W 1920 służył w armii generała Józefa Hallera, następnie pracował w Klubie Obywatelskim w Białymstoku, gdzie miała miejsce pierwsza wystawa jego rysunków. W 1923 przyjechał do Warszawy, gdzie, borykając się z trudnościami bytowymi, parał się m.in. wykonywaniem ilustracji dla czasopism. W następnym roku rozpoczął studia w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych. W trakcie studiów, które odbywał pod kierunkiem Tadeusza Breyera, zaczął odnosić pierwsze sukcesy artystyczne. W 1925 studenckie prace Karnego eksponowane były na wystawie prac uczniów szkół artystycznych zorganizowanej w ramach Międzynarodowej Wystawy Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu.; w 1928 praca artysty (portret Józefa Piłsudskiego) została wyróżniona na Salonie Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie. W 1929 twórczość rzeźbiarza zyskała szereg dalszych wyróżnień, co zadecydowało o przyznaniu mu stypendium z Funduszu Kultury Narodowej na pobyt we Francji. Po ukończeniu studiów w 1930 artysta wyjechał zatem do Paryża, odwiedzając również Niemcy i Belgię. Podróże te utwierdziły artystę w przekonaniu o konieczności nawiązywania we współczesnej sztuce do tradycji klasycznej. Po powrocie do kraju brał czynny udział w życiu artystycznym stolicy, a jego wystawiane na licznych wystawach rzeźby otrzymywały coraz częściej prestiżowe nagrody (m.in. Medal Brązowy na Salonie Dorocznym w Zachęcie w 1930; Medal Srebrny w 1932 na Salonie tamże; Nagroda Artystyczna miasta stołecznego miasta Warszawy za całokształt twórczości w 1934; I nagroda w konkursie "Dziecko w sztuce polskiej" w 1938). Rzeźby Karnego zyskiwały również wysokie oceny za granicą - w 1934 artysta otrzymał Złoty Medal i Order króla Leopolda na Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Brukseli, w 1937 Złoty Medal na wystawie "Sztuka i Technika" w Paryżu. W roku akademickim 1933/34 wykładał jako profesor formy i perspektywy w Szkole Sztuk Pięknych im. Wojciecha Gersona.
W trakcie II wojny światowej znaczna część dotychczasowego dorobku Karnego uległa zniszczeniu na skutek wydarzeń z 1939 i 1944 roku. Pomimo niesprzyjających okoliczności artysta tworzył wówczas wiele, angażując się równocześnie w podziemne nauczanie (jednym z tajnych miejsc, w których odbywały się zajęcia podziemnego Uniwersytetu, była jego pracownia). Prace artysty powstałe w okresie okupacji eksponowane były na Salonie Wiosennym w Muzeum Narodowym w Warszawie w 1946, należały do nich m.in.: "Ludwik Solski" (1941), "Chowańczak" (1942) i "Paderewski" (1944).
Po wojnie Karny przebywał rok w Zakopanem, a następnie w Sopocie. W 1949 roku otrzymał pracownię przy ulicy Wiejskiej w Warszawie. Stylistyka rzeźb artysty, wierna tradycji klasycznej, sprawiła, że w czasie realizmu socjalistycznego stał się twórcą wysoko ocenianym przez administratorów kultury. Na pierwszym przeglądzie sztuki realizmu socjalistycznego w 1950 - I Ogólnopolskiej Wystawie Plastyki - wystawiono pięć rzeźb Karnego, z których jedna - "Generał Świerczewski", została wyróżniona II nagrodą. Miarą uznania, jaką cieszyła się wówczas twórczość artysty, było przyznanie mu Nagrody Państwowej II Stopnia w 1951, Złotego Krzyża Zasługi w 1952, Krzyżem Oficerskim (1955) i Krzyżem Komandorskim Odrodzenia Polski (1959). Przyjmujący wszystkie te zaszczyty rzeźbiarz znalazł się zatem w głównym nurcie polskiego socrealizmu. Należy jednak zauważyć, że jego prace z tego okresu, choć podejmowały pożądane wówczas tematy, pod względem stylistycznym nie odbiegały daleko od form, które ukonstytuowały się w twórczości artysty w latach trzydziestych. Monumentalna prostota i nawiązywanie do klasycznych wzorów, którym Karny był zawsze wierny, okazały się doskonale korespondować z estetyką preferowaną w epoce socu. Trudno zatem dopatrzyć się w tych rzeźbach sprzeniewierzenia się własnym artystycznym ideałom.
W okresie tzw. odwilży po 1955 roku Alons Karny nie uległ przetaczającej się wówczas przez polskie życie artystyczne fali nowoczesności. Dominującym w jego twórczości tematem pozostał portret, tyle, że pojmowany coraz bardziej umownie, symbolicznie. Powstające wówczas głowy portretowe poświęcone były pamięci konkretnych osób (np. "Hemingway", liczne wersje od 1956 do 1972; "Albert Einstein", 1962), jednak rzeźbiarz dążył w nich do uzyskania wyrazu będącego syntezą osobowości przedstawianej osoby i wkładu, jaki wniosła do dorobku ludzkiej myśli. Równocześnie podejmował szereg oficjalnych zamówień, napływających m. in. ze strony Ludowego Wojska Polskiego; w 1961 zrealizował cykl sześciu głów portretowych generałów LWP, dzięki którym został laureatem Nagrody II Stopnia Ministra Obrony Narodowej.
Do późnego okresu twórczości Karnego należy monumentalna, odkuta w granicie, głowa Karola Świerczewskiego, niegdysiejszego patrona warszawskiej Akademii Wychowania Fizycznego, odsłonięta przy głównym wejściu na teren tej uczelni w 1979 roku.
Wobec decyzji o wyburzenia kamienicy przy ulicy Wiejskiej (miejsce to przeznaczono na budynek hotelu sejmowowego), Karny zmuszony był przenieść swą pracownię - okresowo mieściła się ona w jednym z budynków AWF, potem na warszawskim Ursynowie.
W twórczości Alfonsa Karnego nie sposób dopatrzyć się gwałtownych przemian. Do końca życia artysta respektował zasady rzeźby wyniesione z pracowni Tadeusza Breyera, zwolennika formy odwołującej się do tradycji klasycznej. Własne poglądy na rzeźbę zawarł Karny w odpowiedzi na ankietę rozpisaną przez czasopismo "Głos Plastyków" w 1937 roku. Artysta pisał tam m.in.:
W sztuce nie uznaję ani walorów, ani mody nowoczesności, ani sensacji - uznaję wartości wieczne, tkwiące w istocie bytu duchowego. Rzeźba dla mnie ma być symbolem nieznanych, ukrytych w nas wartości psychicznych i ma być zagadką samą w sobie, bez tematu. (...) Szukam odwiecznego spokoju i odwiecznej radości estetycznej w ładnej, miękkiej linii, harmonijnej, cichej, a jednocześnie tytanicznej, bez odrobiny dramatu, rozterki, bólu, niewiary.
W 1993 roku zainaugurowało swą działalność Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego w Białymstoku, rodzinnym mieście artysty, mieszczące się w drewnianej willi przy ulicy Świętojańskiej. Zgromadzona jest tam pokaźna część dorobku rzeźbiarza, jak również materiały archiwalne.
Podstawowa bibliografia:
- Andrzej Kisielewski, "Karny", (Seria monografii rzeźbiarzy polskich Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku), Białystok 1995
- Materiały archiwalne Pracowni Plastyki Współczesnej Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.
Autor: Piotr Szubert, Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie, luty 2003.