Reżyser filmowy - dokumentalista, urodzony w Kościeniewiczach w 1922. Zmarł w Warszawie w 2003.
Zanim w 1955 ukończył reżyserię w łódzkiej szkole filmowej, Bohdan Kosiński był od końca II wojny światowej do 1950 zawodowym wojskowym, służył w marynarce wojennej. Wcześniej zaś, od początku wojny związany był z podziemnym PPS-Lewicą oraz spółdzielczością spożywców "Społem". Po ukończeniu studiów trafił na rok do Polskiej Kroniki Filmowej. Od 1956 do 1987 związany z warszawską Wytwórnią Filmów Dokumentalnych. Współpracował także z wytwórnią Czołówka, Telewizją Polską, wykładał w latach 1975-78 w PWSFTviT w Łodzi, w latach 1982-88 na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Od powstania w 1990 Studia Filmowego "Kronika" realizował tutaj większość filmów. Od 1966 działał w Stowarzyszeniu Filmowców Polskich, pełnił w nim m.in. funkcje wiceprzewodniczącego ZG oraz przewodniczącego zarządu sekcji filmu dokumentalnego. Członek PZPR w latach 1948-1976. Z partii wystąpił po wydarzeniach czerwcowych. Uczestnik opozycji przedsierpniowej, współpracownik KOR, a potem "Solidarności".
Nagrodzony w 1998 Smokiem Smoków na Krakowskim Festiwalu Filmów Krótkometrażowych za wybitne osiągnięcia w dziedzinie filmu dokumentalnego.
Zainteresowania społeczne Bohdana Kosińskiego, które zaprowadziły go do organizacji lewicowych, a po wojnie kazały związać się z rządzącymi Polską komunistami, nie były jedynymi. Jeszcze sprzed wojny datuje się jego fascynacja kinem i... astronomią. Ta ostatnia jednak, zbyt odległa od rzeczywistości, przegrała z kinem, a potem bliższym życiu dokumentem. Kosiński trafił do Polskiej Kroniki Filmowej i Wytwórni Filmów Dokumentalnych (WFD) w chwili przełomu politycznego. System stalinowski upadał, zaczynała się odwilż i Kosiński, wcześniej zafascynowany budową socjalizmu w stylu stalinowskim, jak wielu Polaków, którzy rewidowali swoje poglądy na stalinizm, zabrał się za jego reperację. W poświęconym mu filmie Antoniego Krauzego Dlatego zrobiłem ten film Bohdan Kosiński mówi, że jak jednemu z budowniczych Nowej Huty, bohaterowi jego głośnego filmu Budowałem miasto, jemu się też "początkowo podobało, co się w tym kraju działo".
Najpierw było wskazywanie na błędy i wypaczenia, by użyć słów wtedy powszechnych, a także mówienie prawdy, w takim duchu, by pozostawać wiernym lewicowym poglądom społecznym. Bardzo szybko jednak okazać się miało, że prawda bywa niewygodna. Bardzo szybko, bo już jego debiutancki film (Lubelska starówka) zderzający nędzę z komentarzem o pięknie zabytków miasta sprawił, że Władysław Gomułka w 1957 dawał ten film za przykład nieodpowiedzialnej działalności rewizjonistów. A historyczny film 100 Lat, zrealizowany w 1963, w setną rocznicę Powstania Styczniowego, przeleżał na półkach do powstania "Solidarności", gdyż znalazły się w nim komentarze i sceny niezgodne z aktualną linią propagandy partyjnej, choć sam Kosiński był nawet długoletnim sekretarzem komórki partii w WFD, a lewicowe poglądy nakazywały mu realizować filmy takie, jak Czerwony - Rewolucyjny - Warszawski czy Z Księgi Polaków (poświęcony udziałowi Polaków w Rewolucji Październikowej), które z dzisiejszego punktu widzenia są gloryfikowaniem ludzi działających raczej na szkodę niż na korzyść niepodległości Polski. Filmy te, należące do jednego z głównych nurtów twórczości Kosińskiego, nie były jednak tylko oddaniem cesarzowi co cesarskie, stanowiły fragment szerszych zainteresowań historycznych reżysera, który przywiązywał wielką wagę do poszukiwań archiwalnych, uważając filmową pracę dokumentacyjną za równorzędną pracy historyka. W 1969 mówił, że wartością filmu dokumentalnego jest to, że "stał on się także narzędziem badania i poznawania najnowszej historii kraju" ("Film" 12/69). Poszukiwaczem "prawdziwego kształtu przeszłości". A także, co znalazło wyraz m.in. w ostatnim filmie Salwa, oddaniem hołdu tym ludziom, którzy jak bohaterowie tego filmu "oddali życie dla wielkiej sprawy, czystej idei czy spełnienia nakazu sumienia" (T. Szyma "Kino" 4/2001).
