Edukację artystyczną rozpoczął w latach 1915-1918 w Odessie, gdzie uczęszczał do Chudożestwiennogo Ucziliszcza. Po powrocie do Warszawy w 1918 kontynuował naukę u Jana Kauzika i Miłosza Kotarbińskiego w warszawskiej Szkole Rysunkowej. W okresie 1919-1925 studiował (z przerwą w latach 1920-1922) w Szkole Sztuk Pięknych pod kierunkiem Miłosza Kotarbińskiego, Konrada Krzyżanowskiego i Tadeusza Pruszkowskiego. W latach 1919-1920 nauczał rysunku w męskim Humanistycznym Progimnazjum w Warszawie; tego typu pracę zarobkową podjął też w 1921 w Seminarium Nauczycielskim Julii Kisielewskiej w Płocku. W 1920 wstąpił ochotniczo w szeregi Legionów walczących w wojnie polsko-sowieckiej.
W 1923, jako pierwszy spośród uczniów Pruszkowskiego, odkrył krajobrazowe i etnograficzno-folklorystyczne uroki Kazimierza nad Wisłą, miasteczka, które przyciągnie całą kolonię artystyczną wywodzącą się z warszawskiej akademii, a w szczególności z pracowni Pruszkowskiego. Tam właśnie studenci profesora, Michalak, Bolesław Cybis, Jan Gotard, Aleksander Jędrzejewski, Eliasz Kanarek, Edward Kokoszko, Janusz Podoski, Mieczysław Szulc, Czesław Wdowiszewski, Jan Wydra i Jan Zamojski, założyli podczas letniego pleneru w 1925 Bractwo św. Łukasza. Ugrupowanie to, wzorowane na średniowiecznym cechu rzemieślniczym, miało za zadanie dbać o wysoką jakość artystycznej produkcji swych członków, wspomagać ich materialnie i organizacyjnie oraz wzmacniać więzy koleżeństwa.
W tym samym roku Michalak wyjechał do Paryża na roczne stypendium ufundowane przez rząd francuski. W 1926 zwiedził Włochy i Austrię, by w roku następnym osiąść w Kazimierzu Dolnym. W 1933 przeniósł się do Lwowa, gdzie objął stanowisko wykładowcy na Wydziale Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego Państwowej Szkoły Technicznej.
W 1928 uzyskał dyplom ukończenia warszawskiej akademii. W 1934, jako reprezentant nurtu tradycjonalistycznego, został członkiem Bloku Zawodowych Artystów Plastyków, przeciwstawiającego się dominacji koloryzmu w polskim malarstwie lat 1930. Z Blokiem wystawiał w kraju i za granicą. Swe prace eksponował także w ramach prezentacji organizowanych przez Towarzystwo Szerzenia Sztuki Polskiej wśród Obcych. W okresie 1948-1969 prowadził wykłady z dziedziny malarstwa i rysunku dla studentów historii sztuki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Był członkiem Towarzystwa Artystów Polskich "Sztuka". Podczas dwóch pobytów w Stanach Zjednoczonych (1959-1960; 1964-1965) zajmował się malowaniem portretów.
Żywo uczestniczył w ruchu wystawienniczym w kraju prezentując swe prace w Warszawie (1925, 1928, 1929, 1932, 1933, 1936-38), Krakowie (1930, 1938), Łodzi (1929, 1932), Poznaniu (1929) i Bydgoszczy (1929). Za granicą eksponował swe malarstwo w Genewie (1931), Padwie (1931), Moskwie (1933), Rydze (1934), Tallinie (1934), Wenecji (1934), Amsterdamie (1936), Paryżu (1937) i Sztokholmie (1939), oraz w kilku ośrodkach w Stanach Zjednoczonych (Carnegie Institute Pittsburgh 1930, 1935, 1937, 1938; Nowy Jork 1933, 1939), Niemczech (1935; Berlin, Monachium, Frankfurt, Drezno, Düsseldorf, Kolonia) i Wielkiej Brytanii (1939-1941; Londyn, Brighton, Manchester, Northampton, Eastbourn, Burton). Po 1945 brał udział w wystawach okręgowych w Lublinie i Warszawie. Indywidualne prezentacje twórczości rysunkowej artysty odbyły się w Kazimierzu Dolnym (1964) i Lublinie (1968). W 1972 została zorganizowana w Muzeum Okręgowym w Toruniu monograficzna wystawa Michalaka, której towarzyszył katalog.
