Prozaik i publicysta. Urodził się 3 lutego 1928 w Warszawie, zmarł tamże 16 maja 2000.
-
W okresie okupacji hitlerowskiej żołnierz Armii Ludowej. Uczestnik powstania warszawskiego, po kapitulacji więzień obozu w Sachsenhausen.
Debiutował w 1946 r. na łamach prasy jako publicysta. Od 1955 r., kiedy wydał swój pierwszy zbiór opowiadań, ogłosił ponad 20 tomów prozy, w tym powieści, zbiory reportaży i felietonów, szkice i eseje. Pod koniec lat 70. Szczypiorski związał się z opozycją demokratyczną; w stanie wojennym (1981-1982) był internowany, a w latach 1989-1991 pełnił urząd senatora. Później zrezygnował z czynnego uprawiania polityki; stał się za to niezwykle cenionym publicystą, autorytetem moralnym i intelektualnym w Polsce lat 90. O jego teksty zabiegały najbardziej wpływowe gazety. W twórczości powieściowej i publicystyce Szczypiorski zajmował się przede wszystkim dwoma zagadnieniami - problemami współczesnych stosunków polsko-niemieckich oraz konfliktami moralnymi i politycznymi ostatnich dziesięcioleci. Najlepiej dał się poznać w roli mediatora starającego się naprawić stosunki między narodami - polskim, niemieckim i żydowskim. Ogromne uznanie zapewniła autorowi powieść Początek (w Niemczech znana pt. Piękna pani Seidenman), w której pisarz przedstawił różnorodność postaw Polaków, Żydów i Niemców w czasie okupacji hitlerowskiej. Powieść ta stała się wielkim sukcesem nie tylko w krajach niemieckojęzycznych; uhonorowana wieloma nagrodami (m.in. Austriacką Nagrodą Państwową na rzecz literatury europejskiej oraz Nagrodą im. Nelly Sachs). Literatura według Szczypiorskiego to "rodzaj misji (...) zadanie powierzone pisarzowi przez społeczeństwo". Tej definicji roli pisarskiej Szczypiorski starał się być wierny, tak uprawiając fikcję literacką, jak i prozę dokumentu osobistego (Z notatnika stanu wojennego Londyn 1983). Po sukcesie Początku (I wyd. Paryż 1986) pojawiły się kolejne głośne książki autora: fascynująca powieść o mechanizmie politycznej prowokacji (Noc, dzień i noc; 1991), udana powieść psychologiczno-obyczajowa (Autoportret z kobietą; 1994), a także zbiory opowiadań (m.in. Amerykańska whisky - zbiór wyróżniony Nagrodą Sztuki i Kultury Katolików Niemieckich). Polska krytyka literacka najwyżej ocenia paraboliczną powieść Msza za miasto Arras (1971), gdzie za maskę historyczną posłużyły autentyczne wypadki, jakie miały miejsce w XV wieku (klęska zarazy i głodu, prześladowania Żydów i heretyków). Autor przystąpił do pisania tego utworu jesienią 1968 r. w odpowiedzi na dramatyczne i haniebne wydarzenia z wiosny tego samego roku - antysemityzm i ataki na intelektualistów sprowokowane przez władzę komunistyczną. Zagadnienia te zostały bezbłędnie odczytane przez pierwszych czytelników powieści, a w Mszy za miasto Arras rozpoznano ważny głos pisarza zatroskanego moralnym obliczem współczesności.
