Podczas wojny Jan Świdziński studiował w tajnym nauczaniu architekturę na Politechnice Warszawskiej i uczęszczał na zajęcia baletowe w szkole Leona Wójcikowskiego. Brał także udział w ruchu konspiracyjnym Amii Krajowej. W 1947 roku rozpoczął studia w Wyższej Szkole Plastycznej (późniejszej Akademii Sztuk Pięknej) w Warszawie. Studiował malarstwo w pracowni Jana Cybisa oraz grafikę u Tadeusza Kulisiewicza (dyplom z malarstwa otrzymał w 1952 roku). Jest organizatorem lub współorganizatorem wielu spotkań, festiwali, konferencji i wystaw poświęconych sztuce kontekstualnej i performance w kraju oraz za granicą.
Jan Świdziński, "Gesty", fragment, 2002, kolekcja Lubelskiego Towarzystwa Zachęty sztuk Pięknych, fot. www.zacheta.lublin.pl
Opublikował kilkadziesiąt artykułów o sztuce i wydał kilka książek, m.in. Art as Contextual Art (Lund, Szwecja 1976), Art, Society and Self-consciousness (Calgary, Kanada 1979), Freedom and Limitation - The Anatomy of Post-modernism (Calgary, Kanada 1987), Quotations on Contextual Art (Eindhoven, Holandia 1988), L'Art et son Contexte (Québec, Kanada 2005). W roku 2009 zostały przetłumaczone i wydane w języku polskim dwie książki Świdzińskiego: pierwsza, zatytułowana Sztuka i jej kontekst, która stanowi podsumowanie dociekań artystycznych i teoretycznych artysty, oraz Sztuka, społeczeństwo, samoświadomość.
W 1989 roku Jan Świdziński został wybrany prezesem Stowarzyszenia Sztuk Innych (SASI). W maju 2005 roku otrzymał Order Polonia Restituta za wkład w rozwój i promowanie kultury Polskiej w kraju i za granicą.
Wykładał w Ecole Nationale Superieure des Beaux Arts w Paryżu, Université du Québec w Montrealu, New York University w Nowym Jorku, L'Ecole Sociologique Interrogative w Paryżu, University of Calgary w Calgary i Vancouver University w Vancouver.
Jest organizatorem i kuratorem wielu spotkań (m.in. międzynarodowej konferencji z udziałem artystów i teoretyków z 35 krajów "Sztuka jako działanie w kontekście rzeczywistości", Galeria Remont, 1977) oraz festiwali sztuki akcji (Międzynarodowy Festiwal "Interscop" w Łucznicy, 1990; "Real Time, Story Telling", Międzynarodowy Festiwal Sztuki Performance w Sopocie, 1993; Festiwal Sztuki Performance "Interakcje" w Piotrkowie Trybunalskim, 1996).
Jan Świdziński, "W porządku", detal, 1994, fot. CSW Zamek Ujazdowski, Warszawa
Jan Świdziński, artysta-teoretyk i myśliciel, jest głównym przedstawicielem ruchu postkonceptualnego, twórcą aktualnej i wciąż inspirującej doktryny diagnozującej sztukę współczesną, którą sformułował w "12 tezach sztuki kontekstualnej" (w Manifeście sztuki kontekstualnej ogłoszonym w 1976 roku na Uniwersytecie Lund w Szwecji, na pierwszej wystawie "Contextual Art"). Od 1974 roku uprawia sztukę performance.
"Zająłem się performance z jednej strony ze względu na moją teorię kontekstualną, ale też ze względu na moje doświadczenia z tańcem, czyli ruchem ciała, gestem i za pomocą tych środków robiłem performance."
Performance jest dla Świdzińskiego najbardziej dostępną formą sztuki, która może dotrzeć wszędzie i do każdego. Według niego artysta, chcąc przekazać pewien komunikat, może jedynie wejść w bezpośredni kontakt z tymi, z którymi znalazł się w danej chwili we wspólnym kontekście czasu, miejsca i sytuacji.
