Scena założona w 1969 przy Katolickim Uniwersytecie Lubelskim przez Leszka Mądzika. Ten autorski teatr okazał się jedną z najbardziej oryginalnych propozycji w powojennym życiu teatralnym Polski. Pozbawiona słów, tradycyjnego aktorstwa, operująca ciszą i dźwiękiem oparta na scenografii, przestrzeni i grze światła Scena Plastyczna KUL jest poruszającym miejscem odrealnionych widowisk zgłębiających ludzką egzystencję.
"Nam tradycyjnym reżyserom - mówi Andrzej Wajda - wydaje się, że materią teatru jest słowo, dramat, ruch postaci, które rozwijają się przed naszymi oczami - przeżywają swoją tragedię lub komedię, są ośmieszane lub wydźwignięte do roli antycznych bohaterów. Leszek Mądzik chciałby, żeby wszystko to odbywało się bez słów, akcji, wyraźnych postaci. Czy jest to teatr? Może zjawisko parateatralne? Nie wiem, określenia mnie nie interesują. Patrząc, przeżywam coś, czego nie doświadczam w innym teatrze. Leszek Mądzik jest artystą, i gdyby go nie było, trzeba byłoby go wymyśleć." (w: "Leszek Mądzik i jego teatr", Warszawa 1998).
Leszek Mądzik, reżyser i scenograf, twórca Sceny Plastycznej Teatru KUL, urodził się 5 lutego 1945 w Bartoszowinach na Ziemi Kieleckiej. Ukończył Liceum Technik Plastycznych w Kielcach. W latach 1966-1970 studiował historię sztuki na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. W 1969 właśnie na tej uczelni założył Scenę Plastyczną - autorski teatr wizji plastycznej. Do tej pory zrealizował tutaj 16 spektakli. Choć głównym polem działalności Mądzika jest jego teatr, wielokrotnie też realizował projekty scenograficzne dla scen repertuarowych. Jest autorem scenografii do kilkunastu przedstawień, m.in.: IWANOWA Antoniego Czechowa w reżyserii Ignacego Gogolewskiego (Teatr im. Juliusza Osterwy w Lublinie, 1981), PORNOGRAFII Witolda Gombrowicza w reżyserii Andrzeja Maja (Teatr Nowy w Łodzi, 1985), ANTYGONY Sofoklesa w reżyserii Anny Chodakowskiej (Teatr im. Juliusza Osterwy w Lublinie, 1995). Przygotowywał również oprawę scenograficzną do spektakli teatralnych w Lyonie we Francji (ADRIANE ET BARBE BLUE Maurycego Maeterlincka, 1983 i CZARNY POKÓJ według TRISTANA I IZOLDY, 1985 ), w Coimbrze w Portugalii (DON KICHOT Miguela de Cervantesa, 1985) oraz w Olenburgu w Niemczech (TERRA FELICITA, 1991). W 1997 zrealizował przedstawienie PAX A MEMOIRE w Institute de la Marionette w Charleville - Mézières, rok później w ramach festiwalu En Ille-en-Vilane w Rennes przygotował inscenizację zatytułowaną SILLONS. Wielokrotnie prowadził warsztaty teatralne w Scheersbergu w Niemczech, w Berlinie, Hamburgu, Finlandii, Portugalii, Irlandii, Francji oraz na Uniwersytecie w Stanford w San Francisco, na Uniwersytecie w Berkeley, w New School of Social Research w Nowym Jorku oraz na Uniwersytecie w Buffalo. Od 1994 jest profesorem Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Poznaniu, gdzie prowadzi pracownię scenografii.
Pierwszym przedstawieniem Sceny Plastycznej KUL było ECCE HOMO (1970) i właśnie z tego spektaklu pochodzą ostatnie słowa wypowiedziane w teatrze Mądzika, po nim twórca zrealizował NARODZENIA (1971), WIECZERZĘ (1972) i WŁÓKNA (1973). Od pierwszych lat działalności ze Sceną Plastyczną KUL Mądzik wyznaczył krąg tematów, które zajmowały go później w kolejnych realizacjach.
