Studia artystyczne rozpoczął w Szkole Sztuk Pięknych w Charkowie, do której uczęszczał do 1918 roku. Należał tam do awangardowego Związku Siedmiu i Grupy 7+3. W okresie 1920-1923 przebywał w Stambule, gdzie został członkiem Związku Rosyjskich Malarzy; zarobkowo trudnił się wówczas wykonywaniem dekoracji teatralnych. Studia kontynuował w latach 1923-1926 w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie pod kierunkiem Tadeusza Pruszkowskiego i Władysława Skoczylasa. Pracował także w zakładzie ceramicznym Andrzej Wojnacki-Kazimierz Czechowski. Podróż, jaką odbył w 1930 do Włoch i północnej Afryki, znalazła odzwierciedlenie w motywach i stylistyce jego prac z lat 30. W okresie 1933-1934 uzupełnił studia w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. W latach 1937-1939 prowadził w macierzystej uczelni zajęcia z rysunku wieczornego. W 1939 wyjechał do Nowego Jorku, by przygotować pawilon polski na Wystawę Światową. Wybuch wojny spowodował, iż pozostał w Stanach Zjednoczonych; w 1943 zamieszkał w Trenton, New Jersey.
Cybis uczestniczył w zbiorowych ekspozycjach w Polskim Klubie Artystycznym (1927), Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych (1928, 1929, 1932) i Instytucie Propagandy Sztuki (1933, 1936, 1937) w Warszawie, wziął udział w Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu (1929) oraz w wystawach Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie (1930), Musée Roth w Genewie (1931), Brooklyn Museum w Nowym Jorku (1933), Galerii Trietiakowskiej w Moskwie (1933); prezentował swe prace na XIX Międzynarodowym Biennale Sztuki w Wenecji (1934), w Carnegie Institute w Pittsburghu (1934, 1938), w Baltimore (1935), Monachium (1935), San Francisco (1936), Helsinkach (1936), Amsterdamie (1936), City of Manchester Art Gallery i Brighton Art Gallery (1940) oraz w Instytucie Sztuki w Detroit (1945).
Początek drogi twórczej Cybisa wyznaczały zainteresowania rzeźbiarskie, do których artysta powrócił - zmieniając stosowane medium - po osiedleniu się w Ameryce. Związki Cybisa z awangardowymi środowiskami znalazły odzwierciedlenie w postkubistycznych kompozycjach o nieciągłej, arbitralnie budowanej przestrzeni obrazowej i płaskich niczym kartonowe kulisy, zgeometryzowanych formach; zawarty w tych pracach dowcip, nuta ironii i kpiarskie przymrużenie oka wskazują na dadaistyczny rodowód (Kompozycja architektoniczna ze złotym lwem, 1920-1922; Kompozycja architektoniczna z fryzjerem). O asymilacji sztuki Fernanda Légera świadczą natomiast obrazy o groteskowej wymowie, których strukturę tworzą addytywnie dodające się cylindryczne kształty (Kobieta lekkich obyczajów, 1920-1922). Groteskowa deformacja zdominowała także rysunki, jakie wykonywał Cybis w czasie swego pobytu w Stambule (Turecki dom publiczny, Kompozycja fantastyczna). Postacie manekinów, jakie zaludniły kompozycje rysowane przez artystę - najczęściej sangwiną - w 1925, dają wyraz nowemu ukierunkowaniu zainteresowań w stronę włoskiego "malarstwa metafizycznego"; tłem tych ewokujących nadrealną poetykę przedstawień są pejzaże z Kazimierza nad Wisłą, gdzie profesor Pruszkowski urządzał letnie plenery dla swych uczniów (Zabawa manekinów, 1925; Manekin w kapeluszu, 1925).