W książce Chełmska 21 (Warszawa 2000) Kosiński tłumacząc, dlaczego został dokumentalistą, powiedział m.in., że może chodziło mu o to, by być blisko ludzi, a może za swoim mistrzem Jerzym Bossakiem traktował film jako służbę publiczną. Przywołał opinię Bossaka, że film ma "przedstawione fakty interpretować", co dla niego jako reżysera było równoznaczne ze stwierdzeniem, że autor "ma obowiązek wyrazić własne zdanie (...) niezależne od nakazów obowiązującej (...) ideologii". Nie może stosować także uników i przemilczeń. Dlatego, jak powiedział w filmie Antoniego Krauzego, po zatrzymaniu przez cenzurę 100 Lat, stał się "buntownikiem mimo woli". A potem, po wydarzeniach marcowych 1968, kiedy to zajął się losem uwięzionych studentów, buntownikiem świadomym. Autorem takich głośnych filmów społecznych, jak Na torach, które na progu epoki gierkowskiej były krzykiem przeciwko poniżaniu człowieka, jak Zegarek, podsumowanie tej epoki fikcji, jak poświęcony zinstytucjonalizowanej przemocy Szkic etnograficzny, wreszcie jak Budowałem miasto, najgłośniejszy film Kosińskiego (do którego fragmentu odwołał się Andrzej Wajda w Człowieku z marmuru) i przez niego samego uznany za najważniejszy w dorobku twórczym. Film, w którym dokonywał poprzez postaci bohaterów, ojca - budowniczego Nowej Huty (nowego wspaniałego świata) i syna, któremu dzieło ojca się nie podoba i szuka swego miejsca gdzie indziej, podsumowania dotychczasowego dorobku rządzonej przez komunistów Polski. Wypadło zdecydowanie niekorzystnie: "Jeśli starzy nie potrafili czynem dowieść słuszności swych idei, młodzi mają prawo wcielać w życie idee własne" - komentował reżyser ("Film" 33/72).
Kosiński, zapytany (R. Grzela Chełmska 21), dlaczego uznał ten film za najważniejszy, powiedział, że wydaje mu się, że była tam zapowiedź nowego etapu "przemian historycznych", czyli jak dopowiadają redaktorzy książki w nocie o filmie, zapowiedź przełomu i pojawienia się pokolenia "Solidarności". Młodych, zbuntowanych ludzi, którzy nie tylko krytykowali system, ale starali się go zmienić, jak młody bohater Budowałem miasto czy młodzież z filmu Homo Ludens "Z kroniki teatrów studenckich 71". Tak jak młodzi reżyserzy, Marcel Łoziński, Paweł Kędzierski, Krzysztof Kieślowski, którzy pojawili się wówczas w WFD. Bohdan Kosiński stał się ich głównym mentorem, wspierał ich boje z władzami i cenzurą, choć sam od końca lat 60, a szczególnie od 1976, kiedy związał się z KOR, miał kłopoty i wiele jego filmów nie mogło powstać lub nie zostało dokończonych, jak filmy o hippisach (Życie z 1969 roku i Bez celu z 1971 roku). Był kronikarzem "Solidarności" od chwili jej powstania, aż po ponowne pojawienie się na scenie w 1989. Zrealizował wiele filmów, które na bieżąco dokumentowały istnienie i działalność pierwszego w obozie komunistycznym wolnego związku zawodowego (Narodziny Solidarności, Poręczenie, Wzywamy was), zorganizował ekipę, która w stanie wojennym nielegalnie prowadziła dalszą dokumentację, a ze zrealizowanych wówczas materiałów oraz zarejestrowanych po upadku komunizmu wypowiedzi tych samych działaczy "Solidarności" powstał w 1993 głośny Przerwany film, gorzkie podsumowanie "epoki burzy i naporu". Film, w którym, jak napisał Tadeusz Sobolewski ("Kino" 2/95), udało się Kosińskiemu pokazać "ideę Solidarności w stanie czystym".
