamery:
etiudy filmowe:
- 1964 - Propozycja, reż. Jerzy Wojciech Wójcik, zdj. Jan Hesse
- 1967 - Nocna wizyta, reż. Jerzy Wojciech Wójcik, zdj. Ryszard Kuziemski
- 1967 - Wagary, reż. Jacek Butrymowicz, zdj. Sławomir Idziak
filmy fabularne:
- 1969 - Sąsiedzi reż. Aleksander Ścibor-Rylski, zdj. Kurt Weber
- 1970 - Brzezina, reż. Andrzej Wajda, zdj. Zygmunt Samosiuk
- 1970 - Dzień listopadowy, reż. Edward Żebrowski, zdj. Zygmunt Samosiuk
- 1970 - Lokis. Rękopis profesora Wittembacha, reż. Janusz Majewski, zdj. Stefan Matyjaszkiewicz
- 1971 - Jeszcze słychać śpiew i rżenie koni... , reż. Mieczysław Waśkowski, zdj. Sławomir Idziak
- 1972 - Zabijcie czarną owcę, reż. Jerzy Passendorfer, zdj. Stefan Pindelski
Autor: Ewa Nawój, sierpień 2006; aktualizacja: styczeń 2008.