Droga Jana Świdzińskiego do analizy teoretycznej pola sztuki oraz odnalezienia w działaniach typu performance najbardziej satysfakcjonującego sposobu wypowiedzi artystycznej prowadziła przez tradycyjne dyscypliny twórczości, które wcześniej uprawiał. Były to: taniec, architektura i malarstwo. Do szkoły baletowej Świdziński zapisał się w czasie okupacji, studiując równolegle architekturę. Po wojnie aż do roku 1970 kontynuował studia architektoniczne w nieregularnym trybie. Studia na wydziale malarstwa były wynikiem zainteresowania artysty rysunkiem na zajęciach z architektury. W latach 1952-1962 stworzył serię obrazów Znaki semantyczne. Indywidualna wystawa obrazów Świdzińskiego w 1965 roku zakończyła jego związki z malarstwem. Artysta stwierdził bowiem, że malarstwo i tradycyjne formy sztuki nie są w stanie podjąć zasadniczych, egzystencjalnych problemów, które stoją przed współczesnym człowiekiem.
W latach 1965-70 Świdziński zwrócił się ku nauce, zainteresował się głębiej semiotyką, lingwistyką, neopozytywizmem i logiką formalną. Był współzałożycielem, razem z Markiem Koniecznym, Sekcji Plastycznej przy Towarzystwie Cybernetycznym. Studia semiotyczne pozwoliły mu pod koniec lat 60. krytycznie obserwować rodzący się na w Anglii i USA konceptualizm. Na początku lat 70. wykonał cykl prac i działań zatytułowany Z logiki niekompletnych rzeczywistości, a w 1970 roku napisał tekst Spór o istnienie sztuki, który stał się pierwszym poważnym krokiem w kierunku teoretycznego uporządkowania jego dotychczasowych koncepcji estetycznych.
"Opublikowałem artykuł 'Spór o istnienie sztuki'. Trafiłem na moment rewolucji młodzieżowej. Było to tuż przed wydarzeniem w Nowej Rudzie, gdzie odbyło się zebranie szkół artystycznych, na którym wszyscy spodziewali się ujrzeć tradycyjną produkcję uczniów tych szkół. Raptem oni się zbuntowali i powstała fala kontrkultury. Z powodu znikomych wówczas informacji na temat sztuki, mój artykuł cieszył się sporym powodzeniem w tych kręgach i zaczęto mnie zapraszać na różne imprezy."
W artykule opisał sytuację w sztuce światowej, jaka się wytworzyła w latach 60-tych.
"Sztuka i rzeczywistość tak się zmieniły, że wysiłek artysty nie polegał już na robieniu przedmiotów sztuki, tylko na zastanowieniu się nad jej istotą. Wytworzyła się sytuacja, w której artyście wydawało się, że to, co robi, jest sztuką, a okazywało się być inaczej. Przy próbie kontynuacji starego systemu wartości obowiązujących w sztuce, stwarzał fikcję istnienia tego, co w rzeczywistości przestało istnieć."
Zebrane refleksje i przemyślenia Świdziński przedstawił w 1975 roku na festiwalu kontrkultury F-Art w Gdańsku, a następnie na sympozjum "Sytuacja w sztuce współczesnej" zorganizowanym przez Galerię Remont w Warszawie. Założenia sztuki kontekstualnej opublikował w wersji angielskiej jako Art as Contextual Art w lutym 1976 roku z okazji wystawy artystów polskich w Galerii St. Petri, prowadzonej przez Jeana Sellema w Lund w Szwecji. W prezentacji tej wzięli udział także artyści, z którymi Świdziński współpracował na polu sztuki: członkowie Galerii Sztuki Najnowszej z Wrocławia - Anna Kutera, Romuald Kutera i Lech Mrożek, Seminarium Warszawskie ze Zbigniewem Dłubakiem, Warsztat Formy Filmowej z Łodzi (Józef Robakowski, Wojciech Bruszewski i Ryszard Waśko), oraz Henryk Gajewski z Galerii Remont w Warszawie.