Prawie wszyscy, którzy pisali o twórczości Bohdana Kosińskiego wskazywali na jedność jego postawy życiowej i twórczej. Kosiński nie realizował filmów za wszelką cenę, o czym świadczy choćby jego udział w powstaniu głośnych Robotników'80. Wymusił na szefach WFD wysłanie do strajkującej w sierpniu 1980 Stoczni Gdańskiej ekipy filmowej i choć sam nie dostał zgody na realizację filmu, pomógł (jako działacz opozycji) przełamać nieufność strajkujących wobec uznawanych przez nich za "reżimowych" filmowców. Trzeba dodać, że do Stoczni nie wpuszczono wtedy żadnej innej ekipy filmowej czy telewizyjnej z Polski, poza ekipą WFD.
Warto wspomnieć jeszcze jeden nurt twórczości Kosińskiego, który na pierwszy rzut oka wygląda na odległy od dwu pozostałych - filmy sportowe. Jednak tylko na pierwszy rzut oka takie filmy jak Trener, Bieg czy Temat sportowy są filmami o sporcie. Bardziej bowiem interesuje reżysera współpraca z innymi, czy psychologia, jak w tym ostatnim filmie, którego akcja dzieje się na bokserskich mistrzostwach Polski. Jednak w filmie mistrzostw nie zobaczymy. Zobaczymy za to młodego boksera, który w pierwszej walce trafił na mistrza olimpijskiego. Czy będzie z nim walczył, czy zrezygnuje? Kosiński komentował: "Intencja była taka, że trzeba podjąć walkę nawet kiedy szans na wygranie nie ma". Tak mógłby skomentować wiele innych zrealizowanych przez siebie filmów.
Filmografia
Filmy dokumentalne:
- 1956 Lubelska starówka. Kontrast między pięknymi domami i nieodbudowanymi fragmentami Starówki w Lublinie, gdzie w fatalnych warunkach gnieżdżą się ludzie. Jeden z pierwszych filmów "czarnej serii".
- 1957 Warszawska szopka (scenariusz i realizacja z J. Dmowskim). W satyryczny sposób przedstawiający bolączki Warszawy. Kolejny film z "czarnej serii".
- 1958 Miasto na wyspach (realizacja z J. Dmowskim). Stolica jako pusty, mimo wielu lat po wojnie nieodbudowany obszar, na którym wznoszą się jedynie wyspy nowych osiedli budowane na krańcach miasta. Głośny film "czarnej serii".
- 1959 Trzech panów z Zamościa. Miasto Zamość. Film o charakterze turystyczno-krajoznawczym.
- 1960 Pamiętnik jego wysokości. Satyryczne wspomnienie postaci Alfreda Potockiego, hrabiego i namiestnika cesarza Franciszka Józefa w Galicji.
- 1962 Czerwone i zielone. O roli kolorów w codziennym życiu.
- 1962 Kiedy były szwedy (realizacja z Szymonem Kobylińskim). Rysunki Szymona Kobylińskiego ilustrują historię "Potopu" szwedzkiego w Polsce.
- 1962 Z dokumentów walki. Historyczny, nt. walk polskich partyzantów podczas II wojny światowej.
- 1963 100 Lat. Zrealizowany w setną rocznicę Powstania Styczniowego 1863. Widziana "oczami" człowieka 100-letniego historia Polski. Cenzura zakwestionowała komentarz na temat wojny polsko-bolszewickiej i archiwalia z pogrzebu marszałka Józefa Piłsudskiego. Pokazany dopiero w 1980.
- 1964 Pani od konfliktów. Opowieść o pracy psychologa zatrudnionego w zakładzie pracy.
- 1964 Pauza. Film o zachowaniu dzieci podczas szkolnej przerwy.
- 1964 Przed wrześniem. Przywołujący wydarzenia ostatnich lat poprzedzających wybuch II wojny światowej.
- 1964 Zawodnicy. Analiza zachowań zawodników na boisku.
- 1965 Feldpost Osten 1942-1944 (scenariusz z A. Drożdżyńskim). Listy niemieckich żołnierzy. Wojna i okupacja ich oczami. Zrealizowany dla Wytwórni Filmowej "Czołówka".
- 1965 Kościuszko (scenariusz z A. Achmatowiczem). Sylwetka przywódcy powstania zrealizowana dla Wytwórni Filmowej "Czołówka".
- 1965 W Białymstoku. Reportaż z Białegostoku.
- 1966 Historia jednego zamku. Opowieść o dziejach zamku w Łańcucie.
