Bronisław Pawlik w filmie "Tysiąc talarów", 1959, fot. Muzeum Kinematografii w Łodzi
Aktor teatralny i filmowy. Urodził się 8 stycznia 1926 roku w Krakowie. Zmarł 6 maja 2002 roku w Warszawie. Pochowany jest na Starych Powązkach w Warszawie.
"Ktoś powiedział" - pisała Lidia Klimczak - "że jego grę można porównać do łaciny - języka doskonałego w swej prostocie i elegancji." ("Ekran" 1988, nr 42)
W 1947 roku Bronisław Pawlik ukończył krakowskie Studio Dramatyczne Iwo Galla, a później, w 1956 roku także Wydział Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie.
Na scenie zadebiutował w 1945 roku niemą rolą w przedstawieniu dyplomowym La serva padrona Giovanni Pergolesiego Krakowskiej Wyższej Szkoły Muzycznej. Później grał w Teatrze Lalki i Aktora "Groteska" w Krakowie i jednocześnie uczył się aktorstwa w Studio Dramatycznym Iwo Galla, z którym w 1946 roku przeniósł się do Gdańska. Tutaj, w Teatrze Wybrzeże, zadebiutował w roli dramatycznej jako Hippiasz w Homerze i orchidei Tadeusza Gajcego w reżyserii Galla (1946). Zagrał także m.in. Nicka w Marii stuart Juliusza Słowackiego także w reżyserii swojego nauczyciela (1949). Od 1949 roku występował w Teatrze im. Stefana Jaracza w Łodzi. Wcielił się tutaj m.in. w postać Błazna z Wieczoru trzech króli Szekspira w reżyserii Galla (1950) i Chlestakowa z Rewizora Mikołaja Gogola w reżyserii Stanisława Łapińskiego (1952).
Od początku lat 50. pracował w Warszawie. W latach 1952-1957 był aktorem Teatru Narodowego. Później na trzy lata związał się ze sceną Ateneum (1957-1960). Następnie przez czternaście lat grał w Teatrze Polskim (1960-1974). W latach 1974-1988 występował w Teatrze Powszechnym. Natomiast od 1989 roku do śmierci był aktorem Teatru Współczesnego.
W teatrze Pawlik zagrał ponad sto ról. Wykreował doskonałe role w repertuarze rosyjskim. Wystąpił jako pamiętny Akakij Akakijewicz Baszmaczkin w Płaszczu Mikołaja Gogola w reżyserii Władysława Hańczy (Teatr Polski, 1960).
"(...) wydobył z Baszmaczkina wszystko, co jest właśnie ludzkie i co budzi u widza reakcję uczuciową wyraźnie zgodną z zamysłem autorskim" - pisał Krzysztof Choiński. - "Chodzi tu o współczucie w znaczeniu etymologicznym, a nie o płytką litość graniczącą z politowaniem." ("Scena" 1979, nr 4)
Zresztą w wiele lat później Pawlik, mówiąc o swoich aktorskich preferencjach, przyznawał:
"Interesują mnie przede wszystkim ludzie mali, zagubieni w mechanizmie współczesnego świata, niepotrzebni. Wiecznie zakłopotani wszystkim, co ich otacza, niemal samym faktem swego istnienia, nieśmiali, zbędni ludzie - właśnie oni wzruszają mnie najbardziej." ("Ekran" 1988, nr 42)
Bardzo ważną rolą Pawlika był również Smierdiakow w scenicznej adaptacji Braci Karamazow Fiodora Dostojewskiego w reżyserii Jerzego Krasowskiego (Teatr Polski, 1963). Aktor pokazał postać inteligentnie i sugestywnie, nadał jej rysy zarówno tragiczne, jak i komiczne, uwypuklił także związki łączące Smierdiakowa z Iwanem Karamazowem. Pawlik wystąpił także m.in. jako Maurycy Osipowicz Monachow w Barbarzyńcach Maksyma Gorkiego w reżyserii Aleksandra Bardiniego (Teatr Powszechny, 1976), On w Notatkach z podziemia wg Fiodora Dostojewskiego w reżyserii Bogdana Michalika (Teatr Powszechny, 1983) czy wreszcie jako Pluszkin w Martwych duszach Mikołaja Gogola w reżyserii Macieja Englerta (Teatr Współczesny, 1995).