Na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu w 1929 artysta został uhonorowany srebrnym medalem za całokształt twórczości. Otrzymał ponadto srebrny medal na wystawie sztuki religijnej w Padwie (1931), nagrodę Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (1932) i nagrodę Prezydenta Warszawy (1936); wyróżniono go dyplomem honorowym na Międzynarodowej Wystawie Sztuka i Technika w Paryżu (1937). Dyplom przyznano mu także na Wystawie Ziem Odzyskanych w 1948.
Michalak należy do czołowych reprezentantów nurtu sztuki sakralnej w polskim malarstwie lat 1920. i 1930., a także w okresie powojennym. Jego postawa twórcza ukształtowała się pod wpływem estetycznych poglądów Tadeusza Pruszkowskiego, wybitnego pedagoga, animatora życia artystycznego w międzywojennej Polsce, krytyka i teoretyka sztuki. Kluczową ideą programu nauczania profesora było stworzenie polskiej szkoły malarstwa w oparciu o historyzującą stylizację, parafrazowanie i łączenie stylistycznych konwencji sztuki dawnej. Artysta przekazał swoim uczniom ideę eklektycznego realizmu odwołującą się do dzieł włoskiego i północnoeuropejskiego renesansu, siedemnastowiecznego malarstwa holenderskiego i hiszpańskiego. Szczególny nacisk kładł na kunszt malarski i opanowanie warsztatowych technik dawnych mistrzów.
Zgodnie z estetycznymi założeniami Pruszkowskiego i programem Bractwa św. Łukasza, Michalak dążył do perfekcji warsztatowej stosując finezyjny rysunek, walorowy modelunek form, gładką fakturę i złożoną kompozycję o kilku dopełniających się planach. Nawiązując do konwencji obrazowania minionych epok artysta kreował monumentalne obrazy Pasyjne (Ukrzyżowanie z Marią Magdaleną i św. Janem, 1924) i wizerunki świętych (Św. Izydor Oracz, 1931). Ze znamienną dla późnego gotyku i baroku skłonnością do dramatycznej ekspresji i naturalistycznego przerysowania łączył delikatność rysunku włoskiego Quattrocenta oraz manierystyczne wydłużenie postaci. Hieratyzm kompozycji dynamizował ostrym, caravaggionistycznym oświetleniem ewokującym mistyczne treści. Głębię barw utrzymanych w ciemnych rejestrach wydobywał za pomocą laserunków. Św. Antoni przemawiający do ryb (1931) jest wyrazem stylistycznej ewolucji zachodzącej stopniowo w malarstwie Michalaka. W obrazie tym pojawia się element dekoracyjności, któremu służy lekka geometryzacja i rytmizacja fałd habitu mnicha, który stoi nad migocącą refleksami taflą Wisły; w tle rysują się Kazimierskie wzgórza. Przejawiają się tu tendencje zbliżone do sztuki polskiego Rytmu i europejskiego nurtu "art deco".