Wystąpienie Świdzińskiego spotkało się z dużym zainteresowaniem. Sztuce kontekstualnej poświęcono konferencję w Toronto w 1976 roku zorganizowaną przez Center for Experimental Art And Communication CEAC (lista uczestników obejmowała m.in. grupy: Art Sociologique, Art and Language, Artist Meeting for Social Change i The Fox), a w roku 1977 konferencję w Paryżu zorganizowaną przez Collectif Art Sociologique. Świdziński krytykował słabość tautologicznego modelu sztuki Josepha Kosutha, twierdząc, że sztuka jako "pusty znak" zyskuje znaczenie dopiero po uwzględnieniu społecznego kontekstu. Postulował, aby sztukę konceptualną zastąpić sztuką uwikłaną w lokalne konteksty, która pozostawałaby w ciągłej konfrontacji z dokonującymi się procesami społecznymi. Był to otwarty model sztuki, w który wpisana jest nieprzewidywalna zmienność, a działanie artysty miało charakter społeczny. Jak pisał Kazimierz Piotrowski:
"Praktyka kontekstualisty przypominała praktykę etnologa-terapeuty, który jeździ w różne miejsca i pomaga tubylcom (mieszkańcom Kurpi czy Nowego Jorku) uświadomić sobie ich kontekst poprzez eksponowanie własnego w rozumnym przeświadczeniu, że mamy prawo do różnienia się i powinniśmy te odmienności uszanować".
Konteksty stanowią pewien zbiór, na który składają się normy, wartości, znaczenia, różne typy dyskursów pozwalające zdefiniować sztukę i poddać ją weryfikacji. Pamiętać przy tym należy, że sztuka jest procesem, a kontekst nigdy nie jest ostateczny, podlega nieustannym zmianom.
Na przełomie lat 60. i 70. Świdziński zaczął wykonywać interwencje i manifestacje artystyczne. "Jestem zainteresowany sztuką, która działa w obszarze znaczeń, a nie sztuką, która tworzy przedmioty" - twierdził. Egzemplifikacją sztuki kontekstualnej jest dla artysty performance, czyli sytuacja odbywająca się w określonym kontekście, który jest zmienny i zyskuje nowe znaczenia. Świdziński wykonywał performance z wykorzystaniem tekstu, fotografii czy instalacji (np. Stale mówimy o człowieku, 1978 czy Zamazywanie, 1983), przy użyciu bardzo ograniczonych środków (np. Rozmyślania przy śniadaniu, BWA, Lublin 1990) i oszczędnych gestów (Anomie, 1998).
"Gdy robię performance, to czy chcę czy nie chcę - ja informuję, nadaję komunikat. Nawet jeżeli mówię, że publiczność nic mnie nie obchodzi, to jeżeli oni na mnie patrzą, to przyjmują pewną informację poprzez to co robię. Informacja jest estetyką performance. Dlatego trzeba eliminować szumy, zakłócenia bo one utrudniają komunikowanie i obniżają jakość komunikatu."
W jego propozycjach artystycznych jest wiele poczucia humoru, ironii i satyry odnoszących się do świata sztuki.
Świdziński sięga też często po medium fotografii, którą traktuje w podobny sposób, jak rekwizyty w swoich wystąpieniach typu performance. Fotografia jest dla niego "symptomem rzeczywistości" wobec którego formułuje wypowiedź w postaci tekstu lub mówionego performance. Do jego najbardziej znanych prac z użyciem fotografii należą Działania z fotografią przedstawiającą Van Gocha (1976), W porządku/It's OK. (1994) i Anomia (1998).
Autor: Ewa Gorządek, lipiec 2010.