- 1966 Moi znajomi. O Janie Skarbku Malczewskim, pierwszym polskim operatorze filmowym. (nagrody: 1966 - Kraków, Srebrny Lajkonik)
- 1966 Trener. O polskich lekkoatletkach, Ewie Kłobukowskiej i Irenie Kirszensztajn i ich trenerze Andrzeju Piotrowskim. Trudne relacje trener - zawodniczki.
- 1967 W starej Samarkandzie (realizacja z L. Krzyżańskim). Film o codziennym życiu i zabytkach 2000-letniej Samarkandy.
- 1967 Z Księgi Polaków. Opowieść o Polakach, uczestnikach Rewolucji Październikowej.
- 1967 Żelazna ręka (scen. i real. z Sz. Kobylińskim). Wyprodukowany przez łódzki SEMAFOR.
- 1968 Czerwony - Rewolucyjny - Warszawski (scenariusz ze Zbigniewem Szczygielskim). Opowieść o złożonym z Polaków pułku walczącym w Rewolucji Październikowej.
- 1968 Herold (scenariusz i realizacja z A. Piekutowskim). Dowcipna impresja zrealizowana w związku z olimpiadą w Meksyku w 1968. Aktorski.
- 1968 Płomień (realizacja z A. Piekutowskim). Zrealizowany w związku z olimpiadą w Meksyku w 1968. Symboliczny znicz olimpijski na tle obrazów codziennego życia.
- 1968 Wersal - Poczdam. Historyczny na temat polskich granic od czasu zakończenia I wojny światowej i traktatu wersalskiego po nowe granice nakreślone w Poczdamie po II wojnie światowej.
- 1969 Akcja B-2 (nagrody: 1969, ZHP)
- 1969 Bieg. O starcie polskiej sztafety 4 x 400 metrów. Analiza zachowania i współdziałania zawodników na bieżni. (nagrody: 1970 - Kranju/Jugosławia - III nagroda Brązowy Triglav; 1971 - Cortina d'Ampezzo, Nagroda Włoskiego Centrum Sportowego, Złoty Medal miast Vincenza, Werona i Beluno)
- 1969 Druga Wiosna Ludów. O powstaniu nowego ładu europejskiego po I wojnie światowej, zrealizowany na podstawie kronik. Od pierwszych dni I wojny światowej po traktat wersalski.
- 1969 Wietnam 1945-1969. Historia wojny wietnamsko-francuskiej i wietnamsko-amerykańskiej.
- 1970 Próba. Przedstawienie amatorskiego zespołu pantomimy działającego w domu kultury w Puławach.
- 1970 Tak się zaczęło. Opowieść o pobycie Lenina w Polsce.
- 1971 Na torach. Zbiorowy portret ludzi zatrudnionych przy naprawie torów. Mieszkających i żyjących w pociągu (nagrody: 1971 - Kraków, Złoty Lajkonik).
- 1971 Po Helsinkach przed Monachium (numer Polskiej Kroniki Filmowej 41 B).
- 1971 Wynik. Film na temat wyników w sporcie, jak je osiągać. (nagrody: 1973 - Zakopane, wyróżnienie na Turnieju Filmów Sportowych)
- 1972 Budowałem miasto (scenariusz z K. Jagiełło). Dwa spojrzenia na PRL. Ojciec, Szczepan Brzeziński - budowniczy Nowej Huty, syn - urodzony w tym mieście. Zderzenie ich spojrzenia na estetykę socrealistyczną, wartość tego co wtedy zbudowano. Ojciec widzi w Hucie ideał, nie podoba mu się Kraków, syn chciałby mieszkać w Krakowie. (nagrody: 1973 - Kraków, Złoty Lajkonik)
- 1972 Homo Ludens "Z kroniki teatrów studenckich 71". Występ teatru studenckiego STU z Krakowa i Teatru 77 z Łodzi na festiwalu teatrów studenckich. Próba przedstawienia poglądów młodzieży, która próbuje zrobić coś poza systemem.
- 1973 Nie życzcie mi sto lat (scenariusz z K. Jagiełło). Pożegnalne spotkanie z inżynierem, technologiem fabryki Elana. (nagrody: 1974 - Kraków, nagroda Muzeum Techniki NOT)
- 1974 Satysfakcja (scenariusz z S. Domagalską). Fragment pochodu pierwszomajowego z roku 1953, z materiałów PKF.