W stylistyce wczesno-renesansowego fresku utrzymane są natomiast wielofiguralne, podporządkowane prawu horror vacui kompozycje historyczne Bitwa pod Legnicą i Bitwa pod Oliwą. Pokrewieństwo z konwencjami obrazowania włoskiego renesansu ujawnia się w narracyjnie rozbudowanych, monumentalnych obrazach o charakterze alegoryczno-rodzajowym i historyczno-rodzajowym, takich jak Bajka o szczęśliwym człowieku (1925) i Pobieranie cła wodnego w mieście Bydgoszczy (1928-1929). W obrazie przedstawiającym czasy rozkwitu Bydgoszczy czytelne są inspiracje sceną przybycia św. Urszuli do Kolonii należącą do hagiograficznego cyklu namalowanego przez Vittore Carpaccio (1490-1495). Znajomość szesnastowiecznych kompozycji Pasyjnych Rosso Fiorentino musiała być artyście pomocna przy tworzeniu spiętrzonej struktury Zdjęcia z krzyża (1926), którego płytką przestrzeń obrazową wypełniają cztery postacie zdejmujących ciało Chrystusa uczniów oraz klęczącej pomiędzy rusztowaniami Matki Boskiej. Z kolei obraz Stygmatyzacja św. Franciszka (1927) dobitnie świadczy o fascynacji Michalaka sztuką Jusepe de Ribery. Kreując "przestrzeń mistycznego przeżycia" artysta połączył tu zasady dramatycznego barokowego luminizmu ze schematem pejzażowym o piętnastowiecznej genealogii.
W swych obrazach o tematyce religijnej Michalak uzmysławiał uniwersalizm przesłania ukazując w tle przestylizowany Kazimierski pejzaż, który wydobywał złocistymi refleksami z ciemności nocy. Wymiar współczesności akcentował też przebierając stojącego pod Krzyżem św. Jana (Ukrzyżowanie ze św. Marią Magdaleną i św. Janem, 1924) i wsłuchujących się w Dobrą Nowinę trzech króli (Trzej królowie ubrani na ludowo, 1925) w stroje lubelskich chłopów. Aktualizując tradycyjną ikonografię chrześcijańską, osadzając ją w realiach współczesności budował pomost pomiędzy dniem dzisiejszym i czasami biblijnymi.
Punkt kulminacyjny w sakralnej twórczości Michalaka stanowił obraz Ukrzyżowanie ze św. Marią Magdaleną (1931). Siła ekspresji mistycznego doznania osiągnęła tu swoje apogeum. Poszczególne plany kompozycyjne artysta scalił za pomocą ukośnie padającego z góry snopu transcendentnego światła o barokowej proweniencji. Uwypukla on zdeformowany cierpieniem tors Chrystusa, rzuca cień śmierci na twarz Ukrzyżowanego i wydobywa żywe tony czerwieni z sukni Magdaleny. Nadprzyrodzone światło emanuje również z postaci Zbawiciela; zaistnienie w obrazie dwóch źródeł mistycznego luminizmu symbolizuje tajemnicę podwójnej, boskiej i ludzkiej natury Chrystusa. Naturalizm ujęcia ciała Chrystusa, przywodzący na myśl zarówno malowane przez Riberę sceny męczeństwa świętych jak i późnogotyckie krucyfiksy, współgra tu z typową dla włoskiego Quattrocenta delikatnością konturów wydobywających postać Marii Magdaleny. Dramatyczną ekspresję obrazu potęguje poszarpany cień, jaki cierniowa korona - zapożyczona z ołtarzowych kwater Grünewalda - rzuca na przesłaniającą ciało Chrystusa draperię. Ukośnie układające się fałdy przejrzystej materii zakłócają symetrię układu krzyża i tęczy, która szerokim łukiem spina przeciwległe krańce Kazimierskiego pejzażu przeobrażającego się w piętnastowieczny, "kosmiczny", wszechogarniający krajobraz. Draperia wydaje się być zarówno trawestacją chusty św. Weroniki jak grzebalnego całunu, na którym ciało Chrystusa odcisnęło ślad. Postaci Marii Magdaleny nadał Michalak nieczęsto spotykany z scenach Pasyjnych wyraz liryzmu. Sposób ukształtowania skrzyżowanych dłoni Magdaleny nawiązuje do rąk figury zasypiającej Matki Boskiej w głównej kwaterze ołtarza Wita Stwosza w krakowskim Kościele Mariackim, wielokrotnie podziwianym przez artystę. Dekoracyjne sfalowanie złocistych włosów świętej budzi skojarzenia nie tylko z rzeźbami Stwosza, ale także z ołtarzowymi obrazami Masaccia. Osiągnięta w obrazie harmonia stylistyczna, pełne stopienie różnorakich źródeł inspiracji współgra z jego metafizyczną wymową, z formułą symbolu oddającego istotę wiary chrześcijańskiej.