Studia w pracowni Pruszkowskiego były przełomowym okresem w kształtowaniu się postawy twórczej Cybisa. Artysta przyłączył się do grona studentów Pruszkowskiego, którzy w 1925 utworzyli Bractwo św. Łukasza wzorowane na średniowiecznym cechu rzemieślniczym. Kierując się zasadami estetyki swego mistrza Cybis - podobnie jak pozostali "łukaszowcy" - poszukiwał inspiracji w sztuce muzealnej, dążył do perfekcji warsztatowej i opanowania dawnych technologii malarskich. Werystyczne ujęcie cechuje wykonane w tym okresie portrety, które odsyłają do norm holenderskiego realizmu (Stary Żyd, ok. 1925; Chłopiec podający farby). Najsilniejszych impulsów twórczych dostarczyła Cybisowi jednak tradycja wczesnego renesansu, obrazy mistrzów sieneńskich i florenckich (Portret żony, ok. 1925). W 1934, po włączeniu się Bractwa do Bloku Zawodowych Artystów Plastyków, artysta został członkiem zarządu. Swej tradycjonalistycznej postawie dał wyraz w stylizowanych według szesnastowiecznych wzorów wizerunkach łowickich chłopów, w których linearnie ujęte formy dopełnia subtelny modelunek światłocieniowy (cykl Typy łowickie, 1925-1926); dekoracyjnie potraktowane ludowe pasiaki wzbogacają złociste chusty i tła. Pod koniec lat 20. pogłębiła się niepokojąca ekspresja obrazów Cybisa; proporcje postaci uległy wysmukleniu zgodnie z kanonem szesnastowiecznego malarstwa niemieckiego; ekspresja twarzy stała się bardziej wyrazista i zbliżona do portretów dawnych Flamandów, zaś opustoszałe wnętrza nabrały nadrealnego charakteru (Portret dziewczyny - Stefa, ok. 1927; Staruszka, ok. 1927). Parafrazy i pastisze dawnych arcydzieł i konwencji obrazowania nabrały bardziej wyrafinowanego charakteru, stały się integralnym elementem niepowtarzalnego stylu artysty (Macierzyństwo, 1926; Toaleta, 1928). W niektórych kompozycjach figuralnych nasilił się ton groteski (Chłopiec siedzący na drzewie, ok. 1927; Portret kobiety w kapeluszu, ok. 1930; Gazeciarka, 1935-1936), w innych nastrój wewnętrznego napięcia i niepokojącego zawieszenia (Primavera, 1936). Badacze wskazują tu na stylistyczne analogie ze sztuką niemieckiej Nowej Rzeczowości. Technologiczne eksperymenty znalazły wyraz przede wszystkim w obrazach zawierających reminiscencje z podróży do Afryki (Kaktusy, 1931; Mamruka, 1930). Cybis wprowadził w tych kompozycjach efekty fakturalne imitujące materialne jakości odtwarzanych przedmiotów: wypolerowane płaszczyzny, elementy reliefowe, złocenia, domieszki piasku do podkładu naśladującego tynk, tkaniny wklejane w partie ubiorów (Spotkanie, 1931) Gama barwna jest tu zmatowiała, podbita szarością, ograniczona do pastelowych tonacji (Ulica w Tripoli, 1931). W grubo nałożonej na płótno materii malarskiej Cybis modelował zdeformowane głowy kobiece o nadnaturalnych wymiarach. Wrażenia z podróży po Włoszech utrwalił natomiast artysta w serii rysunków ukazujących ciasną zabudowę małych miasteczek i rozległe widoki skalistych morskich zatok, spiętrzone wzgórza porośnięte winoroślami i górskie pasma; te opustoszałe, jakby wyludnione krajobrazy ewokują nadrealny nastrój.
Od ok. 1934 Cybis zajmował się głównie malarstwem monumentalnym, m.in. wraz z Janem Zamojskim wykonał w latach 1934-1937 fresk Bolesław Chrobry wytyczający granice Polski na Odrze w gmachu Wojskowego Instytutu Geograficznego w Warszawie, zaś w latach 1937-1939 plafon Polskie niebo w auli Gimnazjum im. Józefa Piłsudskiego Gdańskiej Macierzy Szkolnej w Gdańsku. W 1936 pokrył reliefowymi dekoracjami o afrykańskich motywach - wykonanymi z plastycznej masy własnego pomysłu - wnętrza baru na statku m/s Batory. W 1937 otrzymał dyplom honorowy jako autor fresku Obfitość zdobiącego plafon portyku polskiego pawilonu na światowej wystawie Sztuka i Technika w Paryżu. W pawilonie polskim otwartym na wystawie światowej w Nowym Jorku w 1939 wykonał wspólnie z żoną Marią freski Polacy walczący o niepodległość Ameryki oraz Centralny Okręg Przemysłowy i Gdynia. Był także współtwórcą siedmiu obrazów namalowanych z okazji tej ekspozycji przez członków Bractwa św. Łukasza (Bolesław Chrobry witający Ottona III pielgrzymującego do grobu św. Wojciecha w Gnieźnie. Rok 1000; Chrzest Litwy. Rok 1386; Nadanie przywileju zwanego Jedlneńskim. Rok 1430; Unia Lubelska. Rok 1569; Konfederacja Warszawska. Uchwała o wzajemnej tolerancji wyznań religijnych; Odsiecz Wiednia. Rok 1683; Konstytucja 3 Maja. Rok 1791). W Stanach Zjednoczonych zajął się ceramiką artystyczną; wytwarzał ją w założonej przez siebie w Trenton w stanie New Jersey fabryce Cordey China Inc. i studiu eksperymentalnym Cybis Porcelain Art.
Autor: Irena Kossowska, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, kwiecień 2003.
