W czasach, kiedy tradycyjne malarstwo pejzażowe pozostaje na dalekim planie zainteresowań artystów, stworzył własną, niezmiernie ciekawą formułę obrazu skupionego przede wszystkim na doświadczeniu bliskiego obcowania, intymnego wręcz kontaktu z naturą.
Studiował początkowo w Politechnice Warszawskiej (1966-1972), a następnie w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych (1976-1981), gdzie uzyskał dyplom w pracowni Jana Tarasina. W latach 1980-1988 był asystentem na Wydziale Malarstwa w tamtejszej Akademii.
Na pierwszych wystawach prezentował prace, w których, jak pisał, Zbigniew Taranienko, "wybiegał w stronę przedmiotu": tworzył realizacje na pograniczu malarstwa i organizacji przestrzeni. "Księgi, parawany, pudła i obrazy" konstruował na różne sposoby, dziurawiąc, montując drążki do zwijania płótna lub przeszywając je w rozmaitych miejscach. Szybko jednak owe instalacyjne skłonności porzucił.
Przez wiele następnych lat jego malarstwo bywało porównywane z poszukiwaniami
Leona Tarasewicza. I tam, i tu znaczącą rolę w ukształtowaniu formy obrazu odegrała bowiem inspiracja naturą, przestrzenią charakterystyczną dla miejsca zamieszkania. Obaj są w tej chwili jedynymi z niewielu polskich artystów wyraźnie, z determinacją wskazującymi takie właśnie źródło swojej twórczości. Obaj tworzą poza centrami. Wybór Tatarczyka jest jednak bardziej radykalny - podtrzymując kontakty z kilkoma galeriami, generalnie przyjął postawę wycofania, ograniczenia do mikrokosmosu nadwiślańskiej, flisackiej wsi, w której mieszka.
"Moja pracownia znajduje się w miejscu oddalonym od zgiełku wielkiego miasta" - wyznaje. - "Jest tutaj szeroka rzeka, są wzgórza, lasy, pola, wąwozy i urwiska, dzikie i oswojone zwierzęta, dobrzy i źli ludzie oraz miejsca i rzeczy naznaczone ich obecnością, a także zmieniające się pory roku i dnie niepodobne do siebie. Wszystko tu odczuwa się z większą intensywnością niż w mieście. Jednocześnie mam świadomość tego, że przynależę do tak zwanego świata cywilizacji. Stwarza to swoisty chaos, w którym, kiedy maluję, staram się znaleźć pewien porządek niejako przefiltrowany przez to, co wiem, i to, co czuję; znaleźć porządek, kiedy patrzę na fragment jakiejś całości, na detal oczyszczony z reszty i tego detalu magnetyzm."
Jarosław Mikołajewski zauważył, że
"[...] u Tatarczyka zachodzi fenomen ćwiczeń z wiary, jaką jest własna tożsamość, testowanie jej wytrzymałości na formy życia i świata".
Tatarczyk tworzy bowiem dzieła mniej spektakularne niż Tarasewicz, choćby przez to, że bliższa jest mu tradycja obrazu (malarstwa) niż antyobrazu (konceptualizmu), ku której - poprzez instalacyjny charakter swoich ostatnich realizacji - dryfuje Tarasewicz. Są to jednocześnie dzieła mniej ekspresyjne, a bardziej kameralne, skupione, cichsze. Poza tym - Tatarczyka interesuje również przedmiot, konkret i jego metaforyczne konotacje.