"Pluszkin Bronisława Pawlika zahacza wręcz o genialność" - pisała Elżbieta Baniewicz. - "(...) To niebywałe studium nachalnego skąpstwa, prawdziwe w każdym odruchu i szczególe aż do absurdu, unosi się metr nad ziemią w krainie gogolowskiego szaleństwa." ("Twórczość" 1996, nr 4)
Aktor sprawdzał się także w kreowaniu postaci błaznów czy clownów, potrafiąc pokazać całą złożoność tych ról. Na deskach warszawskiego Teatru Ateneum zagrał Ślaza w Lilli Wenedzie Juliusza Słowackiego w reżyserii Jana Kulczyńskiego (1959). Po świetnym Błaźnie z łódzkiego Wieczoru trzech króli zagrał w warszawskim Teatrze Polskim m.in. innego Szekspirowskiego Błazna - z Króla Leara w reżyserii Zygmunta Hübnera (1962), a także Lucia w Miarce za miarkę Szekspira w reżyserii Aleksandra Bardiniego (1965), Cavaliere Cipolla w przedstawieniu Krystyny Skuszanki Mario i czarodziej wg Tomasza Manna (1964) i Perote'a w Księżniczce na opak wywróconej Calderona-Rymkiewicza w reżyserii Krystyny Meissner (1970).
W latach 60. w Teatrze Polskim zagrał także m.in. Hummela w Sonacie widm Augusta Strindberga w reżyserii Jerzego Kreczmara (1965) oraz, z ruchową i interpretacyjną wirtuozerią, Bérengera w Pieszo w powietrzu Eugene Ionesco w reżyserii Erwina Axera (1967), czy w końcu tytułową rolę w Fauście Johanna Wolfganga Goethego w kontrowersyjnym, plastyczno-wizyjnym widowisku Józefa Szajny (1971).
Pawlika nazywano aktorem charakterystycznym, który potrafił sprawdzić się zarówno w roli pierwszoplanowej, jak i w epizodzie. Zauważano również, że należał do osób, które często grają w tonacji lirycznej czy liryczno-dramatycznej, ze szlachetną prostotą i potrafią wydobyć z postaci zarówno tragizm, jak i komizm. Maria Czanerle widziała w grze Pawlika rysy Chaplinowskie.
"Jest tak powszedni i plebejski, że nikomu nie strzeliłoby do głowy, by zrobić z niego gentlemana - pisała - a jednocześnie - o dziwo - grać może inteligentów i to wszelkiego rodzaju - od inteligentnych złoczyńców (Smierdiakow) do Szajniczych intelektualistów (Faust)." ("Teatr" 1974, nr 11)
W 1975 roku w Teatrze Powszechnym Pawlik zagrał wielką rolę - Dantona w Sprawie Dantona Stanisławy Przybyszewskiej w reżyserii Andrzeja Wajdy. Swojemu bohaterowi nadał bardzo współczesne rysy. Mówił:
"Jeśli gram Dantona w roku 1976, to gram - tak czy tak - już z perspektywy Rewolucji Październikowej." ("Teatr" 1976, nr 18)
Przez wielu ta rola uważana była za prawdziwie tragiczną. Jan Kłossowicz był nieco odmiennego zdania.
"Pawlik gra dobrze" - pisał. - "Ale jednocześnie trochę wbrew tekstowi, pomniejsza Dantona, widzi w nim przede wszystkim demagoga i egoistycznego cynika zakochanego w samym sobie." ("Literatura", 06.02.1975)
Na scenie Powszechnego Pawlik zagrał też w spektaklu Zygmunta Hübnera Lot nad kukułczym gniazdem Dale'a Wassermana (1977). Wcielił się w postać Hardinga tworząc przejmujące studium lęku i upodlenia. Rok później wystąpił w repertuarze Fredrowskim. Zagrał Cześnika Raptusiewicza z Zemsty w reżyserii Hübnera.
