Pierwszą jego znaną pracą jest wykonana w 1683 roku dekoracja trzech sal przebudowanego w 1682 roku zamku Hohenaschau (Chimagau) w Górnej Bawarii. Następnie pracował na Morawach. Tu już jako samodzielny twórca i kierownik warsztatu 4 listopada 1688 roku ukończył prace powierzone mu przez arcybiskupa Ołomuńca - kardynała Karola hr. Liechtenstein-Castelkorn, za które otrzymał od zleceniodawcy dużą sumę pieniędzy i list pochwalny. Także na zlecenie arcybiskupa w kolejnych latach wykonał dekorację dziewięciu sal I piętra biskupiej rezydencji w Kromieryżu (zniszczone w pożarze 1752 roku), a następnie w 1692 zaprojektował i dekorował kaplicę św. Otylii przy kościele farnym w miejscowości Vyskov koło Ołomuńca. Już w tym czasie Fontana część przyjmowanych zamówień musiał zlecać swoim współpracownikom bowiem kontrakt na kromieryskie dekoracje wyraźnie precyzował, że mają być wykonane własnoręcznie przez Fontanę z wykorzystaniem tylko jednego współpracownika - brata Franciszka, a z pominięciem pozostałych. Najprawdopodobniej zaraz po zakończeniu dekoracji kaplicy św. Otylii Fontana przyjął pierwszą pracę zleconą mu przez klasztor norbertanów w Hradisku pod Ołomuńcem (dekoracja klatki schodowej w głównym budynku opactwa), z którym będzie związany do końca życia kolejno realizując prace dekoracyjne podejmowane przez klasztor.
W Polsce Fontana pojawił się po raz pierwszy w 1693 roku. Wtedy to podpisał w Krakowie kontrakt na wykonanie dekoracji kaplicy grobowej Morsztynów przy kościele farnym w Wieliczce pod Krakowem (zachowane fragmenty). Zapewne także w tym czasie zgodził się zrealizować najważniejszą swoją polską pracę - dekorację uniwersyteckiego kościoła św. Anny w Krakowie, który być może także częściowo projektował. Sporządzone przez rzeźbiarza rysunki dekoracji musiały być gotowe do wiosny 1695 roku. W tym czasie kierujący budową kościoła - ksiądz Sebastian Piskorski zanotował wydatki na pocztę do stiukatora do Ołomuńca, a także sprowadzenie trzech tek (?) z rysunkami - zapewne projektami Fontany. W zwyczaju artysty było wykonywanie modeli niektórych realizacji. Nie wiemy czy już wtedy powstały pierwsze modele elementów wyposażenia i architektury kościoła św. Anny. Dwie z takich prac Fontany zachowały się w Polsce. Model ołtarza św. Józefa z kościoła św. Anny służy dziś jako relikwiarz św. Jana Kantego w klasztorze klarysek w Starym Sączu, a drewniany model hełmu wieży kościoła przechowywany jest w zbiorach Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Baltazar Fontana wraz ze swoimi pomocnikami (m.in. bratem Franciszkiem Fontaną, Piotrem i Józefem z Mediolanu (?)) musiał przyjechać do Krakowa już na początku lipca 1695 roku, bowiem pierwsze wydatki na dekorację kościoła pochodzą z 9 tego miesiąca. W 1696 roku do warsztatu Fontany dołączyli pierwsi malarze: Paolo Pagani oraz zatrudniony przez księdza Piskorskiego, Karol Dankwart. Kolejny z współpracujących z Fontaną malarzy - Innocente Monti - przybył do Polski dwa lata później.
Prace dekoracyjne kościoła rozpoczęto od dekoracji prezbiterium (1695-96) a następnie kolejno realizowane były: dekoracja transeptu i umieszczone w nim ołtarze - św. Krzyża i św. Jana Kantego (1696), ołtarz główny (1696), a potem ołtarze w kaplicach bocznych i sklepienie nawy. Na końcu powstały rzeźby fasady kościoła, dekoracje tamburu i kopuły kościoła a także ostatnie dekoracje nawy głównej. Po przerwie spowodowanej wojną północną prace zostały ukończone w 1704 roku. Fontana był nie tylko ich kierownikiem i wykonawcą wszystkich robót ale także projektantem całej dekoracji i ołtarzy. Spośród wszystkich elementów wystroju kościoła stworzonych przez warsztat Fontany tylko konfesja św. Jana Kantego nie została zaprojektowana przez mistrza. Jej projekt wykonał (według inwencji podanej przez ks. Piskorskiego) nadworny malarz króla Jana III Sobieskiego Jerzy Siemiginowski.