"Nad-realne" (taki tytuł miała wystawa prac artysty w Galerii Starej lubelskiego Biura Wystaw Artystycznych na przełomie roku 1996 i 1997) obrazy Tatarczyka utwierdzają widza w przekonaniu, że przywiązuje on ogromną wagę tak do "tematu", jak do procesu malowania. Istotne pozostaje zauważenie i wybór tego jedynego fragmentu rzeczywistości, który staje się pod pędzlem artysty znakiem czegoś szczególnego, niepojętego, tajemnicy. Wybór, wydawałoby się jest prosty: na płótnie widać czasami część rybackiej łodzi sunącej po białej tafli wody (?), kiedy indziej zaś mały, czarny pies rozbryzguje wodę wokół siebie albo drobne ogniki świec, ułożone w rytm pisma, jarzą się na ciemnym tle. Kompozycję organizuje często jeden "zwyczajny" motyw, jedna forma, często wielokrotnie powtórzona, ale pozostająca zwornikiem całości - nie tylko malarskiej, ale również znaczeniowej. Skupia ona uwagę patrzącego, ale zarazem otwiera obraz na przestrzeń, która istnieje już poza nim: brama (Czarna brama, 1984; Czarna brama - Brama Caspara Davida Friedricha, 1985), stos chrustu (Stos - dwa obrazy o tym tytule z 1986 roku, inne wersje z 1988) czy łódka-dłubanka (Bez tytułu, 1999) nigdy nie są ukazane w całości. Człowiek, który prowadzi pieska na smyczy, już "wyszedł z obrazu" (widać tylko rękę), a piesek dopiero weń "wchodzi" (Bez tytułu, 1999), świeca staje się tylko płomieniem (Czarna brama, 1985), droga wiedzie w nieznane, zagadkowe rejony (obrazy pod tytułem Czarna droga z 1990 i 1992 roku; W świetle księżyca, 1993), anioł staje się cieniem skrzydła (Archanioł, 2000). Sugestię oszczędności wywołuje również już sama krótka lista owych, powszechnie znanych i, by tak rzec, dostępnych motywów. Ale, jak słusznie stwierdził Lech Karwowski, prostota płócien Tatarczyka jest myląca:
"Jego zdolność syntetyzowania ściąga w jeden punkt topikę księgi i bramy, ikonografię pasyjną, twórczość niemieckich romantyków i modernistyczne malarstwo [...]."
|
Cykl Stos (1986) oraz wystawa w Galerii Foksal (1987) fot. Tadeusz Rolke archiwum Galerii Foksal |
Zarazem ściąga w jedną przestrzeń tradycję historii sztuki i doświadczenie osobiste, między innymi elementarne doświadczenie mistyki pejzażu. Czasem jedna rzecz służy artyście do wyrażenia wielorakich sensów - na przykład piła pojawia się, jako znak zakazu (Przejścia nie ma, 1985), znak grzechu (Siedem grzechów głównych, 1986) i narzędzie męki (Corpus delicti, 1985; Czarny krzyż, 1985/86).
W ostatnich latach coraz częściej dominuje w obrazach Tatarczyka ta właśnie fragmentaryczność motywu i owo swoiste "niedokończenie", "niedopowiedzenie" staje się cechą charakterystyczną kompozycji. Wprowadza element tajemnicy, a jednocześnie potęguje ciszę, którą tchną obrazy. Potęguje również wrażenie monumentalności - widzimy tylko część tego, co wykracza poza ramy, element czegoś, co przekracza nasze możliwości ogarnięcia, czegoś, co jednocześnie wykracza poza nasze zdolności postrzegania zmysłowego. Dobrze ten stan rzeczy odzwierciedla i zarazem podkreśla sposób malowania: autor mozolnie zakłada powierzchnię obrazu drobnymi, krótkimi maźnięciami, budując jednolite kolorystycznie, a także jednolite fakturowo (chociaż powierzchnia jest czasami pobrużdżona, a czasami niemal płaska), jakby dziergane tło. Rytmiczne powtarzanie owych jednobarwnych plamek można odczytać jako gest medytacyjny, refleksyjne skupienie nad światem widzianym w soczewce, którą stanowią fragmenty bliskiej, oswojonej rzeczywistości.