Wybrane performance:
- 2006 - Europejski Festiwal Sztuki Performance EPAF, CSW Zamek Ujazdowski, Warszawa
- 2005 - Tupada Action Art Event, Manila, Filipiny
- 2004
- Festiwal "Navinki", Mińsk, Białoruś
- Międzynarodowy Festiwal "Interakcje", Piotrków Trybunalski - 2003
- Festiwal "Asiatop", Bangkok, Tajlandia
- Festiwal "Navinki", Mińsk, Białoruś
- Międzynarodowy Festiwal "Interakcje", Piotrków Trybunalski
- Ośrodek Sztuki Performance, Lublin - 2002
- Festiwal "Navinki", Mińsk, Białoruś
- Międzynarodowy Festiwal "Interakcje", Piotrków Trybunalski
- Festiwal "Nove Zamky", Słowacja - 2001
- Festiwal "Navinki", Mińsk, Białoruś
- Międzynarodowy Festiwal "Interakcje", Piotrków Trybunalski - 2000
- Międzynarodowy Festiwal "Interakcje", Piotrków Trybunalski - 1999
- Międzynarodowy Festiwal "Interakcje", Piotrków Trybunalski - 1998
- Międzynarodowy Festiwal "Ex Teresa", Mexico City, Meksyk - 1997
- Międzynarodowy Festiwal Performance "Dimension 0", Wilno, Litwa
- Międzynarodowy Festiwal "Zamek Wyobraźni 5", Bytów
- Festiwal Performance "Magnesia", Galeria Dziekanka, Warszawa - 1996
- Festiwal "9 Dragons Heads", Chongwon - gun, Korea Płd.
- ANNart festiwal, St. Georges, Rumunia
- Festiwal performance "Second Hand", Galeria Dziekanka, Warszawa - 1995
- Międzynarodowy Festiwal Performance, Gulai, Węgry
- The International Nature Art, Kong-Ju, Korea
- "Gonna be all right" Galeria QQ, Kraków
- Międzynarodowy Festiwal Performance, Wilno, Litwa
- Galeria Działań, Warszawa - 1993
- "Real Time - Story Telling" , Międzynarodowy Festiwal Sztuki Performance, Galeria Grodzka, Lublin
- NIPAF '93, Międzynarodowy Festiwal Sztuki Performance, Nagano, Japonia - 1992
- "Tarascone '92", 9e Renconters Internationales de Poesie Contemporaine, Tarascone, Francja - 1991
- "Real Time - Story Telling", Międzynarodowy Festiwal Sztuki Performance, Sopot
- II Festival Internacional de Performance i Poesia d'Acció, Valencia, Hiszpania - 1990
- "Interaction", Międzynarodowy Festiwal Performance, Francja
- Pierwsze Biennale Sztuki Aktualnej: "A la manoevre", Quebec, Kanada
- "Interscop", Międzynarodowy Festiwal Performance, Łucznica - 1989
- "Espaces Affranchis", Festiwal Sztuki, Fundacja Danae, Paryż, Francja - 1988
- "Immedia Concerto", Festiwal Sztuki, Quebec, Kanada
- Zakład nad Fosą, Wrocław
- "Take Position", Międzynarodowe Spotkania Sztuki, Galeria Stodoła, Warszawa - 1987
- "Staatsliedengreep", Festiwal Sztuki, Amsterdam, Holandia
- Biennale Sztuki, Zielona Góra
- Center Internalionale Multimedia, Salerno, Włochy - 1986
- Galeria Het Apollohuis, Eindhoven, Holandia
- Galeria Remont, Warszawa - 1985
- Banff Centre of Art, Banff, Kanada
- Galeria Western Front, Kanada
- Galeria Eye Level, Halifax, Kanada - 1984
- Galeria BWA, Lublin - 1981
- "Warsztat l", Lublin
- Mała Galeria, Warszawa - 1978
- Galeria Sztuki Współczesnej, Wrocław
- Galeria Labirynt, Lublin - 1977
- Galeria Remont, Warszawa
- Galeria Sztuki Współczesnej, Wrocław - 1976
- Galeria Sztuki Współczesnej, Wrocław - 1974
- Spotkania Performance przy Teatrze Dnia i Nocy, Poznań