W trakcie prac nad dekoracją kościoła św. Anny Fontana podjął się realizacji kilku mniejszych zamówień na terenie Krakowa i okolic. W czerwcu 1697 i w grudniu 1699 roku pracował dla Confraternita degli Italiani. Do ich kaplicy tzw. Włoskiej przy kościele franciszkanów w Krakowie zaprojektował nie zachowany ołtarz wykonany przez snycerza Wojciecha Brzeskiego i wykonał skromne dekoracje sklepienia. W tym samym 1699 roku wykonał wraz z pomocnikami trzy czarnomarmurowe, uzupełnione stiukiem, ołtarze do kościoła klarysek w Starym Sączu, a następnie w 1701 roku został zatrudniony przez klaryski krakowskie do dekoracji ich kościoła p.w. św. Andrzeja. Zamówienie na obie prace otrzymał dzięki protekcji ks. Piskorskiego. Prawdopodobnie Fontana zaprojektował także jeszcze jedną pracę do krakowskich klarysek - relikwiarz w kształcie Domku Loretańskiego unoszonego na ramionach czterech aniołów ufundowany około 1701 roku przez siostrę Katarzynę Lisowską.
Datowanie innych krakowskich prac wiązanych z Fontaną nie jest ściśle ustalone. Około 1700 roku w kaplicy św. Jacka przy kościele dominikanów wzniósł nowy nagrobek świętego, a także wykonał dekorację jej dwóch pendentywów i kopuły (malowidła - Karol Dankwart). Między 1695 a 1704 zostały wykonane dekoracje krakowskich kamienic (domu Pod Gruszką należącego do chorążego krakowskiego Andrzeja Jana Żydowskiego (obecnie Dom Dziennikarza) przy ul. Szczepańskiej 1 i tzw. kamienicy Hippolitów przy placu Mariackim 1/3). W tym czasie powstały także dekoracje pałaców ("Pod Baranami" - Rynek 27 (nie zachowane), "Krzysztofory" - Rynek 35). Najprawdopodobniej również według projektów Fontany zostały wykonane ramy biskupich portretów (Jana Małachowskiego, Jerzego Denhoffa, Stanisława Dąbskiego) zawieszonych w galerii biskupów krakowskich znajdującej się w krużgankach klasztoru franciszkanów w Krakowie.
Po wyjeździe z Polski Fontana powrócił na teren Moraw, gdzie pracował od 1704 do 1731 roku jako kierownik, przedsiębiorca i projektant dekoracji stiukatorskich, małej architektury, dzieł złotnictwa, wykonując liczne zamówienia na zlecenie wielkich opactw i magnaterii. W przerwie prac nad kościołem św. Anny w Krakowie i zaraz po wyjeździe z Polski wykonał między innymi: dekoracje kościoła farnego w Konicach (kaplica północna (1703) i przypisany mu nagrobek Jzi Hoffmanna), dekorację biblioteki klasztoru w Hradisku (1702-04), świeckie dekoracje pałaców należących do opatów Hradiska w Sebetowie (umowa z 20 września 1694), w Konicach pod Ołomuńcem (1702-03 - nie zachowane) i w Vresovicach (1704).
Na zlecenie rodziny Bertoldów powstały największe rozmiarami świeckie dekoracje wykonane przez Fontanę w zamku w Uhercicach (zapewne po 1704), a z fundacji rodziny Peterwaldów około 1708 roku wystrój, wybudowanego w latach 1701-1708, refektarza we franciszkańskim klasztorze w Uherske Hradiste. Około 1710 Fontana dekorował kościół św. Michała w Ołomuńcu. W 1718 na zlecenie opata Benedykta Wanke wykonał całkowicie nowy wystrój opackiego kościoła w Hradisku. W tym samym roku rozpoczął prace nad dekoracją filialnego kościoła hradiskiego opactwa w Svatym Kopecku. Niektórzy badacze do prac Fontany zaliczają też rozpoczętą w 1720 roku dekorację klasztoru augustianów w Sternberku jednak z jego realizacji nic się nie zachowało.