"Uczestnikami wydarzeń teatralnych Mądzika - pisała Irena Sławińska - ma być przede wszystkim środowisko akademickie, wykładowcy i studenci. Adresatami tego teatru są w każdym razie ludzie dojrzali czy dorastający do partycypacji w takiej problematyce i takiej poetyce. Bo nie do biernego konsumenta ten teatr się zwraca: wzywa do uczestnictwa. (...) Więc teatr egzystencjalny? Można by go takim określić - a że termin ten stracił jednoznaczność i wymaga atrybutu - należałoby dodać, że to egzystencjalizm religijny, a ściślej chrześcijański. I do tego dookreślenia upoważnia nas sam twórca, gdy wspólny mianownik swoich dzieł teatralnych widzi w 'dążeniu do Absolutu', w 'tropieniu śladów Transcendencji w świecie człowieka'. Obecność Transcendencji zaś to warunek prawdziwego tragizmu, tragizmu, który poprzez ciemność, cierpienie, klęskę wiedzie ku światłu i pojednaniu, ku wyzwoleniu." (w: "Leszek Mądzik i jego teatr", Warszawa 1998).
Pierwszym znaczącym sukcesem Sceny Plastycznej KUL był IKAR (1974).
" 'Ikar' jest niewątpliwie czymś fascynującym, gdzie cienie, niezrozumiałe ruchy form plastycznych stają się rytmem, wolno powtarzane przez człowieka, który biegnie i zostaje zatrzymany, który frunie i spada na ziemię." ("Gazeta di Parma", 1975).
Kolejne przedstawienia zrealizowane przez Mądzika nosiły tytuły: PIĘTNO (1975), ZIELNIK (1976), WILGOĆ (1978) oraz WĘDROWNE (1980).
ZIELNIK to spektakl
"(...) magiczny i wizjonerski, przepełniony pesymizmem. Podobnie jak we wcześniejszych spektaklach Sceny Plastycznej, elementem wiodącym w nim jest muzyka, a cechą szczególną prostota spełniająca ważne funkcje psychologiczne. Żadnego słowa, żadnej myśli wypowiedzianej wprost - jedynie przedstawienie pełne wyobraźni, fantazji i subtelności (...)" ("Diaria de Noticias", 1986)
Mądzik, który mówi, że tak naprawdę cały czas robi jedno przedstawienie, od pierwszej realizacji cyzeluje formę swoich inscenizacji nazywanych spektaklami-seansami. Tworzy surową, hieratyczną przestrzeń gry skąpaną w ciemnościach, w której pojawiają się widmowe postacie - intrygujące formy rzeźbiarskie, czasem tak jak w IKARZE wielkie, zniekształcone formy ludzkie, kiedy indziej, tak jak w WILGOCI manekiny-mumie.
"Wstrzymał on działania aktora, pierwszoplanową akcję, a poruszył to, co było tłem - nieruchomą scenografią - pisał Stefan Sawicki - Odebrał głos tym, którzy dotychczas przemawiali, kazał mówić drugoplanowym, niemym dotychczas elementom. Zatarł w teatrze granice między człowiekiem i plastyką. W tym widziałbym przede wszystkim jego nowatorstwo". (w: "Leszek Mądzik i jego teatr", Warszawa 1998).
Jednak jak zauważał Paweł Konic:
"(...) autor seansów autonomicznych form plastycznych - nigdy nie zrezygnował w pełni z aktora, z żywego wizerunku człowieka. Najczęściej jednak ukrywa go, nie eksponuje." (w: "Polska plastyka teatralna. Ostatnia dekada", red. B. Osterloff, A. Koecher-Hensel, Warszawa 1991).
W kolejnych latach przedstawienia Mądzika powstawały rzadziej. Scena Plastyczna KUL pokazała: BRZEG (1983), PĘTANIE (1986), WROTA (1989), TCHNIENIE (1992), SZCZELINĘ (1994), KIR (1997) i CAŁUN (2000).
O ile we wcześniejszych realizacjach Mądzik starał się zlikwidować barierę między sceną a publicznością - wprowadzał drugą widownię, którą były manekiny, w PIĘTNIE przewoził publiczność nad głębokim wykopem-grobem, w późniejszych przedstawieniach nie stosował już tak spektakularnych chwytów. Wciąż pozostawał jednak wierny podstawowym środkom, za pomocą których budował swoje sceniczne obrazy: kształtowi i fakturze materii; zastosował udrapowane zasłony w BRZEGU, pokazał spiętrzoną, "niespokojną" ścianę we WROTACH. Nadal jednym z podstawowych środków wyrazu było światło wydobywane z wnętrza zaciemnionej sceny.