Znamienna jest także tonacja barwna płócien Tatarczyka - powściągliwa, z reguły zbudowana na napięciach pomiędzy jasnością i ciemnością. Wczesne obrazy (Czarne wrota, Czarna furtka, Czarne anioły, Dziesięć, Piłowanie, wspomniany Siedem grzechów głównych) oparte były na zasadzie kontrastu światła i cienia - ziemiste tonacje gdzieniegdzie przecinał błysk światła. Oszczędniejsze rozwiązania pojawiły się z początkiem lat 90., kiedy malarz zredukował gamę barwną, a zarazem uaktywnił paletę bieli i - niekiedy asfaltowej - czerni, a przede wszystkim niezwykle zróżnicowanych, subtelnych szarości (Czarne wzgórze - różne wersje z 1986, 1988, 1989 roku; Droga, Czarna droga - z 1990), niekiedy podbitych błękitem (W świetle księżyca). Z tego właśnie powodu jedni krytycy mianowali go "badaczem czerni", a inni - parafrazując tytuł filmu Alaina Corneau - pisali, iż jego obrazy rejestrują "wszystkie poranki bieli" (Monika Małkowska).
Czarne wzgórze 1998 olej na płótnie, 100x170 cm | Czarne wzgórze 1989 olej na płótnie, 180x390 cm |
Czarna droga 1991 olej na płótnie, 170x360 cm | Czarna droga 1992 olej na płótnie, 170x260 cm |
Szczególnie radykalne decyzje doszły do głosu w malarstwie Tatarczyka w pierwszych latach kolejnej dekady - większości obrazów artysta nie nadaje teraz tytułów, koncentruje się na samej istocie wyobrażenia, a nie na jego znaczeniu, chociaż to ostatnie wciąż odgrywa dlań rolę pierwszorzędną. Ascetyczny plastyczny znak - na przykład sylwetka (cień?) czarnego psa na tle białej tafli (wody? śniegu? mgły? niebytu?) - stał się jeszcze bardziej magnetyzujący, a sens skondensowany. I chociaż już w przypadku wcześniejszych prac artysty krytycy wspominali o spowijającej je aurze żałoby, to dopiero w odniesieniu do tych ostatnich można powiedzieć, że, jak zauważył Waldemar Baraniewski, obraz jest u Tatarczyka "medium między życiem i śmiercią".
Od momentu debiutu w roku 1984 malarz związany jest z warszawską Galerią Foksal (kolejne wystawy indywidualne: 1987, 1988, 1992; brał udział także w niektórych zbiorowych, w tym w roku 1995 z Tomaszem Ciecierskim i Leonem Tarasewiczem); pokazywał swoje prace też, między innymi, w Galerii Studio (Warszawa, 1985, 2000), Galerii Starej BWA (Lublin, 1993, 1996), a za granicą w Szwecji (Galleri Lang, Malmö, 1986, 1988; Galleri Adelgatan 5, Malmö, 1992), Stanach Zjednoczonych (Frank Bustamante Gallery i Soho Center for Visual Artists, Nowy Jork, 1988), Niemczech (Galerie Ucher, Kolonia, 1999 - z Andrzejem Szewczykiem), Włoszech (Galleria Spicchi dell'Est, Rzym). Z ważnych wystaw zbiorowych warto wymienić: Dialog w Moderna Museet w Sztokholmie, Essence and Persuasion - the Power of Black and White w Anderson Gallery w Buffalo, Cztery pory roku w Schirn Kunsthalle we Frankfurcie nad Menem.
Bez tytułu 2006 węgiel, tempera na papierze, 70x100 cm | Bez tytułu 1999 olej na płótnie, 100x170 cm |
Bez tytułu 1998
ołówek, węgiel, tempera na papierze, 139x200 cm
Tatarczyk był stypendystą Fundacji Kościuszkowskiej i Fundacji Batorego w Stanach Zjednoczonych oraz Fundacji Rockefellera we Włoszech. Otrzymał kilka nagród artystycznych, w tym dwie za powszechnie niedoceniany rysunek: Merit Award podczas ArtQuest '88 w Los Angeles oraz Grand Prix na 1. Międzynarodowym Konkursie Rysunku we Wrocławiu w roku 1999, a jedną za malarstwo - na Festiwalu Polskiego Malarstwa Współczesnego w Szczecinie w roku 1990 wyróżniono obraz Czarne wzgórze.