We wrześniu 1722 roku Fontana podpisał umowę z opactwem w Hradisku na uzupełnienie i wykończenie wcześniejszej dekoracji głównego kościoła w Kopecku. Rzeźbiarz miał wykonać dekoracje poniżej gzymsu i ołtarze. W 1726 roku ukończony był już ołtarz główny i zaprojektowane przez Fontanę srebrne tabernakulum wykonane przez złotnika z Kromieryża Mikołaja Indegrenza. Ołtarze boczne ukończono w 1730. Wykonując je Baltazar współpracował z kamieniarzem Bernardo Fossati.
W 1724 roku Fontana rozpoczął jedną z ostatnich, a równocześnie największą rozmiarami pracę na terenie Moraw, dekorację kościoła cysterskiego opactwa w Velehradzie (ukończona około 1730 roku). Od tego czasu obie dekoracje w Kopecku i Velehradzie prowadził równocześnie jeżdżąc od jednego miejsca do drugiego i nadzorując prace. W tym czasie w jego warsztacie pracował Jan Hagenmüller - kamieniarz z Wiednia. Malarzami współpracującymi z Fontaną przy dekoracji kościoła w Velehradzie byli Franciszek Ekstein, i Jan Jerzy Etgens.
Pomimo realizacji dwóch tak dużych zamówień Fontana wykonał również kilka innych pomniejszych prac (stiuki ołtarza w domu kapitulnym w Ołomuńcu - własności opactwa w Hradisku (1725, niezachowane), dekorację zakrystii w Hradisku (1726, częściowo zachowane), dekorację zimowego refektarza w Hradisku wykonaną wraz z Antonio Ricca w 1727 (nie zachowana)). Na zamówienie opactwa w Velehradzie stworzył także projekt dekoracji filialnego kościoła w Polesovicach, która został wykonana przez jego współpracowników (m.in. Andrzeja Zehnera - rzeźbiarza bawarskiego) i projekt dekoracji klasztornej, letniej rezydencji w Brnenskych Ivanovicach (1725-26).
Ostatnia informacja o pobycie Fontany na terenie Moraw pochodzi z 27 czerwca 1731 roku. Tego dnia otrzymał wynagrodzenie za ostatni ołtarz - Aniołów Stróżów - do kościoła w Kopecku.
Baltazar Fontana był mistrzem, który osobiście kierował przyjętymi zamówieniami i sam kwitował należności, dlatego stosunkowo niewiele wiemy o jego współpracownikach, którzy wymieniani są w dokumentach tylko sporadycznie. Poza wcześniej wspomnianymi do jego współpracowników należeli: Paolo Barucci (pracujący z Fontaną w kromieryskiej rezydencji), kamieniarz Domenico - notowany przy pracach w kościele św. Anny w Krakowie, a znikający z rachunków po 1698 roku, Paolo Ramelli (pracował w Ołomuńcu i Kromieryżu gdzie dekorował kościół św. Jana), kamieniarz Bernardo lub Bernardino (?) Fossati, Jan (?) Sturmer i Giovan Antonio Oldelli, który pracował w Ołomuńcu i Kopecku.
W odróżnieniu od innych artystów pochodzących z pogranicza włosko-szwajcarskiego Baltazar Fontana nie osiedlił się na stałe na północy, lecz nieustannie powracał do Chiasso. Także tutaj pozostawił kilka swoich prac i fundacji. W rodzinnej miejscowości wykonał dekorację kościoła i ufundował wielki dzwon z obowiązkiem dzwonienia przy każdym pogrzebie. W Casa Cantoni w Cabbio wykonał dekorację kominka, a w dawnym prezbiterium (obecnie zakrystia) kościoła S. Giovanni w Morbio Superiore ołtarz (częściowo zachowany). Pod koniec życia był człowiekiem bogatym. Zachowały się informacje o zakupie gruntów i udzielaniu pożyczek przez Fontanę.