"Ciemność nie jest nigdy dla Mądzika jedynie brakiem oświetlenia, nie jest też przerwą w spektaklu, ani momentem neutralnym. Ma zawsze funkcję dramaturgiczną - potęguje nastrój oczekiwania albo wprawia w ruch mechanizm pamięci widzów i jak wszystko tu, symboliczną. (...) Specjalny sens mają również momenty wyłaniania się i oddalania oraz przybliżania się i znikania w mroku kolejnych obrazów, momenty, w których przedmioty stopniowo zyskują, bądź przeciwnie - tracą swą namacalną konkretność i kontur. Wszystko to sprawia, że widz niezwykle silnie i bezpośrednio - niemal dotykalnie, fizycznie - odczuwa nacisk, skądinąd całkowicie sztucznej rzeczywistości kreowanej przez Mądzika. Rzeczywistości wieloznacznej, a jakoś znajomej i zrozumiałej. Jednocześnie zaś - groźnej i obcej." (Paweł Konic w: "Polska plastyka teatralna. Ostatnia dekada", red. B. Osterloff, A. Koecher-Hensel, Warszawa 1991).
Uniwersalny język symboli Mądzika sprawił, że artysta i jego zespół od dawna z powodzeniem pokazuje swoje dokonania zagranicą. Od 1974 Scena Plastyczna KUL uczestniczyła w kilkudziesięciu międzynarodowych festiwalach teatralnych oraz w specjalnych pokazach w Europie i Stanach Zjednoczonych.
Ważniejsze nagrody i odznaczenia:
- 1978 - nagroda za scenografię dla Leszka Mądzika do spektaklu DOKĄD PĘDZISZ KONIKU Rady Moskowej w reżyserii Włodzimierza Fełenczaka w Teatrze Lalki i Aktora im. Andersena w Lublinie na III Międzynarodowym Festiwalu Bułgarskich Sztuk Lalkowych w Warnie
- 1983 - wyróżnienie dla Leszka Mądzika na Praskim Quadriennale - Światowej Wystawie Scenografii
- 1989 - nagroda Św. Brata Alberta
- 1991 - nagroda dziennikarzy dla spektaklu ZIELNIK na Międzynarodowym Festiwalu Teatrów Eksperymentalnych w Kairze, nagroda Sekcji Krytyki Polskiego Ośrodka ITI
- 1992 - nagrody za scenografię, reżyserię i technikę teatralną dla Leszka Mądzika na Światowym festiwalu Teatralnym TIATF w Toyamie w Japonii
- 1993 - nagroda Ministra Spraw Zagranicznych dla Leszka Mądzika za "osiągnięcia dla kultury polskiej w świecie."
- 1994 - "Buława hetmańska" dla spektaklu WĘDROWNE na 14. Zamojskim Lecie Teatralnym
- 1995 - nagroda Młodych dla spektaklu SZCZELINA na V Zderzeniach Teatralnych w Kłodzku, Złoty Krzyż Zasługi i dyplom Ministra Kultury i Sztuki dla Leszka Mądzika, medal za zasługi dla Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego dla Sceny Plastycznej KUL, nagroda artystyczna miasta Lublin dla Leszka Mądzika
- 1998 - nagroda im. Jana Dormana, tytuł Honorowego Obywatela Kielc
- 1999 - nagroda główna w dziedzinie scenografii dla Leszka Mądzika za scenografię do spektaklu WROTA na Międzynarodowym Festiwalu Teatrów Eksperymentalnych w Kairze
- 2000 - Nagroda Honorowa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego dla Sceny Plastycznej KUL za zasługi dla kultury polskiej, specjalne odznaczenie Ministerstwa Kultury Egiptu za wkład w światowe poszukiwania nowych form teatralnych na Międzynarodowym Festiwalu Teatrów Eksperymentalnych w Kairze, Medal Unii Lubelskiej
- 2001 - tytuł Ambasadora Województwa Lubelskiego 2000 dla Leszka Mądzika
Monika Mokrzycka-Pokora czerwiec 2003 | |
Scena Plastyczna KUL
Al. Racławickie 14
20-950 Lublin
Tel: (+48 81) 533 03 92, (+48 81) 445 45 02
WWW: www.kul.lublin.pl