Czytelnik europejski akceptuje szyderstwo literatury z rzeczywistości, ale nie lubi, kiedy literatura szydzi z literatury. Ten czytelnik domaga się pewnej powagi; żąda, by literatura sprostała swoim społecznym powinnościom. (Andrzej Szczypiorski)
Wybrana bibliografia:
- Za murami Sodomy, Warszawa: Czytelnik, 1963
- Msza za miasto Arras, Warszawa: Czytelnik, 1971
- I ominęli Emaus, Warszawa: Czytelnik, 1974
- Z notatnika stanu wojennego, Londyn: Polonia, 1983
- Początek, Paryż: Instytut Literacki, 1986
- Amerykańska whisky i inne opowiadania, Poznań: Kantor Wydawniczy SAWW, 1990
- Noc, dzień i noc, Poznań: Kantor Wydawniczy SAWW, 1991
- Autoportret z kobietą, Poznań: Kantor Wydawniczy SAWW, 1994
- Grzechy, cnoty, pragnienia, Poznań: Sens, 1997
- Trzy krótkie opowiadania, Poznań: Sens, 1999
- Gra z ogniem, Poznań: Sens, 1999
Tłumaczenia:
- niemiecki:
Amerikanischer Whiskey (Amerykańska whisky), Zürich: Diogenes, 1989
Eine Messe für die Stadt Arras (Msza za miasto Arras), Berlin: Evangelische Verlagsanstalt, 1979
Nacht, Tag und Nacht (Noc, dzień i noc), Zürich: Diogenes, 1991
Notizen zum Stand der Dinge (Z notatnika stanu wojennego), Zürich: Diogenes, 1990
Den Schatten fangen (Złowić cień), Zürich: Diogenes, 1993
Die schöne Frau Seidenman (Początek), Zürich: Diogenes, 1988
Selbstporträt mit Frau (Autoportret z kobietą), Zürich: Diogenes, 1994
Der Teufel im Graben (I ominęli Emaus), Zürich: Diogenes, 1993 - francuski:
Messe pour la ville d'Arras (Msza za miasto Arras), L'Age d'Homme, 1987
La jolie madame Seidenman (Początek), Paris: Éditons de Fallois, 1988
Whiskey américain (Amerykańska whisky), Paris: Éditons de Fallois, 1995
Nuit, jour et nuit (Noc, dzień i noc), Paris: Liana Levi, 1994
Autoportrait avec femme (Autoportret z kobietą), Paris: Liana Levi, 1996 - fiński:
Alku (Początek), Helsinki: Tammi, 1994 - hiszpański:
La bella señora Seidenman, Barcelona: Circe, 1990
Una misa por la ciudad de Arras (Msza za miasto Arras), Barcelona: Circe, 1991 - duński:
Nat, dag og atter nat (Noc, dzień i noc), Kopenhaga: Hekla, 1993
En messe for byen Arras (Msza za miasto Arras), Kopenhaga: Hekla, 1990
Den smukke fru Seidenman (Początek), Kopenhaga: Hekla, 1989
Selvportraet med kvinde (Autoportret z kobietą), Kopenhaga: Hekla, 1996 - angielski:
A Mass for Arras (Msza za miasto Arras), London: Weidenfeld & Nicolson, 1993; New York: Grove Press, 1993
The Beautiful Mrs. Seidenman (Początek), New York: Grove Press, 1990; New York: Abacus, 1992; New York: Random House, 1992; London: Weidenfeld & Nicolson, 1989; London: Orion Books, 1996
Self-Portrait with Woman (Autoportret z kobietą), New York: Grove Press, 1995
The Shadow Catcher (Złowić cień) New York: Grove Press, 1997 - estoński:
Minnevik (Czas przeszly), Tallinn: Loomingu Kirjastus, 1995 - słoweński:
Začátek (Początek), Maribor: Gibraltar, 1996 - czeski:
Počátek (Początek), Praha: Mladá Fronta, 1993 - hebrajski:
Msza za miasto Arras, Tel Aviv: Zmora Bitan, 1987
Początek, Tel Aviv: Zmora Bitan, 1991
Amerykańska whisky, Tel Aviv: Zmora Bitan, 1993 - węgierski:
A szép Seidenmanné (Początek), Budapest: Magvetõ Könyvkiadó, 1991 - portugalski:
A bela senhora Seidenman (Początek), Lisboa: Presença, 1991 - włoski:
Messa per la città di Arras (Msza za miasto Arras), Roma: Edizioni e/o, 1983
La bella signora Seidenman (Początek), Milano: Adelphi, 1988
Notte, giorno e notte (Noc, dzień i noc), Milano: Adelphi, 1996 - szwedzki:
Den vackra fru Seidenman (Początek), Stockholm: Alba, 1990
Natt, dag och natt (Noc, dzień i noc), Stockholm: Alba, 1993 - norweski:
En messe for byen Arras (Msza za miasto Arras), Oslo: Cappelen, 1991
De gikk forbi Emmaus (I ominęli Emaus), Oslo: Cappelen, 1995
Begynnelsen (Początek), Oslo: Cappelen, 1990 - holenderski:
De mooire mevrouv Seidenman (Początek), Haga: Amber, 1988
Een mis voor de stad Atrecht (Msza za miasto Arras), Haga: Amber, 1989
Amerikaanske whiskey (Amerykańska whisky), Haga: Amber, 1992
Zelfportret met vrouv (Autoportret z kobietą), Amsterdam: Wereldbibliothek, 1995
Opracowanie: maj 2002.