Pierwsze nauki Baltazar Fontana pobierał zapewne u swojego ojca, prawdopodobnie także artysty. Ważnym elementem jego edukacji była obserwacja miejscowego środowiska artystycznego i trzech najważniejszych indywidualności działających w czasie młodości Baltazara w okolicach Chiasso - Agostina Silvy z Morbio Inferiore, Gian Pietro Lironiego z Vacallo, Giambattisty Barberiniego z Laino d'Intelvi, których prace stały się dla Baltazara Fontany źródłem nie tylko ogólnych rozwiązań, ale także i bardziej bezpośrednich naśladownictw. Od Agostino Silvy przejął ogólny nastrój rzeźb, a także sposób opracowania reliefu z gradacją rzeźby od elementów prawie pełnoplastycznych do wydrapywanego rysunku. Prace Gian Pietro Lironiego mogły zainspirować stosowany przez Fontanę modelunek draperii, natomiast z warsztatem Giambattisty Barberiniego łączy go sposób aranżowania dekoracji, podkreślanie tektoniki architektury ornamentem i gatunek ornamentu.
Jednak największy wpływ na realizacje Fontany wywarła jego nauka w Rzymie, gdzie musiał przebywać około 1680 roku. Jak można przypuszczać jego opiekunem nad Tybrem był kuzyn Carlo Fontana, do którego prac później chętnie nawiązywał w swoich projektach. Także w Rzymie Baltazar Fontana poznał realizacje Antoniego Raggi, którego prace wydają się niezwykle bliskie jego twórczości. Tu także zdobył doświadczenia obracając się w gronie rzymskich współpracowników i naśladowców Berniniego: Domenica Guidi, Ercole Ferraty. Właśnie twórczość Berniniego wywarła na nim największe wrażenie i do rozwiązań mistrza oraz jego naśladowców najchętniej powracał w swoich realizacjach.
Fontana w doskonały sposób stosował zasadę jednolitości dzieła stworzonego ze stopienia wielu sztuk a także uwzględniającego w swej formie i treści zastane lub stworzone warunki. Był mistrzem, który w wyjątkowy sposób kształtował relief podejmując w nim coraz to nowe problemy artystyczne, łącząc w nim elementy trójwymiarowe z rysunkiem wydrapywanym w tle i osiągając niemal malarskie umiejętności budowania walorów. Korzystając z doświadczeń Berniniego włączał naturalne światło w służbę swoich kompozycji. Wykorzystywał wszystkie jego walory używając go zarówno jako środka podkreślającego gradację reliefu czy dopowiadającego treści jak i wpływającego na scalenie w jedną całość różnych elementów przestrzeni.
Jego figury, zgodnie z zasadami obowiązującymi w rzeźbie barokowej nastawione są na oglądającego je widza. Opatrzone więc zostały licznymi korekturami, tak aby ze ściśle określonego punktu widzenia, stworzyć najbardziej optymalny widok dla odbiorcy. W stosunkowo nielicznych rzeźbach pełnych Fontana dopasowywał swobodnie kształtowaną draperię do nastroju, emocji poszczególnych postaci. Ona jest jednym z głównych środków budowania ekspresji, podporządkowując się równocześnie generalnej ekspresji figury.
Baltazar Fontana był jednym z nielicznych reprezentantów malarstwa trójwymiarowego na terenie Europy Środkowej (choć nie jedynym w Polsce) i to jednym z najważniejszych, wykorzystując malarstwo i rzeźbę jako równorzędne i uzupełniające się środki w tworzeniu jednej kompozycji.
Baltazar Fontana wprowadził kilka rozwiązań wcześniej nie znanych sztuce polskiej. Jako pierwszy użył linii krzywej w planie ołtarza i wprowadził wieńczącą go promienistą glorię (ołtarz główny w kościele św. Anny w Krakowie). Pokazał w jak różnorodny sposób, w kompozycji dzieła, można wykorzystać naturalne światło tworząc tak wyjątkowe rozwiązania jak ołtarz św. Katarzyny w kościele św. Anny w Krakowie, gdzie naturalne światło połączone ze sztucznymi promieniami i chmurami przekształciło architektoniczną strukturę ołtarza, czy w kaplicy św. Jacka przy kościele dominikanów w Krakowie, gdzie dobierając odpowiednie proporcje nagrobka i figury św. Jacka zaadoptował do swojego dzieła wcześniejszy otwór okienny tworząc z niego nimb nad głową świętego.
Działalność Fontany wywarła ogromny wpływ na późniejszą sztukę polską a szereg jego pomysłów zostało, z większą intensywnością, podjętych na terenach Rzeczpospolitej dopiero w XVIII wieku.
Autor: Renata Sulewska, Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego, czerwiec 2002.