Odmienny nurt w twórczości Michalaka reprezentowały portrety, zarówno intymne, przedstawiające członków rodziny (Portret syna Tadeusza, 1946) i przyjaciół (Portret pani w błękitnych rękawiczkach, 1930) jak reprezentacyjne (Portret ks. rektora Antoniego Słomkowskiego, 1952; Portret prymasa Stefana Wyszyńskiego, 1965). W wizerunkach kobiecych, często melancholijnych w wyrazie, ujawniają się reminiscencje sztuki portretowej renesansu. Linearyzm form (Pani z tacą, 1929) stopniowo ustępuje jednak miejsca swobodnemu duktowi pędzla zacierającemu ostrość konturów Portret Heleny Klichowej, 1933), by w późnym okresie twórczości Michalaka powrócić w wersji manierycznej i usztywnionej (Portret prof. Władysława Tatarkiewicza). Także wąska, zharmonizowana gama brązów, błękitów i szarości cechująca wizerunki z lat 1930. (Portret pani z pieskiem, 1931) zostaje niekiedy zastąpiona intensywną kolorystyką; w Portrecie Wandy Hoffmanowej (1936) cynobrowej plamie wydobywającej suknię modelki akompaniują róże, błękity i fiolety abstrakcyjnego tła. Neutralne tła pozwalają twórcy skoncentrować uwagę na pogłębieniu analizy psychiki i nastroju portretowanych osób. W wizerunkach mężczyzn pojawia się znamienna dla sztuki Pruszkowskiego dosadność w charakterystyce modela, nuta humoru i nie zapośredniczony stylizacją weryzm w traktowaniu rysów twarzy (Portret prof. Jakuba Parnasa, 1933). Wraz ze wzbogaceniem materii malarskiej, Michalak rozszerzał chromatyczne spektrum, wprowadzał tony mocne i śmiałe zestawienia kolorystyczne. Tonacja nasyconych barw cechuje malowane przez artystę w latach 1930. notatki pejzażowe zdradzające wpływ młodopolskiej stylistyki Konrada Krzyżanowskiego, a także późne pejzaże Kazimierskie o wewnętrznie zrytmizowanej strukturze i syntetyzującej geometryzacji form architektonicznych (Bajeczka z Kazimierza; Wiosna, ok. 1970).
Od lat 30. Michalak zajmował się malarstwem dekoracyjnym i projektowaniem witraży. Wspólnie z Janem Henrykiem Rosenem wykonał projekt dekoracji freskowej kaplicy w letniej rezydencji papieży w Castel Gandolfo (1933). W sferze sztuki monumentalnej mieściły się jego projekty polichromii katedry chełmskiej (wraz ze Stanisławem Teisseyrem, 1935) i neogotyckiego kościoła Matki Boskiej Królowej Polski w Dratowie na Lubelszczyźnie. Artysta był także twórcą witraża w katedrze warszawskiej (1936-1937) i plafonu w sklepie Wedla (wraz z Jeremim Kubickim, 1936). Brał udział w wykonaniu przez członków Bractwa św. Łukasza siedmiu kompozycji historycznych do pawilonu polskiego na wystawie światowej w Nowym Jorku (1939; Bolesław Chrobry witający Ottona III pielgrzymującego; Chrzest Litwy; Nadanie przywileju zwanego Jedlińskim; Unia Lubelska; Konfederacja Warszawska; Odsiecz Wiednia; Konstytucja 3 Maja). W okresie powojennym pracował przy konserwacji zabytków Wrocławia; zaprojektował m.in. witraże do pięciu okien katedry wrocławskiej. Polichromie jego autorstwa pokrywają ściany wielu polskich kościołów. W latach 50. stworzył serię reprezentacyjnych portretów rektorów i profesorów Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Uniwersytetu Wrocławskiego i Politechniki Łódzkiej.
Autor: Irena Kossowska, Instytut Sztuki PAN, marzec 2005