"Cześnik nie nosi staropolskich wąsów, jest mizernego wzrostu, ale zapalczywy, porywczy, chytry, dbały o swoje profity, pełen sprzeczności i przez to właśnie tak prawdziwy, tak ludzki" - notował Roman Szydłowski. - "Bronisław Pawlik gra go znakomicie. Mówi tekst Fredry bardzo pięknie, wydobywa cały humor i lirykę tej postaci, nie idealizuje Cześnika, lecz także go nie oczernia. " ("Życie Literackie" 11.02.1978)
W repertuarze Fredrowskim występował także w Teatrze Telewizji (na małym ekranie zagrał ponad 90 ról), z którym związany był od 1955 roku, kiedy zagrał Nicka Adamsa w Mordercach wg Ernesta Hemingwaya w reżyserii Konrada Swinarskiego. Był m.in. Ambrożym Jenialkiewiczem w Wielkim człowieku do małych interesów w reżyserii Krystyny Meissner (1975) i Kapką w Odludkach i poecie w reżyserii Andrzeja Łapickiego (1979). Grał w dramatach Antoniego Czechowa przygotowanych przez Aleksandra Bardiniego - Czebutykina w Trzech siostrach (1974) i Tielegina w Wujaszku Wani (1980). Wystąpił także w spektaklach Czechowa reżyserowanych w latach 90. przez Tomasza Zygadłę - jako Iwan Niuchin w monodramie O szkodliwości palenia tytoniu (1993) i jako Wasilij Swietłowidow w Łabędzim śpiewie (1993). W widowiskach telewizyjnych kreował też postaci Molierowskie, był m.in. Skapenem w Szelmostwach Skapena w reżyserii Jana Kulczyńskiego (1963), Sganarelem w Don Juanie w reżyserii Bohdana Korzeniewskiego (1964), Panem Biegunką w Chorym z urojenia w reżyserii Krzysztofa Langa (1996).
W ostatnich latach Bronisław Pawlik współpracował z młodymi reżyserami. W Teatrze Współczesnym w przedstawieniu Samotnik Roberta Andersona w reżyserii Norberta Rakowskiego (2001) zagrał Ojca, w przygotowanej przez Agnieszkę Glińską scenicznej adaptacji prozy Bohumila Hrabala Bambini di Praga (2001) wykreował świetny epizod Ogrodnika, natomiast w Teatrze Rozmaitości w Uroczystości (Festen) Thomasa Vinterberga i Mogensa Rukova w reżyserii Grzegorza Jarzyny (2001) zagrał Dziadka.
Bronisław Pawlik ma na swoim koncie także ponad 130 ról filmowych. W kinie zadebiutował w 1950 roku, zagrał epizod w Warszawskiej premierze Jana Rybkowskiego. W kinie często grał role drugoplanowe i epizodyczne. Obsadzano go w popularnych filmach w rolach komediowych. Zagrał u Stanisława Barei w Mężu swojej żony (1960), Misiu (1980) i jego telewizyjnych serialach - Alternatywy 4 (1983) i Zmiennikach (1986), a także m.in. w Smarkuli Leonarda Buczkowskiego (1963) i Filipie z konopi Józefa Gębskiego (1981). Grał także w serialu Stawka większa niż życie Janusza Morgensterna i Andrzeja Konica (1967-1968) i w Doktorze Murku Witolda Lesiewicza (1979). Sławę i uznanie przyniosły mu role w serialach. W kolejnej, po Doktorze Murku adaptacji prozy Tadeusza Dołęgi-Mostowicza - Kariera Nikodema Dyzmy Jana Rybkowskiego i Marka Nowickiego (1980) zagrał oszusta Leona Kunika-Kunickiego. Natomiast we wcześniejszej Lalce Ryszarda Bera (1977) wcielił się w postać staroświeckiego, uczciwego i dobrodusznego starego subiekta Rzeckiego.
"Aby 'wejść' w postać Rzeckiego" - przyznawał Pawlik - "musiałem przede wszystkim wnikliwie, ze śledczą nieomal dokładnością przeczytać tekst Prusa." ("Film" 1979, nr 20)
Ta rola została doceniona zarówno przez krytyków, jak i przez publiczność.
"(...) w istocie w Rzeckiego zainwestował Pawlik całe swoje bogate doświadczenia aktorskie, umiejętność mądrego operowania detalem, gestem, spojrzeniem, mimiką, zróżnicowaniem tonów głosowych ujętych w skalę rozmyślnie zawężoną" - pisała Maria Brzostowiecka. - "Cienką, ale jakże precyzyjnie prowadzoną kreską naszkicował tę postać, będącą cząstką wyobraźni pokoleń i odniósł sukces rzadki." ("Scena 1981, nr 12).