- 1974 Wspólny problem. Polska dyplomacja a proces odprężenia politycznego w Europie.
- 1976 Jeden przeciw dziesięciu. Hipotetyczna rywalizacja dziesięcioboisty Ryszarda Skowronka ze zwycięzcami Spartakiady z 1951.
- 1976 Szkic etnograficzny. Zrealizowany w więzieniu dla młodocianych w Sztumie. Oczami studenta resocjalizacji widziany represyjny system traktowania młodych skazanych.
- 1977 Bieg to zdrowie. Zrealizowany dla Wytwórni Filmów Sportowych i Turystycznych "Sportfilm".
- 1977 Zegarek. Rejestracja przebiegu przygotowań i wyboru w drodze skomplikowanego plebiscytu, pracownika roku w jednym z warszawskich przedsiębiorstw. Nagrodą... zegarek.
- 1978 Intervoyage repaires (Międzyrejsy). O stoczniach remontowych w Gdańsku, Gdyni, Szczecinie i Świnoujściu, zrealizowany na zlecenie przedsiębiorstwa handlu zagranicznego Navimor.
- 1978 Technical Craft. O produkowanych w polskich stoczniach statkach, zrealizowany na zlecenie przedsiębiorstwa handlu zagranicznego Navimor.
- 1978 Temat sportowy. Mistrzostwa bokserskie, nowicjusz Stanisław Kosicki trafia na mistrza olimpijskiego, Jerzego Rybickiego.
- 1978 Tenis stołowy - metodyka nauczania - uderzenia atakujące. Oświatowy, zrealizowany dla Wytwórni Filmów Sportowych i Turystycznych "Sportfilm".
- 1979 In old Gdańsk. Folder przedstawiający piękno miasta Gdańska.
- 1979 Jak wiele dróg. Historia grupy ludzi, którzy w poszukiwaniu miejsca w życiu osiedlają się w Bieszczadach.
- 1981 Narodziny Solidarności. Sierpień '80 i powstanie NSZZ "Solidarność".
- 1981 Poręczenie. Relacja z wydarzenia, które było pierwszym po Sierpniu '80 poważnym konfliktem z władzą. Aresztowanie Jana Narożniaka, który powielał tajny dokument prokuratora generalnego. Jedyna w historii polskiego filmu zaznaczona ingerencja cenzury.
- 1981 Wzywamy was. Zrealizowany podczas uroczystości odsłonięcia pomnika Grudnia '70 przed bramą nr 2 Stoczni Gdańskiej. Opowiadają świadkowie wydarzeń grudniowych.
- 1993 Przerwany film. Rozpoczęty w listopadzie 1982 w stanie wojennym. Wznowiony w 1993. Wspomnienia działaczy "Solidarności" o okresie legalnego jej działania, zderzone z ich opiniami z 1993.
- 1994 Pid Horoju - pod górą. Polacy odbudowują zniszczoną grekokatolicką łemkowską cerkiewkę w opustoszałej wsi, którą wysiedlono podczas akcji Wisła.
- 1996 Był taki prezydent. Oparty na archiwaliach, o życiu prezydenta Stanisława Wojciechowskiego.
- 1997 Dorsz, czyli Gdańskie miesiące. Dwanaście zdarzeń z dziejów i dnia dzisiejszego Gdańska.
- 1997 Jak Słupiacy gminy bronili. Powrót do sytuacji sprzed 25 lat, kiedy mieszkańcy wsi Słupia sprzeciwili się przeniesieniu siedziby gminy ze swojej miejscowości.
- 2000 Salwa. Pięć miniatur o losach obcych związanych z dziejami Polski: żołnierzy atamana Petlury, członka Rządu Narodowego w powstaniu styczniowym Białorusina Konstantego Kalinowskiego, austriackiego dezertera Ottona Schimka, i Rosjanina S. Nikiforowa, żołnierza oddziału Andrzeja Potiebni.
Bohdan Kosiński zrealizował także m.in. etiudy filmowe Za frontem (1954) i Chłopcy bez wczoraj (1955). Współpracował oraz sprawował opiekę artystyczną nad wieloma filmami. Najważniejszy to Robotnicy'80, zrealizowany w 1980 przez A. Chodakowskiego, A. Zajączkowskiego.
Bohdan Kosiński jest bohaterem filmu dokumentalnego Dlatego zrobiłem ten film, zrealizowanego przez Antoniego Krauzego w 2001.
Autor: Jan Strękowski, listopad 2003.