Artysta otrzymał Nagrodę im. Jana Cybisa za rok 2008.
Autor: Małgorzata Kitowska-Łysiak, Instytut Historii Sztuki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, czerwiec 2006; aktualizacja: kwiecień 2010.
Fotografie publikujemy dzięki uprzejmości artysty oraz Galerii Foksal.
Więcej zdjęć na stronie www.tatarczyk.pl
Bez tytułu 1999 olej na płótnie, 100x170 cm | Bez tytułu 2001 olej na płótnie, 120x180 cm |
Wystawy indywidualne:
- 1984
- Galeria Foksal, Warszawa - 1985
- Galeria Studio, Warszawa - 1986
- Galleri Lang, Malmö, Szwecja - 1987
- Galeria Foksal, Warszawa - 1988
- Frank Bustamante Gallery, Nowy Jork, USA
- Soho Center for Visual Artists, Nowy Jork, USA
- Galeria Foksal, Warszawa
- Galleri Lang, Malmö, Szwecja - 1989
- Galeria Letnia, Muzeum Nadwiślańskie, Kazimierz Dolny - 1991
- Galeria Spicchi dell'Est, Rzym, Włochy
- Zamek Książąt Pomorskich, Szczecin - 1992
- Galleri Adelgatan 5, Malmö, Szwecja
- Galeria Foksal, Warszawa
- Galleri Art-On, Halmstad, Szwecja - 1993
- Galeria Stara, Lublin - 1994
- Galeria Rzeźby, Warszawa
- Muzeum Górnośląskie, Bytom - 1995
- Galeria Prowincjonalna, Słubice - 1996
- Muzeum Sztuki Współczesnej, Radom
- Galeria Stara, Lublin - 1997
- Galeria 86, Łódź
- Galeria Koło, Gdańsk - 1999
- Galerie Ucher, Kolonia, Niemcy (razem z Andrzejem Szewczykiem)
- Galeria Stefana Szydłowskiego, Warszawa - 2000
- Galeria Studio, Warszawa - 2001
- Galeria Awangarda, Wrocław
- Miejska Galeria Sztuki, Łódź
- Galeria 86, Łódź
- Galeria Muzalewska, Poznań - 2002
- Miejska Galeria Sztuki, Sopot - 2003
- Galeria Grodzka, Lublin
- Galeria Foksal, Warszawa - 2004
- Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa - 2005/2006
- Galeria Wizytująca, Warszawa
Krok za krokiem VIII 1997 olej na płótnie, 120x170 cm | Krok za krokiem XII 2006 olej na płótnie, 130x170 cm |
Wybrane wystawy zbiorowe:
- 1984
- Artyści Galerii Foksal, Galeria Foksal, Warszawa
- Malarze Teatru Cricot 2 i Galerii Foksal, Galeria Stodoła, Warszawa - 1985
- 4 Foksal Gallery Artists, Richard Demarco, Edynburg, Szkocja
- Dialog, Moderna Museet, Sztokholm, Szwecja - 1986
- Poland Painting, Ashley Gallery, Epsom, Surrey, Anglia
- Kunst uit Polen, Nouvelles Images Galerie, Haga, Holandia - 1988
- Gallery Artists, Frank Bustamante Gallery, Nowy Jork, USA
- Polnische Malerei seit 1945, Galerie der Stadt Esslingen Villa Merkel, Kunsthalle Wilhelmshaven, Niemcy
- New Talents, Everson Museum of Art, Syracuse, N.Y., USA - 1989
- New Acquisitions, Aldrich Museum of Contemporary Art, Ridgefield, Ct., USA
- Galeria Foksal - Die neue internationale Kunstmesse Kunst des 20. Jarhunderts, Frankfurt nad Menem, Niemcy - 1990
- The Expressive Struggle, Everson Museum of Art, Syracuse, N.Y., USA - 1991
- Epitafium i Siedem Przestrzeni, Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa
- Selected works from the Collection, Anderson Gallery, Buffalo, N.Y., USA