Do ważniejszych ról filmowych Pawlika należą również Florczak w Krzyżu Walecznych - debiutanckim filmie Kazimierza Kutza (1958) na podstawie opowiadań Józefa Hena, Michał w psychologicznym dramacie wojennym - Naganiaczu Ewy i Czesława Petelskich (1963), Ojciec w Zmorach Wojciecha Marczewskiego (1978), adaptacji prozy Emila Zegadłowicza i Orłowski w Komediantce Jerzego Sztwiertni (1986). Za drugoplanową rolę męską - Organistę w filmie Andrzeja Barańskiego Tabu z 1987 roku dostał nagrodę w Gdyni. W 1995 roku wystąpił w głównej roli - Jakubka w sentymentalno-sielankowej Szabli od komendanta Jana Jakuba Kolskiego.
Bronisław Pawlik był także aktorem estradowym, występował m.in. w kabarecie Szpak, Dudek oraz w Kabarecie Starszych Panów.
Nagrody i odznaczenia:
- 1949 - nagroda artystyczna Wybrzeża Gdańskiego za rok 1948
- 1951 - wyróżnienie za rolę Stefana w Tysiącu walecznych Jana Rojewskiego w reżyserii Iwo Galla w Teatrze Wojska Polskiego w Łodzi na Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu
- 1959 - Srebrny Medal - nagroda za najlepsze kreacje męskie - za rolę mata Rokoszego w filmie Orzeł Leonarda Buczkowksiego (wspólnie z Wieńczysławem Glińskim i Aleksandrem Sewrukiem) na 1. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Moskwie
- 1965 - Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
- 1967 - Odznaka 1000-lecia; nagroda ministra kultury i sztuki III stopnia za role teatralne, filmowe i telewizyjne w ostatnim pięcioleciu; nagroda Komitetu ds. Polskiego Radia i Telewizji
- 1968 - nagroda Komitetu ds. Polskiego Radia i Telewizji
- 1972 - nagroda aktorska za rolę Alfa w Lękach porannych Stanisława Grochowiaka w reżyserii Augusta Kowalczyka z Teatru Polskiego w Warszawie na 13. Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu
- 1975 - nagroda aktorska za rolę Dantona w Sprawie Dantona Stanisławy Przybyszewskiej w reżyserii Andrzeja Wajdy z Teatru Polskiego w Warszawie na 1. Opolskich Konfrontacjach Teatralnych; nagroda Komitetu ds. Polskiego Radia i Telewizji za wybitne kreacje aktorskie w programach telewizyjnych i radiowych; nagroda indywidualna I stopnia za rolę Dantona w Sprawie Dantona Stanisławy Przybyszewskiej w reżyserii Andrzeja Wajdy z Teatru Polskiego w Warszawie na 15. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych
- 1978 - Odznaczony Za zasługi dla Warszawy; nagroda aktorska za rolę Rzeckiego w Lalce Ryszarda Bera na 2. Festiwalu Filmów i Widowisk Telewizyjnych w Olsztynie
- 1979 - nagroda aktorska za rolę Cześnika w Zemście Aleksandra Fredry w reżyserii Zygmunta Hübnera z Teatru Powszechnego w Warszawie na 5. Opolskich Konfrontacjach Teatralnych; Złoty Ekran za rolę Rzeckiego w Lalce Ryszarda Bera
- 1980 - Zasłużony Działacz Kultury; główna nagroda ufundowana przez ministra kultury i sztuki za najwybitniejszą rolę aktorską dla Orgona w Świętoszku Moliera w reżyserii Marcela Kochańczyka z Teatru Powszechnego w Warszawie na 20. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych
- 1981 - nagroda ministra kultury i sztuki II stopnia za osiągnięcia artystyczne w dziedzinie aktorstwa
- 1983 - nagroda tygodnika "Przyjaźń" za rolę w sztuce Notatki z podziemia wg Fiodora Dostojewskiego w reżyserii Bogdana Michalika z Teatru Powszechnego w Warszawie
- 1988 - Wielki Splendor - nagroda za wybitne kreacje aktorskie w Teatrze Polskiego Radia; nagroda za drugoplanową rolę męską w filmie Tabu Andrzeja Barańskiego na 13. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni
- 1997 - Złoty Wawrzyn Grzymały
- 2000 - nagroda ministra kultury w dziedzinie teatru za rok 2000
Autor: Monika Mokrzycka-Pokora, udzień 2004