Tadeusz Cyprian, fot. z prywatnych zbiorów Tomasza Mościckiego
Fotograf, publicysta, pedagog, prawnik. Jeden z członków poznańskiej grupy "Trójlistek". Urodził się 21 lutego 1898 roku w Zabłotowie na Podolu. Zmarł 8 sierpnia 1979 roku w Poznaniu.
Przyszedł na świat w rodzinie Teofila (urzędnika, inspektora uprawy tytoniu) i Ludmiły z domu Oppenaues. Był uczniem lwowskiego gimnazjum Franciszka Józefa, które ukończył w 1916 roku. W późniejszych latach związany był z Poznaniem, także jako profesor katedry prawa tamtejszego Uniwersytetu. Przez dziesięciolecia łączył dwa nurty swojego życia: uczonego w dziedzinie zagadnień prawnych oraz fotografa.
W dziedzinie fotografii artystycznej zadebiutował w roku 1913 mając 15 lat. Jeszcze jako uczeń lwowskiego gimnazjum pokazał w tym mieście na wystawie krajobrazu cykl fotografii z Huculszczyzny. Jego pierwsze prace utrzymane były w obowiązującej w tym czasie estetyce piktorialistycznej, estetyzującej fotografowany motyw, kontemplującej i podkreślającej grę świateł.
Po wybuchu I wojny światowej wykorzystywał umiejętności fotograficzne, tym razem jednak była to fotografia lotnicza - Cyprian służył wówczas we francuskiej armii. Po zakończeniu wojny ukończył Wydział Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego - miał więc to samo wykształcenie co Bolesław Gardulski, z którym na długie lata miał związać się współpracą i artystyczna wspólnotą.
Jego "dorosłym" debiutem fotograficznym był udział w pierwszej ogólnopolskiej wystawie fotografii artystycznej "Światłocień" w 1923 roku (na wystawie tej pojawiły się także fotografie zaprzyjaźnionego i współpracującego później z Cyprianem Tadeusza Wańskiego - wraz z Gardulskim i Wańskim mieli w późniejszych latach stworzyć nieformalną grupę artystyczną zwaną Poznańskim Trójlistkiem). Zaprezentowane wówczas przez Cypriana krajobrazy i zdjęcia sportowe wzbudziły ogromne zainteresowanie.
W tym samym roku w fotograficznym magazynie "Światłocień" ukazały się pierwsze artykuły Cypriana ilustrowane jego fotografiami. Wiadomo jednak, że nie były to pierwsze publikacje jego zdjęć - debiutem prasowym był cykl fotografii krajobrazu opublikowany w 1919 roku w "Tygodniku Illustrowanym". W 1929 roku zaprezentował swoją pierwszą indywidualną wystawę. Pokazano ją w sali Polskiego Towarzystwa Miłośników Fotografii w Warszawie. Od tej pory był jednym z najaktywniejszych polskich autorów. Jego zdjęcia pokazywano na wystawach w kraju, a także poza jej granicami.
Wczesny okres jego twórczości zdominowała estetyka piktorializmu i przynależne jej techniki: guma, bromolej oraz przetłok. Cyprian wkrótce stał się ich wirtuozem, choć nigdy nie zarzucił fotografii w tradycyjnej technice czarno-białej, zwanej bromem. Jednak i wówczas z upodobaniem i zgodnie z gustem epoki często stosował impresjonistyczne zmiękczenie obrazu. Przełom przyniosła druga połowa lat 20. i wprowadzenie do użytku małoobrazkowego aparatu Leica, którego Cyprian stał się zagorzałym zwolennikiem (choć ten mały aparat był uważany przez konserwatywnych artystów za wroga fotografii artystycznej).
Cyprian, nie zrywając całkowicie z założeniami piktorialistycznymi, zaczął modyfikować swój styl. Dotychczasowa idealna równowaga kompozycyjna, statyczność motywu powoli zaczęła ustępować miejsca kadrom bardziej dynamicznym, "ciaśniejszym". Wraz ze zmianą stylu fotografowania Cyprian pogłębiał też znajomość technologii fotograficznej. Był jednym z fotografów, którzy przyczynili się do rozwoju polskiego przemysłu fotochemicznego. Jego współpraca z bydgoską firmą Alfa i przedsiębiorstwem Foto-Greger inspirowała przemysł, zaś Cyprian wkrótce, obok Henryka Mikolascha, stał się jednym z największych autorytetów w dziedzinie techniki i technologii fotografii. To z kolei zaowocowało licznymi publikacjami w prasie fachowej oraz podręcznikami fotografii. Zawarte w nich spostrzeżenia i wskazówki dotyczące praw optyki, procesów fotograficznych - zwłaszcza w odniesieniu do fotografii czarno-białej i tzw. technik szlachetnych - są do dziś uwagami bezcennymi.