- IV Biennale Nowej Sztuki, Zielona Góra - 1992
- The Expressive Struggle, Anderson Gallery, Buffalo, N.Y., USA
- Artyści Galerii Foksal, Galeria Foksal, Warszawa
- 10 lat później, Muzeum Sztuki Współczesnej, Radom - 1993
- Frank Bustamante Gallery, Nowy Jork, USA
- Art Hamburg. Internationale Messe Osteuropaischer Kunst, Hamburg, Niemcy
- Kolekcja międzynarodowej sztuki XX wieku (ekspozycja stała), Muzeum Sztuki, Łódź - 1994
- Artyści Galerii Foksal, Galeria Foksal, Warszawa
- 26e Festival International de la Peinture, Château-Musée de Cagnes-sur-Mer, Francja - 1995
- Essence and Persuasion - the Power of Black and White, Anderson Gallery, N.Y., USA
- Tomasz Ciecierski, Leon Tarasewicz, Tomasz Tatarczyk, Galeria Foksal, Warszawa
- Artyści polscy na festiwalach międzynarodowych, Muzeum Narodowe, Wrocław
- Pokaz 2, Muzeum Górnośląskie, Bytom
- Mistrzowie Rysunku - rysunki polskich artystów z kolekcji Muzeum Sztuki Współczesnej w Radomiu, Galerie im Pferdestall KulturBrauerei, Berlin, Niemcy - 1996
- Artyści Polscy dla Muzeum w Vukovarze, Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa
- Styki, Galeria Foksal, Warszawa - 1997
- Małe Rysunki, Muzeum Narodowe, Gdańsk
- Współczesna Sztuka Polska z Kolekcji Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, Ostrava, Czechy
- Granice Obrazu - Polskie Malarstwo Lat Dziewięćdziesiątych, Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Warszawa - 1998
- Fragment Kolekcji 3, Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa - 1999
- Three Visions, Contemporary Polish Art, Leon Tarasewicz, Andrzej Szewczyk, Tomasz Tatarczyk, Tufts University Gallery, Aidekman Arts Center, Medford, MA, USA
- Malarstwo 1999, Galeria Stara, Lublin
- I Międzynarodowy Konkurs Rysunku, Muzeum Architektury, Wrocław - 2000
- 12 Obrazów, Galeria Koło, Gdańsk
- Cztery Pory Roku, Polskie Malarstwo Krajobrazowe od Oświecenia do Współczesności, Schirn Kunsthalle, Frankfurt, Niemcy
- Festiwal Polskiego Malarstwa Współczesnego, wystawa towarzysząca, Muzeum Narodowe, Szczecin
- Krajobrazy, Polskie Malarstwo Pejzażowe od Oświecenia do Końca XX Wieku, Muzeum Narodowe, Warszawa - 2001
- Słubice-Warszawa, Maciejuk, Modzelewski, Tatarczyk, Galeria Prowincjonalna, Słubice
- Postawy. Szczególne Powołanie Artysty, Galeria Stara, Lublin - 2002
- Kolekcja Fundacji Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Narodowe, Warszawa
- Obrazy Śmierci w Sztuce Polskiej XIX i XX Wieku, Muzeum Narodowe, Szczecin - 2003
- Labirynt, UH Galleries, Hatfield; Folly Gallery, Lancaster, Anglia
- Pies w sztuce polskiej, Galeria Arsenał, Białystok
- Galeria sztuki współczesnej. Pokaz 3, Muzeum Górnośląskie, Bytom - 2004
- JURYsdykcja, Muzeum Regionalne, Stalowa Wola
Bez tytułu 2007 węgiel, ołówek, tempera na papierze, 70x100 cm | Bez tytułu 2007 węgiel, ołówek, tempera na papierze, 70x100 cm |