Debiutował na łamach "Zabaw przyjemnych i pożytecznych", pierwszego polskiego czasopisma literackiego, które odgrywało znaczącą rolę w kształtowaniu gustu czytelniczego oraz wpływało na nastroje polityczne pokolenia. Od 1770 roku ukazywały się tam jego ody, sielanki, satyry, bajki i epigramaty. W 1771 Naruszewicz przejął redakcję nad tygodnikiem. Miał bardzo wysoką pozycję w życiu literackim ówczesnej epoki, o czym świadczą kierowane do niego wiersze pochwalne pióra tak wybitnych postaci jak: Karpiński, Kniaźnin, Trembecki, Węgierski czy Zabłocki.
Naruszewicz był jednym z najważniejszych uczestników organizowanych przez Stanisława Augusta obiadów czwartkowych. Otrzymał wiele nagród i odznaczeń z rąk głowy państwa. W 1772 na życzenie króla, wybito medal z wizerunkiem Naruszewicza. Wyróżniono go również m.in. orderem Św. Stanisława, Orła Białego, medalem "Merentibus". Nie dziwi zatem fakt, że już w 1778, zaledwie osiem lat od pierwszej publikacji, doczekał się wydania czterotomowego zbioru swych "Dzieł", liczącego ponad 900 stron druku.
Twórczość uwielbiana za życia poety, spotkała się z miażdżącą krytyką po jego śmierci. Naruszewicz, stawiany zawsze na najwyższym szczeblu obok Krasickiego, z czasem stał się w tym zestawieniu przykładem antytalentu. Zarzucano mu przede wszystkim brak smaku, panegiryzm, rubaszność i powikłaną składnię. Krytykował go Osiński, Euzebiusz Słowacki, Koźmian, Brodziński, a nawet Kraszewski.
Jego poezję charakteryzuje dydaktyzm, moralizatorski ton, retoryczność oraz dystans i powściągliwość w wyrażaniu poetyckiego "ja". Poetyka Naruszewicza łączy w sobie jednocześnie dążenie do retorycznej, uroczystej wypowiedzi oraz walkę z szablonem językowym. Tendencje klasycystyczne przeplatają się ze stylizacją barokową. Charakterystycznymi motywami występującymi w jego lirykach są sfery niebieskie, kosmos, granice poznania. Fascynowały go możliwości techniki (oda "Balon").
Największe uznanie przyniosły mu, cenione do dziś, "Satyry", które są niezaprzeczalnym dowodem talentu Naruszewicza. Wykazał się w nich fantazją, dowcipem oraz celną ironią. Tematyka "Satyr" jest silnie osadzona w realiach obyczajowych i politycznych Oświecenia. Tu Naruszewicz daje upust swemu natchnieniu. W sposób niezwykle swobodny mści się na tych, którym przez lata musiał schlebiać. Krytykuje postępowanie warstwy szlacheckiej, anarchię, zepsucie moralne, ciemnotę społeczeństwa oraz modną cudzoziemszczyznę.
Autor: Joanna Szulczewska, grudzień 2007. Tekst opracowany do projektu internetowej "Antologii polskiej poezji od Średniowiecza do wieku XXI" wg koncepcji Piotra Matywieckiego.
Poezje:
- "Dzieła" t. 1-4, (wyd. oprac. Franciszek Bohomolec przy współpracy autora), Warszawa 1778.
- "Wybór Poezyj z dołączeniem kilku pism prozą oraz listów", Nakład i druk S. Lewentala, Warszawa 1882, Biblioteka Najcelniejszych Utworów Literatury Polskiej.
- "Satyry", opracowanie: Stanisław Grzeszczuk, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław 1962, Biblioteka Narodowa seria I nr 179.
- "Liryki wybrane", wybór i wstęp: Juliusz Wiktor Gomulicki, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1964, Biblioteka Poetów.
- "Wiersze", wstęp: Barbara Wolska, Wydawnictwo Biblioteka, Łódź 2001.
- "Satyry", oprac. Barbara Wolska, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych "Universitas", Kraków 2002, Biblioteka Polska.
O Naruszewiczu pisali:
- Alina Aleksandrowicz, Twórczość satyryczna Adama Naruszewicza, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław 1964, Studia z okresu Oświecenia, t. 1.
- Elżbieta Aleksandrowska, "Adam Naruszewicz", [w:] Dawni Pisarze Polscy. Koordynacja całości: Roman Loth, Fundacja Akademia Humanistyczna IBL, t. 3, Warszawa 2002.
- Wacław Borowy, "Naruszewicz", [w:] O poezji polskiej w wieku XVIII, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1948.
- Czytanie Naruszewicza. Interpretacje, red. Tomasz Chachulski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 2000.
- Piotr Chmielowski, "Naruszewicz jako poeta", [w:] Adam Naruszewicz, Wybór Poezyj z dołączeniem kilku pism prozą oraz listów, Nakład i druk S. Lewentala, Warszawa 1882, Biblioteka Najcelniejszych Utworów Literatury Polskiej.
- Stanisław Grzeszczuk, "Warsztat satyryczny Adama Naruszewicza", "Pamiętnik Literacki" 1962, z. 1.
- Mieczysław Klimowicz, "Adam Naruszewicz" [w:], Oświecenie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.
- Julian Platt, Sielanki i poezje sielskie Adama Naruszewicza, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Instytut Badań Literackich PAN, Studia z okresu Oświecenia, t. 6, Wrocław 1967.
- Paweł Suder, Język i wartości pisarza. Słownictwo poezji Adama Naruszewicza, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Wałbrzychu, Wałbrzych 2002.
- Barbara Wolska, W świecie żywiołów Boga i człowieka. Studia o poezji Adama Naruszewicza, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1995.
- Wacław Zarzycki, Biskup Adam Naruszewicz luminarz polskiego Oświecenia, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin 1999.
- Czesław Zgorzelski, "Naruszewicz - poeta", [w:] Od Oświecenia ku romantyzmowi i współczesności, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1978.