Cyprian był również redaktorem naczelnym dwóch ważnych przedwojennych pism: "Polskiego Przeglądu Fotograficznego" (1926-1930) i "Fotografa Polskiego" (1932-33). Przez wiele lat (od 1926 roku) był też polskim sprawozdawcą brytyjskiego pisma "Photograms of the Year", w czym pomagała mu znajomość kilku języków obcych. W ankiecie personalnej złożonej w Związku Polskich Artystów Fotografików w 1953 roku deklarował znajomość 6 języków obcych: francuskiego, angielskiego, niemieckiego, rosyjskiego i włoskiego oraz greki i łaciny. Był bowiem jednym z najbardziej wykształconych polskich artystów, co zresztą w tamtym czasie było normą. Fotografia artystyczna była kultywowana szczególnie intensywnie wśród ówczesnej polskiej elity, do której Cyprian przez swoją edukację, zawodową pozycję (od 1925 roku był w Poznaniu sędzią grodzkim, a później apelacyjnym) oraz osiągnięcia artystyczne z pewnością należał. Oprócz działalności publicystycznej wciąż fotografował, choć skarżył się, że obowiązki zawodowe oraz pisarskie nie pozwalają mu w pełni rozwinąć ukochanej działalności:
"Kto chce być autorem sporej ilości książek i artykułów fotograficznych, ten nie może jednocześnie całej swej energii pozostałej do pracy zawodowej (polegającej również na pisaniu rzeczy podobnych, tylko w innej dziedzinie wiedzy ludzkiej) poświęcać tworzeniu pięknych obrazów. Pisarz i artysta, w jednej skórze amatora, nie mieszczą się; zawsze ktoś z tej spółki wychodzi pokrzywdzony. Na razie górą jest pisarz, ale może przyjdzie czas, że moje miejsce zajmie w tej dziedzinie ktoś inny, a wówczas wrócą dawne dobre czasy, gdy główną troską fotograficzną był dobry obraz i solidnie obesłana wystawa".
Jego wkład w polską fotografię artystyczną został dostrzeżony przez elitarny Fotoklub Polski, którego członkiem został w 1931 roku.
Tadeusz Cyprian był także świadkiem i uczestnikiem najważniejszych wydarzeń historycznych XX wieku. Walczył w I wojnie światowej, wziął udział w obronie Polski przed bolszewikami w 1920 roku. W czasie II wojny światowej towarzyszył z obiektywem polskim siłom powietrznym w Wielkiej Brytanii i Afryce. Autorytet w dziedzinie prawa oraz znajomość języków obcych zapewniły mu też reprezentowanie strony polskiej w czteroosobowej grupie prawników na procesie w Norymberdze oraz występowanie w charakterze obserwatora z ramienia polskiego rządu w czasie rozprawy przeciwko hitlerowskim oprawcom z Bergen-Belsen. W latach 1947-1948 był prokuratorem Najwyższego Trybunału Narodowego, a od 1950 roku profesorem Wydziału Prawa lubelskiego Uniwersytetu Marii Skłodowskiej-Curie. W późniejszych latach wyspecjalizował się w prawie karnym i międzynarodowym, którym poświęcił szereg podręczników.
Po wojnie znalazł się w grupie odradzającej polskie życie fotograficzne. W 1947 roku jako członek przedwojennego Fotoklubu współorganizował wraz z 16 innymi artystami Związek Polskich Artystów Fotografików, otrzymując legitymację nr 4. Fotografował także po wojnie, coraz więcej czasu poświęcał jednak na pracę publicystyczną, organizacyjna i pedagogiczną.
Jego fotografie znaleźć można w polskich muzeach, a zbiór wczesnych prac (bromy, gumy i przetłoki), pochodzących z lat 20. i 30. przechowywany jest w zbiorach Fototeki Związku Polskich Artystów Fotografików.
Publikacje Tadeusza Cypriana:
- Tadeusz Cyprian, Prawo prasowe. Komentarz, Poznań 1939
- Tadeusz Cyprian, Prawo norymberskie, Warszawa 1948
- Tadeusz Cyprian, Oskarżamy, Warszawa 1949
- Tadeusz Cyprian, Technika nowoczesnej fotografii, Poznań 1949
- Tadeusz Cyprian, Fotografika, Warszawa 1950
- Tadeusz Cyprian, Fotografia, technika i technologia, Warszawa 1953
- Tadeusz Cyprian, Jak fotografować, Warszawa 1954
- Tadeusz Cyprian, Sprawy polskie w procesie norymberskim, Poznań 1956
- Tadeusz Cyprian, Walka o zasady norymberskie, 1945-1955, Warszawa 1956
- Tadeusz Cyprian, Przestępstwa gospodarcze, Warszawa 1960
- Tadeusz Cyprian, Spekulacja, Warszawa 1960
- Tadeusz Cyprian, Nazi Rule in Poland, 1939-1945, wyd. Polonia Pub. House, 1961
- Tadeusz Cyprian, Głos ma prokurator, Warszawa 1962
- Tadeusz Cyprian, Przed trybunałem świata, Warszawa 1962
- Tadeusz Cyprian, Siedem wyroków Najwyższego Trybunału Narodowego, Poznań 1962
- Tadeusz Cyprian, Wypadki drogowe w świetle prawa karnego, Warszawa 1963
- Tadeusz Cyprian, Nie oszczędzać Polski, Warszawa 1965
- Tadeusz Cyprian, Nieznana Norymberga, Warszawa 1965
- Tadeusz Cyprian, Postęp techniczny a prawo karne, Warszawa 1966
- Tadeusz Cyprian, Ludzie i sprawy Norymbergi, Poznań 1967
- Tadeusz Cyprian, Nuremberg in Retrospect, Western Press Agency, 1967
- Tadeusz Cyprian, Wehrmacht - zbrodnia i kara, Warszawa 1971
- Tadeusz Cyprian, Fotografia małoobrazkowa, Poznań 1972
- Tadeusz Cyprian, Fotografia w szkole , Warszawa 1977
Literatura:
- Jerzy Płażewski, "Dzieje polskiej fotografii", Warszawa 2003
- Paweł Pierściński [red.], "Fotografowie 1946-2006, Słownik biograficzny fotografów polskich", Warszawa 2006
- Adam Sobota [wstęp i noty], "Poznański Trójlistek", katalog wystawy ZPAF, Warszawa-Wilno 2006
Wybrane wystawy:
1998 "Tadeusz Cyprian - ze zbiorów ZPAF", Warszawa, Polska.
Autor: Tomasz Mościcki, listopad 2010. Aktualizacja, grudzien 2016, AM.